Στην λογικήν της εξελίξεως δεν υφίσταται «ισότης». Υπάρχουν παράλληλα και συγκλίνοντα χαρακτηριστικά, αλλά ακριβώς όπως δύο είδη ή υποείδη δεν είναι πανομοιότυπα, ούτε δύο οργανισμοί είναι ίσοι. Κάθε φορά που προκύπτει μία σύγκρουση, το ένα πλάσμα θα έχει πάντοτε ένα μικρό πλεονέκτημα έναντι του άλλου, είτε λόγω σωματικής δυνάμεως, είτε ενστικτώδους τεχνικής ή λόγω και των δύο. Ένα ενδεχόμενο σενάριο ημπορεί να αφορά σε έναν αρσενικό χιμπατζή που μάχεται εναντίον ενός άλλου αρσενικού χιμπατζή για τον έλεγχον της ομάδος, με τον νικητή να παράγει περισσοτέρους απογόνους. Ή, αντ΄αυτού, ημπορεί να αφορά σε έναν πάνθηρα ο οποίος επιπίπτει αιφνιδίως και αθορύβως στον επίδοξον «άλφα» κυριαρχικόν χιμπατζή και τον κατασπαράσσει. Ή ίσως σε έναν μικροσκοπικόν ιόν ο οποίος αποφεύγει και παρακάμπτει ή υπερβαίνει το ανοσοποιητικόν σύστημα του ισχυροτέρου χιμπατζή, με συνακόλουθον εξοντωτικήν επίδραση. Η φύση είναι τόσον ακατάστατη, ενίοτε δε εξαιρετικώς απρόβλεπτη.
Μερικά σώματα είναι ισχυρότερα από άλλα. Μερικοί εγκέφαλοι είναι ευφυέστεροι από άλλους. Μερικά κάτω άκρα είναι ταχύτερα από άλλα. Ορισμένες γλώσσες είναι συνθετότερες από άλλες, είτε πρόκειται για γραμματικούς και συντακτικούς κώδικες είτε για λεκτικές εκφάνσεις. Ορισμένες τεχνικές είναι αποτελεσματικότερες από άλλες, είτε είναι ενστικτώδεις είτε επιγενείς. Ορισμένα μηχανήματα και φάρμακα είναι ισχυρότερα από άλλα. Και όταν η φυσική καταστροφή κτυπήσει μιαν ανθρωπίνη ομάδα, οι πληρέστερον προσαρμοσθέντες επιζώντες αποδίδουν καλύτερον από τους άλλους. Το πανίσχυρον «μακρόν τόξον» ενός εξελικτικού σύμπαντος είναι μεν δύσκαμπτον, αλλά ενδίδει και κυρτούται από την κυριαρχίαν και την υπεροχήν του εξελικτικώς ικανοτέρου όντος.
Βεβαίως όλα αυτά είναι θεωρία, αλλά πρόκειται για έννοιες με επιρροήν, βασιζόμενες σε στοιχεία, που δεν ημπορούν να απορριφθούν επιπολαίως και δαιμονολογικώς. Ας οργώσουμε λοιπόν προς τα εμπρός και ας ανασκάψουμε αυτήν την αρώσιμο σειρά από άλλην γωνία. Η μόνη διέξοδος είναι μέσω αυτής ! Ο δαρβινικός μας μύθος είναι μια αντιστροφή αρχαίων ιστοριών περί δημιουργίας, οι οποίες περιγράφουν μίαν κάθοδον των νοητικών μορφών στην ύλη. Συμφώνως προς την ιερά παράδοση, ο Ελοχίμ εδημιούργησεν τον κόσμον («Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν» – Γένεσις 1.1), ο Ιησούς είναι ο εσαρκωθείς Λόγος («..καὶ ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν» – Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον 1.18), ο ινδουιστικός Βισνού «ο πανταχού διάχυτος» Κοσμικός Προστάτης, επανεφευρίσκει διηνεκώς το σύμπαν μας ώστε να το διατηρεί «εν απολύτω τάξει», ο Βούδας ως Σιντάρτα Γκαουτάμα κατέρχεται από έναν εκ των εξ θείων ουρανών, τον Τουσίτα [όπου ενδιητάτο ως Μποντισάτβα Σβετακέτου (Φωτισθησόμενος άρχων «Λευκή Σημαία»)] για να διδάξει ότι «όλα είναι νους» και ούτω καθ΄εξής. Αντιθέτως, στην αθεϊστικήν εξελικτικήν θεωρία, η πυκνή και ακάθαρτος ύλη εδημιούργησεν τις ανώτερες νοητικές μορφές.
