ΜΕΙΖΟΝΕΣ «ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΕΣ ΣΥΝΤΑΡΑΧΕΣ» ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΟΣ – Επιλογικά 3α

Κατά την διάρκειαν της Παλαιολιθικής εποχής, οι ανθρώπινοι πληθυσμοί απετελούντο εξ ολοκλήρου από μη οικιστές νομάδες κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες, ανατομικώς συγχρόνους ανθρώπους συνυπάρχοντες παραλλήλως με αρχαϊκές ανθρώπινες ποικιλίες1, (μερικές από τις οποίες εξακολουθούν να είναι προγονικές προς τον σύγχρονον ανθρώπινον πληθυσμόν λόγω της διασταυρώσεως με τους συγχρόνους ανθρώπους κατά την διάρκειαν της Ανωτέρας παλαιολιθικής). Οι εκτιμήσεις του μεγέθους αυτών των πληθυσμών αποτελούν θέμα της παλαιοανθρωπολογίας. Όμως, μια όψιμος εξελικτική «πληθυσμιακή-γενετική στενωπός» του ανθρωπίνου πληθυσμού τίθεται από ορισμένους μελετητές σε περίπου 74.000 χρόνια πριν, ως απότοκος της υπερεκρήξεως του υπερηφαιστείου Τόμπα στην Σουμάτρα της Ινδονησίας, όταν ο πληθυσμός του Έμφρονος Ανθρώπου – Homo Sapiens είχεν περιορισθεί σε μέγεθος μεταξύ 3.000 και 10.000 ατόμων. Η εν λόγω υπερέκρηξη προεκάλεσεν έναν σοβαρόν παγκόσμιον «ηφαιστειακόν χειμώνα» διαρκείας έξ έως δέκα ετών και συνέβαλεν σε ένα επεισόδιον πλανητικής ψύξεως διαρκείας 1.000 ετών, με αποτέλεσμα την προαναφερθείσα γενετική στενωπόν των ανθρώπων. (Ο «ηφαιστειακός χειμών» είναι παρατεταμένο παγκόσμιο κλιματικό φαινόμενον ψύξεως, συμβαίνον λόγω μεταφοράς ηφαιστειακής αιθάλης στην στρατόσφαιρα, οπότε μέρος του ηλιακού φωτός εμποδίζεται να φθάσει στην επιφάνειαν της Γης, η δε προκύπτουσα ψύξη οδηγεί σε εκτενή βλάβην της βιοσφαίρας με καταστροφήν των φυτών, μαζικούς θανάτους ζώων και λιμόν).

Η κρίση της Ανωτέρας ή Νεωτέρας παλαιολιθικής (Jungpaläolithikum) 2, αυτή η πρώτη εξελικτική «συνταραχή», ηφάνισεν το μεγαλύτερον μέρος των τότε ανθρώπων, ήτοι ένα ποσοστόν μεταξύ 75 και 85% του συνολικού πληθυσμού τους. Όντες στοιχειωδώς αντικειμενικοί και συνάμα προορατικοί ως ερευνητές, αντιλαμβανόμεθα κατ΄αναλογίαν πως ο σημερινός άνθρωπος πρέπει να ελέγξει την τεραστίαν δημογραφικήν πίεση που ασκείται επί του παρόντος στους πόρους του πλανήτη και στην βιόσφαιρα, διότι αυτή η πίεση μιας διαρκούς «υπερπληθυσμιακής εξαντλήσεως των πόρων» θα ημπορούσε εν τέλει να προκαλέσει τον αφανισμόν έως και του 90% του πληθυσμού (δηλαδή 7 από τα 8 δισεκατομμύρια άτομα – συμφώνως προς την τελευταίαν εκτίμηση του ΟΗΕ στις 15 Νοεμβρίου του 2022.).

Ωστόσον, έστω και αν ο δείκτης αυτής της πιθανολογουμένης σχεδόν αφανιστικής «εκκαθαρίσεως», «αποκαταστάσεως» και «θυσίας» της ανθρωπότητος ήταν χαμηλότερος, τα αποτελέσματα μιάς άλλης τέτοιας, εκουσίας γιγαντιαίας μειώσεως των ανθρωπίνων αριθμών, συνδυαζόμενα με τους διαθεσίμους σήμερον τύπους όπλων μαζικής καταστροφής, ημπορούν να επιφέρουν ένα συγκλονιστικόν πλήγμα στον ανθρώπινον πληθυσμό και να προξενήσουν ένα τόσον ισχυρόν τραύμα στην γενετική του ομάδα το οποίον θα προεκάλει τον ψυχοφυσικόν εκφυλισμόν της, δηλαδή τον εκφυλισμόν του ανθρώπου ως είδος.

Η δευτέρα εξελικτική συνταραχή, που (ιδίως μεταψυχροπολεμικώς) ευρίκεται εν δράσει, αφορά στην παγκόσμιο, γενικευμένη και καθολικήν εγκληματικότητα και την αμέσως συνακόλουθον ευρεία ποινικοποίηση. Οι κοινωνικές κρίσεις, ιδιαιτέρως οι συστημικές, συνοδεύονται πάντοτε από την διάρρηξη των κοινωνικών κανόνων: Η εγκληματικότης και η ποινικοποίηση αυξάνονται παγκοσμίως. Στην καλυτέρα περίπτωση, αυτό σημαίνει ότι η παλαιά κοινωνία έχει ήδη αρχίζει να χάνεται, ενώ οι μηχανισμοί ελέγχου της σταματούν να εργάζονται. Στην χειροτέρα περίπτωση, αρχίζει να εμφανίζεται ένα νέο κοινωνικόν περίγραμμα, αλλά με μιαν εγκληματική, ακοινωνική μορφή. Έτσι, η εξάλειψη των ορίων της κανονικής ζωής και η συνακόλουθος «ανακοινωνικοποίηση» της κοινωνίας μετά την κρίση, είναι μια άλλη πιθανή συνταραχή και παράγων κρίσεως του τρέχοντος 21ου αιώνος.

Βεβαίως υπάρχει ένα ενστικτώδες στοιχείο που μας βοηθά να κατανοήσουμε την ανθρωπίνη εγκληματικότητα : Η ξενοφοβία, η αντιπαράθεση με τον αλλοδαπό. Στο τρίτο βιβλίον του της σειράς «Η ανθρωπίνη φύση» με τίτλον «Η κοινωνική σύμβαση : Μια προσωπική έρευνα για τις εξελικτικές πηγές της τάξεως και της αναταραχής» («The Social Contract: A Personal Inquiry into the Evolutionary Sources of Order and Disorder» -1970), ο Αμερικανός ανθρωπολόγος, δραματουργός και επιστημονικός εκλαϊκευτής Ρόμπερτ Άρντρεϋ (Robert Ardrey, 1908-1980), επισημαίνει ότι η ξενοφοβία είναι ένα βασικόν ένστικτο μεταξύ των ζώων και ότι πιθανότατα έχει γενετικήν βάση. Όλα τα πλάσματα τείνουν να συγκεντρούνται σε μικρές ομάδες ή φυλές και να προσκολλώνται στην ιδικήν τους. Ο Δαρβίνος παρετήρησεν ακόμη ότι, σε μιάν αγέλη δέκα χιλιάδων βοοειδών σε ένα αγρόκτημα στην Ουρουγουάη τα ζώα εκ φύσεως εχωρίζοντο σε υποομάδες πενήντα έως εκατόν ζώων. Όταν μια βιαία καταιγίς διεσκόρπισεν την αγέλη, αυτή ανασυνεκροτήθη μετά από είκοσι τέσσαρες ώρες, ενώ τα ζώα επανεύρον όλα τα πρώην μέλη της ομάδος τους. Και αυτή η ενστικτώδη τάση να σχηματίζονται «φατρίες», «φυλές» είναι πιθανώς ένας τρόπος για την προστασίαν του είδους. Εάν εμφανισθεί κάποιο ευνοϊκόν γονίδιο, τότε αυτό θα περιορίζεται στα μέλη της ομάδος και δεν θα αραιούται, διασπειρόμενο σε ολόκληρον την αγέλη.