Κατά την διάρκειαν των αιώνων, η τυχαία μετάλλαξη, ο σεξουαλικός ανασυνδυασμός και ο «άγγελος του θανάτου» της αμειλίκτου φυσικής επιλογής ηυνόησαν ένα νέον είδος πιθήκου. Από έναν πρόγονο που ομοιάζει με χιμπατζή, ο οποίος περιεπλανήθη στην αφρικανικήν σαβάνα προ εξ περίπου εκατομμυρίων ετών, προέκυψαν άτριχα ανθρώπινα σώματα και μαζί τους προηγμένοι ανθρώπινοι νόες. Αυτοί οι νόες συνεκεντρώθησαν σε διάφορες φυλές με διαφορετικές τελετουργίες και γλώσσες. Από την σάρκαν προήλθεν ο Λόγος.
Τα τελευταία περίπου εκατόν χιλιάδες έτη, οι ανθρώπινοι νόες έχουν οδηγήσει ένα νέο, ταχύτερον επίπεδον αναπτύξεως: Στην πολιτισμικήν – πολιτιστικήν εξέλιξη. [Όρα Τιμ Λούενς 1 «Πολιτιστική εξέλιξη. Εννοιολογικές προκλήσεις» (Tim Lewens, Cultural Evolution: Conceptual Challenges), Οξφόρδη, Ηνωμένο Βασίλειο, Εκδόσεις Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, 2015].
Συμφώνως προς την γενικήν θεωρίαν της εξελίξεως, η εξελικτική διαδικασία εκτυλίσσεται στο πολιτισμικόν – πολιτιστικόν2 επίπεδο παραλλήλως προς το βιολογικόν. Στις κοινωνικές ομάδες βλέπουμε ότι οι ιδέες και οι εκδηλώσεις τους (θρησκευτικές πεποιθήσεις, φυσιολατρική σοφία, τελετουργίες ζευγαρώματος και σχέδια εργαλείων) υπόκεινται επίσης στην φυσικήν επιλογήν, ακριβώς όπως τα γονίδια και οι σωματότυποι. Η κεντρική ιδέα της θεωρίας είναι η επιβίωση των καταλληλοτέρων ιδεών. Η πολιτισμική – πολιτιστική εξέλιξη συνεχίζεται από εκεί που εσταμάτησεν η βιολογική εξέλιξη. Ή ακριβέστερον, η πολιτισμική – πολιτιστική εξέλιξη είναι μια πρόσθετος αρχή που επεκτείνει, επιταχύνει και μερικές φορές ανατρέπει την βιολογικήν εξέλιξη. Επί παραδείγματι, οι πολιτισμικοί – πολιτιστικοί μύθοι οι οποίοι περιλαμβάνουν ολιγοτέρους αποκλεισμούς, είναι ανοικτοί και ολιγότερον «απορριπτικοί», επιτρέπουν στις μεγαλύτερες κοινωνίες να συνενωθούν ευχερώς. Τα ισχυρότερα σεξουαλικά θέσμια και οι κανόνες παράγουν περισσότερα μωρά. Ισχυρότερα τείχη του φρουρίου κρατούν έξω τρομερούς και ανυπερβλήτους εχθρούς.
Η αδελφότης, η γονιμότης και η μαχητικότης είναι τα εμβληματικά συνθήματα, οι προσταγές της εξελίξεως. Οι πλέον αδύναμες εκδοχές αυτών των πολιτισμικών – πολιτιστικών μορφών ή εκείνες οι κοινωνίες που δεν τις παράγουν, θα συντριβούν από τις ισχυρότερες μορφές ή από την ιδίαν την Φύση. Οι γραμμές αίματος, οι γενεαλογίες που παράγουν ή υιοθετούν τις καλύτερες ιδέες θα επιβιώσουν και θα ανθίσουν — με την προϋπόθεση ότι οι «κάλιστες ιδέες» δεν θα ακολουθήσουν την κοινωνικοϊστορικήν κατιούσα, μετατρεπόμενες σε αχαλίνωτες βρεφοκτονίες και σε μαζικόν έλεγχον των γεννήσεων.