Μια μελέτη από τον Αμερικανό ανθρωπολόγο Έντουαρντ Τουΐτσερ Χωλ τον νεώτερο (Edward Twitchell Hall Jr., 1914 -2009) σχετική με την περιοχήν του «μαύρου γκέτο» του Σικάγου απεκάλυψεν ότι το γκέτο ήταν ουσιαστικώς μια σειρά ανεξαρτήτων χωρίων εντός περίπου δύο αιώνων που συνέρρευσαν σε ευρύτερες ζώνες στην Νοτία Πλευρά της πόλεως. Ακόμη και σε περισσότερον «ευκίνητες» κοινωνικές ομάδες, ο μέσος άνθρωπος τείνει να έχει έναν ορισμένον αριθμό γνωστών του που συναπαρτίζουν την ιδιαιτέρα «φυλή» του. Για αυτήν ο Άγγλος ζωολόγος και ηθολόγος Ντέσμοντ Μόρις (Desmond Morris) προέτεινε στο βιβλίο του «Aνθρώπινος ζωολογικός κήπος – Μελέτη του αστικού ζώου από έναν ζωολόγο» («The Human Zoo A Zoologist’s Study of the Urban Animal») τον αριθμόν μεταξύ πενήντα και εκατό μελών, εκτίμηση που συμφωνεί με την παρατήρηση του Δαρβίνου για τα βοοειδή. Η ομάς ημπορεί να υιοθετήσει τους δικούς της τρόπους, φόρεμα, φράσεις ή και χαρακτηριστικήν επωνυμία. (Στην δεκαετία του 1960 η δημοφιλής συντροφία των τραγουδιστών Frank Sinatra, Dean Martin και Sammy Davis Junior ήταν παγκοίνως γνωστή γνωστή ως «Αγέλη αρουραίων».) Τα μέλη της απολαμβάνουν και τονίζουν το προνόμιον να ανήκουν στην ομάδα, υιοθετούν δε μια στάση εμφανούς εχθρότητος προς τους ξένους. Η μελέτη του Χωλ για το Σικάγο έδειξεν ότι υπήρχε συχνά «πόλεμος συμμοριών» μεταξύ των κοινοτήτων του γκέτο.

Όπως διαπιστώνουμε, υπάρχουν ενδείξεις για μια βραδέως αυξανομένη εγκληματικότητα περίπου από το 2000 π.Χ. Οι παλαιές θρησκευτικές κυρώσεις ήρχισαν να καταρρέουν στην περίοδον αυτήν. Η δύναμη που αρχικώς εξώθησεν τους ανθρώπους να συνυπάρξουν σε οργανωμένους οικισμούς, σε πόλεις, δεν ηδυνήθη να ανθέξει τις νέες πιέσεις οι οποίες εδημιουργήθηκαν από αυτά τα δυσφορικά και δυσφορούντα «συνωθούμενα πλήθη».

Στο βιβλίον του «Ζωώδης Φύση και Ανθρωπίνη Φύση» («Animal Nature and Human Nature», 1975), ο σημαντικός Βρετανός ζωολόγος, ηθολόγος και ορνιθολόγος Γουίλιαμ Χόμαν Θορπ (William Homan Thorpe, 1902-1986), καθηγητής της Ηθολογίας των Ζώων στο Πανεπιστήμιον του Καίμπριτζ σχολιάζει την σπανιότητα της ενδοομαδικής επιθετικότητος μεταξύ χιμπατζήδων και γορίλλων, και εικοτολογεί γιατί τα ανθρώπινα όντα είναι τόσον διαφορετικά. Αλλά κατόπιν απαντά στο ιδικόν του ερώτημα επισημαίνων ότι, ενώ υπάρχει ελαχίστη βία μεταξύ ομάδων αυτών των πρωτευόντων ζώων στην άγρια φύση, το δεδομένον αυτό μεταβάλλεται μόλις κρατηθούν σε αιχμαλωσίαν, υποβαλλόμενα σε αφύσικες συνθήκες όπως η έλλειψη τροφίμων και χώρου. Τότε, αίφνης, περιέρχονται σε θέση να σκοτώσουν το ένα τον άλλο.

Αυτό συνέβη με τον άνθρωπον όταν έγινε μόνιμος οικιστής, κάτοικος της πόλεως. Η ανάγκη να υπερασπισθούν οι άνθρωποι το παρέχον τρόφιμα καλλιεργήσιμον «έδαφος» από τους γείτονες των εγγύς κειμένων πόλεων, τους κατέστησεν εντόνως πολεμικά ζώα. Επιπλέον, οι πόλεις έπρεπε να προστατευθούν και με τείχη, αυτό δε τελικώς εισήγαγεν έναν εντελώς νέον παράγοντα : Τον υπερπληθυσμόν. Και αυτό, όπως τώρα φαίνεται αρκούντως βέβαιον, ήταν ο παράγων που εν τέλει μετέτρεψεν τον άνθρωπον σε έναν κατ΄εξακολούθηση και συρροήν εγκληματία.

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, δύο αξιοσημείωτα βιβλία εξελαΐκευσαν αυτήν την ανησυχητικήν επιστημονική θέση για τα δολοφονικά ένστικτα του ανθρώπου: «Αφρικανική γένεση. Μια προσωπική έρευνα για την προέλευση των ζώων και την φύση του ανθρώπου » («African Genesis. A Personal Investigation into the Animal Origins and Nature of Man», 1961) από τον Άρντρεϋ και «Το καλούμενο Κακό. Περί της φυσικής ιστορίας της επιθετικότητος» ή «Περί Επιθετικότητος» («Das sogenannte Böse. Zur Naturgeschichte der Aggression», 1963) από τον Αυστριακόν ζωολόγο, ηθολόγο και ορνιθολόγο Κόνραντ Λόρεντς (Konrad Lorenz, 1903-1989). Και οι δύο συγγραφείς υπεστήριξαν, πράγματι, ότι ο άνθρωπος έγινε άνθρωπος λόγω της επιθετικότητός του και συνεπώς δεν πρέπει να εκπλητόμεθα από τον πόλεμον, το έγκλημα και την βιαία συμπεριφοράν επειδή αποτελούν μέρος της ανθρωπίνης ουσίας μας. Μάλιστα το τελευταίον κεφάλαιο στο βιβλίον του Άρντρεϋ είχεν τον θλιβερόν τίτλον : «Τα παιδιά του Κάιν». Ωστόσον, τόσον ο Άρντρεϋ όσον και ο Λόρεντς ήταν επιφυλακτικώς αισιόδοξοι : Ο Λόρεντς επισημαίνων ότι η επιθετικότης του ανθρώπου ημπορεί να διοχετευθεί σε ολιγότερον επικίνδυνες επιδιώξεις – όπως ο αθλητισμός και η εξερεύνηση – ενώ ο Άρντρεϋ εδήλωσεν, περισσότερον ως ελπίδα παρά ως πεποίθηση, ότι το ένστικτο του ανθρώπου για τάξη και πολιτισμόν είναι εξ ίσου ισχυρόν με την καταστρεπτικότητά του. Μάλιστα ο Άρντρεϋ τελειώνει το βιβλίον του με ένα ημι- μυστικιστικό εδάφιον περί μιας μυστηριώδους παρουσίας που αποκαλείται «ο φύλαξ των ειδών», μια δύναμη κρυμμένη οπίσω από την ζωήν, η οποία δημιουργεί την τάξη. Προφανώς όμως η συνολική επίδραση και των δύο εξαιρετικών αυτών βιβλίων είναι σαφώς απαισιόδοξος.

Τέλος υπάρχει και η τρίτη ιστορική συνταραχή, ένας τρίτος παράγων μείζονος διαρκούς κρίσεως που πρέπει να εξετάσουμε. Σε περιόδους βαθείας αναταραχής, το «πολιτισμένο» κοινωνικό στοιχείο καταστέλλεται και ο ρόλος αυτού που αποκαλείται «βιολογικόν συστατικό» της ανθρωπίνης συμπεριφοράς αυξάνεται δραματικώς. Επ΄ακριβεία, το βιολογικόν συστατικό δεν αφορά τόσον πολύ στην βιολογικοποίηση των κοινωνικών διεργασιών (αν και εξωτερικώς έτσι φαίνεται συχνάκις), αλλά στην παροχήν ευκαιριών και περιστασιακών προνομίων στις διάφορες μορφές υπανθρωπίνης κοινωνικότητος («δεν υπάρχουν μη κοινωνικά ζώα»), στην φερομένην ως «ζωοκοινωνικότητα» 3.