Επί πολλές χιλιάδες ετών, η πολιτισμική-πολιτιστική εξέλιξη έχει κινηθεί ταχύτερον από την βιολογίαν. Έτσι οι κυνηγοί – τροφοσυλλέκτες υπερέβησαν τους πιθήκους «εξαδέλφους» μας. Έτσι οι πρώτοι γεωργοί υπερέβησαν τους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες. Έτσι οι θεοί-βασιλείς ήρχισαν να κυριαρχούν στα αγροτικά κράτη. Έτσι οι μεσαιωνικές κοινωνίες υιοθέτησαν σχήματα εξουσίας που απέδωσαν καλύτερον από τους θεούς-βασιλείς. Και για τον λόγον αυτόν, έως τούδε, οι τεχνολογικοί πολιτισμοί κατέχουν το χρυσούν μετάλλιον στην υλικήν παραγωγή και στην πολιτισμικήν γενοκτονία. Προς το παρόν.
Οι επιτυχημένοι πολιτισμικοί-πολιτιστικοί τρόποι αντανακλούν τα βιολογικά μας ένστικτα και τα εκμεταλλεύονται. Επί παραδείγματι, ο μιμητισμός είναι βασικόν συστατικόν της πολιτισμικής μεταδόσεως. Όπως οι πίθηκοι, οι κυνίδες και τα πτηνά, τα ανθρώπινα παιδιά είναι προγραμματισμένα να μιμούνται πρότυπα, αλλά με πολύ μεγαλυτέραν ακρίβεια, ωσάν να ήσαν «καλωδιωμένα» προς τούτο. [Όρα Μάϊκλ Τομαζέλο 3 «Μιμητική εκμάθηση εμπραγμάτων δράσεων από παιδιά, χιμπατζήδες και προσπολιτισμένους χιμπατζήδες» (Michael Tomasello, «Imitative Learning of Actions on Objects by Children, Chimpanzees, and Enculturated Chimpanzees», διμηνιαίον περιοδικόν «Child Development» τόμος 64, τεύχος 6, 1993, σελίδες 1688-1705, εκδόσεις Wiley–Blackwell, Χόμποκεν, Νιού Τζέρσεϋ]
Η μίμηση και η επανάληψη είναι ο τρόπος με τον οποίον μαθαίνουμε τις πλέον εξελιγμένες συμπεριφορές μας, από την άπταιστον ομιλία μέχρι την χρήση εργαλείων και τις πολεμικές τέχνες. Για παράδειγμα, οι Εβραίοι πάντα εδίδασκαν τα ευφυέστερα παιδιά τους να απομνημονεύουν την Τορά «από καρδίας», όπως ακριβώς κάνουν οι ινδουιστές ιερείς με τις Βέδες. [Όρα Μπάρμπαρα Χόλντρετζ (Barbara Holdrege) 4, «Βέδα και Τορά : Υπερβαίνοντες την κειμενικότητα της Γραφής» («Veda and Torah: Transcending the Textuality of Scripture», Νέα Υόρκη, Εκδόσεις Πολιτειακού Πανπιστημίου Νέας Υόρκης, 1995)]
Η σκόπιμη εκπαίδευση, μια πρακτική μοναδική για τον άνθρωπον, είναι ο τρόπος με τον οποίον μεταδίδονται συγκεκριμένοι πολιτισμοί από την μια γενεά στην επομένη -δηλαδή ουσιαστικώς είναι κληρονομικότης- με παραλλαγές μεταξύ πολιτισμών και υποπολιτισμών (ήτοι συνόλων ιδιαιτέρων πολιτισμικών – πολιτιστικών χαρακτηριστικών τμημάτων του πληθυσμού ή κοινωνικών ομάδων. που διακρίνονται από τον γενικότερον πολιτισμό στον οποίον ανήκουν ως προς την γλώσσα. την ενδυμασία, τις αξίες, τους κοινωνικούς κανόνες κ.λπ.).
Είτε οι προπάτορες κάποιου εδίδαξαν την χρήση αλιευτικών δικτύων, αλιευτικών λογχών ή αλιευτικών καλάμων, οι πολιτισμοί που είναι καλύτερον προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον τους θα εξάγουν επαρκή τροφήν και θα διατηρήσουν την τροφικήν ασφάλειάν τους, επομένως θα επιβιώσουν μέσω της φυσικής επιλογής. Σήμερον, για τις περισσότερες κοινωνίες, η πολιτισμική μετάδοση αποτελεί σε μεγάλον βαθμόν συνάρτηση εξωτερικών μέσων, από βιβλία και κινηματογραφικές ταινίες μέχρι το Διαδίκτυον. Κάποιοι ισχυρίζονται πως αυτό είναι απλώς εξέλιξη, αλλά ανερωτάται κανείς επί πόσον καιρόν ημπορεί να ανθέξει οποιαδήποτε παραδοσιακή κοινωνία στα θολερά αβαθή του ψηφιακού χάους.
Οι έμφυτες γνωστικές προκαταλήψεις μας αντανακλώνται στον πολιτισμό και με τους ιδικούς τους μοναδικούς τρόπους. Κάθε πολιτισμός θα ενισχύσει ή θα καταστείλει αυτές τις προκαταλήψεις στους βρόχους ανατροφοδοτήσεως. Οι γνωστικές μας προκαταλήψεις περιλαμβάνουν την προτίμησή μας να είμεθα γύρω από ανθρώπους ομοίους προς εμάς και την καχυποψίαν για αυτούς οι οποίοι δεν ομοιάζουν προς εμάς (προκατάληψη), την προβολήν ανθρωπίνων χαρακτηριστικών σε άψυχα αντικείμενα (ειδωλολατρία), την αηδία για τα νεκρά σώματα και την μόλυνση (υγιεινή), την επιθυμία να ακούσουμε και να μοιρασθούμε αργόσχολες κακόβουλες συζητήσεις και σχολιασμούς (φήμες και διαδόσεις) και μια τάση να εκλαμβάνουμε τις απαισιόδοξες προβλέψεις σοβαρότερον από τις καθημερινές ειδήσεις (θανατολαγνεία σε όλα τα μέσα ενημερώσεως). [ΌραΝτόναλντ Έντουαρντ Μπράουν(Donald Edward Brown),5 «Ανθρώπινες Παγκόσμιες Έννοιες» («Human Universals», Βοστώνη, εκδόσεις McGraw Hill, 1991]
Υπάρχει επίσης ο ενστικτώδης σεβασμός μας σε όσους έχουν δύναμη και κύρος και η αντίστοιχη επιθυμία να ανυψώσουμε το προσωπικό μας κοινωνικό επίπεδο: [ Όρα Τζόζεφ Xένριτς (Joseph Henrich) 6, «Το μυστικόν της επιτυχίας μας. Πως ο πολιτισμός καθοδηγεί την ανθρωπίνη εξέλιξη, εξημερώνει το είδος μας και μας καθιστά ευφυεστέρους» («The Secret of our Success. How Culture Is Driving Human Evolution, Domesticating Our Species, and Making Us Smarter») εκδόσεις Πανεπιστημίου του Princeton, 2015, σελίδες 122–137, Κεφάλαιον 8: «Κύρος, Κυριαρχία και Εμμηνόπαυση»]
Η ανθρωπότης είναι γεμάτη από «κοινωνικούς αναρριχητές» και ελεεινούς συκοφάντες. Αυτοί οι χυδαίοι βλάκες νέμονται τα αγαθά. Οι υποτελείς και ομοίως οι φιλόδοξοι τείνουν να σέβονται την εξουσία και την κυριαρχία. Ωστόσον, εξυψώνουμε επίσης τους ευγενικούς, τους δικαίους και τους σοφούς. Αυτές οι ποικίλες, αρκούντως ευέλικτες αξιολογικές τάσεις, καθοδηγούνται και αξιοποιούνται από διαφορετικούς πολιτισμούς με διαφορετικούς τρόπους. Ημπορούμε να προσλάβουμε μιαν κοινή μεταφορά από τον κόσμο των μηχανών : Τα εξελιγμένα μας ένστικτα για την πείνα, τoν σεξουαλικόν ερεθισμόν, την κοινωνικοποίηση και την βαρβαρότητα είναι ωσάν συνεχή ραδιοφωνικά σήματα που διέρχονται μέσω ενός δέκτη. Τα πολιτιστικά – πολιτισμικά θέσμια και οι αντίστοιχες πρακτικές απλώς παίζουν με τους βιολογικούς μας επιλογείς και διακόπτες, ώστε να ρυθμίσουν την ένταση και τον ισοσταθμιστή και να επιλέξουν τους διαθεσίμους ραδιοφωνικούς σταθμούς. [Για την μεταφοράν περί ραδιοφωνικών σημάτων, όρα Ρόμπερτ Ράϊτ (Robert Wright),7 «Το ηθικόν ζώον : Η νέα επιστήμη της Εξελικτικής Ανθρωπολογίας» («The Moral Animal: The New Science of Evolutionary Psychology»), Νέα Υόρκη, εκδόσεις Pantheon Books, 1994)].