Οι περίοδοι κρίσεως είναι εποχές επιδεινώσεως και υπερβολής της ζωοκοινονικότητος κατά τις οποίες, σε μια κοινωνία, είναι ωσαν το παρελθόν να αναδύεται πανίσχυρον εντός του ανθρώπου και να αναλαμβάνει τον κύριον ρόλο. Σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, ένα άτομο συσχετίζεται με διαφορετικούς τρόπους της βιολογικής – ζωοκοινωνικής (προανθρωπίνης) και της κοινωνικής ανθρωπίνης κοινωνικότητος. Σε μια περίοδον ισχυράς κρίσεως, τα επαναστατικά, αρπακτικά και ακοινωνικά άτομα αναλαμβάνουν τον ηγετικόν ρόλο.

Όπως έγραψεν εμφατικώς πριν από εκατόν περίπου χρόνια ο Ιβάν Λουκιάνοβιτς Σολονέβιτς (Ива́н Лукья́нович Солоне́вич) η κοινωνική επανάσταση δεν οργανούται από τις χαμηλότερες τάξεις, αλλά από «τα βιολογικά αποβλήματα της ανθρωπότητος». Βεβαίως, η επανάσταση είναι διαδικασία σαφώς περιπλοκοτέρα από την διάχυση και επιβολήν της ζωοκοινωνικότητος, αλλά γενικώς, ο Σολονέβιτς αυτήν έχει θέσει ως κρίσιμον χαρακτηριστικόν, εμφανές σε όλες τις επαναστάσεις: από την Γαλλικήν έως την Σοβιετική Κομμουνιστική του 1917 και στην αντι – κομμουνιστική εξέγερση το 1991.

Βεβαίως, η επιβολή, η επέλαση της «βιολογίας», της «ζωοκοινωνικότητος» σε περιόδους κρίσεως, συμβαίνει συμφώνως προς τους κοινωνικούς νόμους. Το γεγονός ότι αυτοί οι νόμοι εφαρμόζονται αλλιώς σε φυσιολογικές περιόδους και αλλιώς σε περιόδους κρίσεων, αλλά και επίσης ότι πραγματώνονται στα άτομα αλλοτρόπως, με διαφορετικήν αναλογίαν του ανθρωποκοινωνικού και του ζωοκοινωνικού («βιολογικού») στοιχείου, είναι ένα άλλο θέμα. Η εποχή της κρίσεως είναι κυρίως μια εποχή των κατ’ εξοχήν ερπετικών ανθρώπων, των «ανθρωποσαύρων». Η λέξη «ανθρωπόσαυρος» δεν είναι απλώς μια λογοτεχνική μεταφορά, αλλά αφορά στην νευροβιολογικήν, ψυχολογικήν και εξελικτικήν πραγματικότητα. Η σταθεροποίηση της πραγματικότητος συσχετίζεται αμέσως με την «ιστορικήν», την εξελικτικώς διαστρωματωθείσα δομή του ανθρωπίνου εγκεφάλου.

Συμφώνως προς τον σπουδαίον Αμερικανόν ιατρό και νευροεπιστήμονα Πωλ Ντόναλντ Μακλήν (Paul Donald Maclean)4, (ο οποίος διετύπωσεν το νευροεξελικτικό του μοντέλο στην δεκαετίαν του εξήντα), από μορφολογικήν άποψη το παλαιότερον μέρος του εγκεφάλου είναι ο «Ερπετικός εγκέφαλος», τον οποίον εκληρονομήσαμε από τα ερπετά, (τα πρώτα πλάσματα στα οποία το ποσόν των πληροφοριών στον εγκέφαλον υπερέβη την ποσότητα των πληροφοριών στα γονίδιά τους). Το επακόλουθον εξελικτικόν σύστημα, το οποίον επικαλύπτει τον ερπετικόν εγκέφαλο συμφώνως με την μορφολειτουργία της «μπάμπουσκα», είναι ο «Μεταιχμιακός εγκέφαλος» και αφορά σε εξελικτικήν επίτευξη των θηλαστικών. Τέλος ως ύστατον εγκεφαλικόν περίβλημα υφίσταται ο «Νεοφλοιός», ο οποίος παριστά την ανθρωπίνην εξελικτική συμβολή. Μεταξύ των τριών αυτών εγκεφαλικών υφών, που συνιστούν τον «τριαδικόν εγκέφαλον», υπάρχει ικανή κατανομή εργασίας.