Α. Κωνσταντίνου
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ο Βρετανός Τιμ Λούενς είναι Καθηγητής ιστορίας και φιλοσοφίας της βιολογίας, της ιατρικής και της βιοηθικής, στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιον του Κέμπριτζ, στο Κολλέγιον Κλερ, όπου υπηρετεί ως Διευθυντής Σπουδών στην Φιλοσοφίαν, είναι δε μέλος του ακαδημαϊκού προσωπικού και λέκτωρ στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης (History and Philosophy of Science –HPS).
2. Ο πολιτισμός αναφέρεται στο σύνολον των υλικών και πνευματικών στοιχείων των χαρακτηριζόντων μια κοινωνικήν ομάδα ή ένα έθνος. Συνίσταται από την θρησκεία, την γλώσσα, τις ιδεολογίες, τα ήθη, τα έθιμα, τις τέχνες, τα τεχνολογικά επιτεύγματα, τις επιστημονικές γνώσεις και πολλά άλλα.Η ανάπτυξη του πολιτισμού εξαρτάται σημαντικώς από την ικανότητα μεταβιβάσεως γνώσεων από μιαν γενεά στην επομένην της. Στο πλαίσιον της συγχρόνου επικοινωνίας, διακρίνουμε μεταξύ του πνευματικού πολιτισμού (Kultur) και του υλικού ή τεχνολογικού πολιτισμού (Zivilization).Στο πλαίσιον αυτό, παρατηρείται η τάση να χρησιμοποιούνται τα επίθετα «πολιτισμικός» και «πολιτιστικός» για να διακριθεί η λεπτοφυής διαφορά μεταξύ της αφηρημένης εννοίας του πολιτισμού ως πνευματικού μεγέθους και του πολιτισμού ως πράξεως, δηλαδή ως ένα σύνολον δραστηριοτήτων που ικανοποιούν πνευματικές ή καλλιτεχνικές αναζητήσεις.
Ειδικότερον, το επίθετον «πολιτισμικός» εστιάζει κυρίως στον πολιτισμόν ως πνευματικήν καλλιέργειαν και αναφέρεται στην αφηρημένη διάσταση του. Περιλαμβάνει έννοιες όπως: πολιτισμική ταυτότης, πολιτισμικά γνωρίσματα, πολιτισμικές ρίζες, πολιτισμική κληρονομία, πολιτισμικός ιστός, πολιτισμικές σπουδές, πολιτισμικόν επίπεδο, πολιτισμικόν υπόβαθρο, πολιτισμική αξία, πολιτισμική εμβροντησία (πολιτισμικόν σοκ), πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, πολιτισμικές διαφορές και άλλα. Με τον τρόπον αυτόν, επιτυγχάνεται η διάκριση μεταξύ της αφηρημένης διαστάσεως του πνευματικού πολιτισμού και των δομών, πρακτικών, τεχνικών. διαδικασιών και δραστηριοτήτων που συναποτελούν τον πολιτισμόν ως σύνολον.
Ωστοσον, το επίθετον «πολιτιστικός», επικεντρούται κυρίως στον υλικόν ή τεχνολογικόν πολιτισμόν, σχετίζεται δε με δραστηριότητες οι οποίες υπηρετούν και προωθούν την ανάπτυξη του πολιτισμού. Συνήθως, αναφέρεται σε πρακτικές συνδεόμενες με την εκπολιτιστικήν πρόοδον. Ορισμένα παραδείγματα του περιλαμβάνουν:πολιτιστικούς συλλόγους, πολιτιστικές εκδηλώσεις, πολιτιστικά κέντρα, πολιτιστικές ανταλλαγές, πολιτιστικές συναντήσεις κ.λπ.
Αυτή η διάκριση αποδίδει εμφατικώς την ιδέαν ότι το επίθετον «πολιτιστικός» έχει κυρίως δυναμικόν χαρακτήρα, εστιάζον σε πρακτικές και δραστηριότητες συμβάλλουσες στην εξέλιξη του πολιτισμού. Ενώ το επίθετον «πολιτισμικός», έχει περισσότερον στατικόν χαρακτήρα, αφορών την πνευματικήν καλλιέργειαν και την αφηρημένην διάσταση του πολιτισμού.
3. Ο Michael Tomasello (γεννηθείς το 1950) είναι Αμερικανός αναπτυξιακός και συγκριτικός ψυχολόγος, καθώς και γλωσσολόγος. Είναι Καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιον Ντιούκ (Duke)της Βορείου Καρολίνας. Εκέρδισεν πολλά επιστημονικά βραβεία και διακρίσεις από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και ένθεν, θεωρείται δε ένας από τους πλέον αξιοπίστους αναπτυξιακούς και συγκριτικούς ψυχολόγους. Είναι ένας από ολίγους επιστήμονες παγκοσμίως που αναγνωρίζεται ως ειδικός σε πολλαπλούς κλάδους. Η πρωτοποριακή του έρευνα σχετικώς με την προέλευση της κοινωνικής γνώσεως ωδήγησεν σε επαναστατικές ιδέες, τόσον στην αναπτυξιακή ψυχολογία, όσον και στη γνώση των πρωτευόντων.
4. Η Αμερικανίς Barbara Holdrege είναι θεολόγος, Καθηγήτρια θρησκευτικών σπουδών και πρόεδρος της Σπουδαστικής Επιτροπής Νοτιοασιατικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιον της Σάντα Μπάρμπαρα στην Καλιφόρνια. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα ως συγκριτικής ιστορικού των θρησκειών επικεντρούνται στις ιστορικές και κειμενικές μελέτες των ινδουιστικών και των εβραϊκών παραδόσεων, επίσης δε εμπεριέχουν ευρύτερα θεωρητικά ζητήματα που προκύπτουν από την κριτικήν ανάλυση των αναλυτικών κατηγοριών όπως το σώμα, ο χώρος, η γραφή και η τελετουργία. Είναι συνιδρυτής του προγράμματος «Συγκριτικών Μελετών Ινδουισμού και Ιουδαϊσμού» της Αμερικανικής Θρησκευτκής Ακαδημίας.
5. Ο Αμερικανός Καθγητής της Ανθρωπολογίας Donald Edward Brown ειργάσθη στο Πανεπιστήμιον της Σάντα Μπάρμπαρα στην Καλιφόρνια. Είναι πλέον γνωστός για το θεωρητικόν του έργον σχετικώς με την ύπαρξη, τα χαρακτηριστικά και την συνάφειαν των «καθολικών» της ανθρωπίνης φύσεως. Στο διασημότερον έργον του, «Ανθρώπινες καθολικές έννοιες» («Human Universals», 1991), λέγει για αυτές τις έννοιες : «…περιλαμβάνουν αυτά τα χαρακτηριστικά του πολιτισμού, της κοινωνίας, της γλώσσης, της συμπεριφοράς και της ψυχής, για τα οποία δεν υπάρχουν γνωστές εξαιρέσεις».
6. Ο Joseph Henrich (γεννηθείς το 1968) είναι Αμερικανός ανθρωπολόγος και Καθηγητής της ανθρωπίνης εξελικτικής βιολογίας στο Πανεπιστήμιον του Χάρβαρντ. Πριν φθάσει στο Χάρβαρντ, ο Henrich ήταν Καθηγητής ψυχολογίας και οικονομικών στο Πανεπιστήμιον της Βρετανικής Κολομβίας. Ενδιαφέρεται για το ερώτημα πώς εξελίχθησαν οι άνθρωποι από «ένα σχετικώς μη αξιοσημείωτον πρωτεύον προ μερικών εκατομμυρίων ετών στα πλέον επιτυχημένα είδη του πλανήτη» και επίσης για το ερώτημα πώς ο πολιτισμός διεμόρφωσεν την γενετικήν εξέλιξη του είδους μας.
7. Ο Robert Wright (γεννηθείς το 1957) είναι Αμερικανός συγγραφεύς και δημοσιογράφος που εσπούδασεν κοινωνιοβιολογία στο Πανεπιστήμιον του Πρίνστον.Είναι γνωστός για τα ευρύτατα ενδιαφέροντά του στην φιλοσοφία, στην κοινωνία, στην φυσικήν επιστήμη (ιδιαιτέρως στην εξελικτική ψυχολογία), στην ιστορία, στην πολιτική, στις διεθνείς σχέσεις και στην θρησκεία. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιον του Πρίνστον και στο Πανεπιστήμιον της Πενσυλβανίας. Το 2019 ήταν Επισκέπτης Καθηγητής Επιστήμης και Θρησκείας στο Ενωσιακόν Ιεροδιδακαλείον της Νέας Υόρκης.
