Η Συνθήκη των Σεβρών, που υπογράφηκε στις 10 Αυγούστου 1920, αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές, αλλά και αμφιλεγόμενες, στιγμές στην ιστορία του 20ού αιώνα, καθώς σηματοδότησε την απόπειρα των Συμμάχων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου να διαμοιράσουν την εκπνέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία και να αναδιαμορφώσουν τη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια.

Η συνθήκη αυτή, που παραχώρησε στην Ελλάδα την Ίμβρο, την Τένεδο, την ανατολική Θράκη και τη διοίκηση της Σμύρνης, υπήρξε κορυφαία στιγμή για τις ελληνικές εθνικές φιλοδοξίες, αλλά ταυτόχρονα και αφετηρία για δραματικές εξελίξεις που οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή και την κατάρρευση της λεγόμενης «Μεγάλης Ιδέας».

Στην παρούσα ανάλυση, θα εξετάσουμε το ιστορικό πλαίσιο, τους όρους της συνθήκης, τις συνέπειες για την Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, καθώς και τους λόγους που οδήγησαν στην αποτυχία της εφαρμογής της.

Ιστορικό Πλαίσιο

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, γνωστή και ως «Ασθενής του Βοσπόρου», βρισκόταν σε παρακμή ήδη από τον 19ο αιώνα. Η ήττα της στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστροουγγαρία), επιτάχυνε τη διάλυσή της. Οι Σύμμαχοι, με κυρίαρχες δυνάμεις τη Βρετανία, τη Γαλλία και την Ιταλία, επιδίωξαν να μοιράσουν τα εδάφη της αυτοκρατορίας, προωθώντας τα δικά τους γεωπολιτικά συμφέροντα. Η Ελλάδα, έχοντας συμμετάσχει στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων από το 1917 διεκδικούσε εδάφη με ελληνικό πληθυσμό, στο πλαίσιο της Μεγάλης Ιδέας, δηλαδή της επέκτασης του ελληνικού κράτους ώστε να περιλάβει περιοχές με ιστορική και εθνική σημασία για τον ελληνισμό.

Η Συνθήκη των Σεβρών ήταν μέρος μιας σειράς συνθηκών που υπογράφηκαν μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (όπως η Συνθήκη των Βερσαλλιών για τη Γερμανία και η Συνθήκη του Τριανόν για την Ουγγαρία) και αποσκοπούσε στη ρύθμιση των εδαφικών, πολιτικών και οικονομικών ζητημάτων της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συνθήκη υπογράφηκε στο Σεβρ, ένα προάστιο του Παρισιού, από εκπροσώπους του σουλτάνου Μωάμεθ ΣΤ΄, ο οποίος, ωστόσο, δεν είχε πλέον ουσιαστική εξουσία, καθώς η τουρκιά βρισκόταν σε κατάσταση εσωτερικής αναταραχής λόγω του εθνικιστικού κινήματος του Μουσταφά Κεμάλ.

Η Συνθήκη περιλάμβανε διατάξεις που αφορούσαν τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη μοιρασιά των εδαφών της μεταξύ των Συμμάχων.

Για την Ελλάδα, οι βασικοί όροι ήταν οι εξής:

• 1. Ανατολική Θράκη: Η περιοχή μέχρι τη γραμμή της Τσατάλτζας παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, εκτός από την Κωνσταντινούπολη, η οποία παρέμεινε υπό οθωμανική διοίκηση, αλλά με διεθνή έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων.
• 2. Ίμβρος και Τένεδος: Τα δύο νησιά στο βόρειο Αιγαίο, κοντά στα Δαρδανέλια, δόθηκαν στην Ελλάδα, λόγω του ελληνικού πληθυσμού τους και της στρατηγικής τους θέσης.
• 3. Σμύρνη: Η περιοχή της Σμύρνης, με σημαντικό ελληνικό πληθυσμό, παραχωρήθηκε στην Ελλάδα για διοίκηση, με την προοπτική να προσαρτηθεί οριστικά μετά από πέντε χρόνια, εφόσον διεξαγόταν δημοψήφισμα.
• 4. Άλλα εδάφη: Η συνθήκη προέβλεπε επίσης την παραχώρηση της Δωδεκανήσου στην Ιταλία και τη δημιουργία ανεξάρτητων κρατών, όπως η Αρμενία και το Κουρδιστάν, ενώ η Μέση Ανατολή μοιράστηκε σε ζώνες επιρροής μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας (Συμφωνία Σάικς-Πικό). Επιπρόσθετα, η συνθήκη περιόριζε δραστικά τον οθωμανικό στρατό, επιβάλλοντας περιορισμούς στον αριθμό των στρατιωτών και την κατοχή όπλων, ενώ τα Στενά αποστρατικοποιούνταν και τίθεντο υπό διεθνή έλεγχο.

Για την Ελλάδα, η Συνθήκη των Σεβρών αποτέλεσε την κορύφωση των προσπαθειών να επεκτείνει τα εθνικά σύνορα. Η Μεγάλη Ιδέα, που είχε τις ρίζες της στον 19ο αιώνα, οραματιζόταν την απελευθέρωση των ελληνικών πληθυσμών που ζούσαν υπό οθωμανική κυριαρχία και την ένταξή τους στο ελληνικό κράτος. Η παραχώρηση της Σμύρνης και της ανατολικής Θράκης θεωρήθηκε τεράστια επιτυχία, καθώς οι περιοχές αυτές είχαν σημαντικό ελληνικό πληθυσμό και ιστορική σημασία. Η Σμύρνη, ιδιαίτερα, ήταν ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα του ελληνισμού στη Μικρά Ασία.

Ωστόσο, η ελληνική παρουσία στη Σμύρνη δεν ήταν χωρίς προβλήματα. Η διοίκηση της περιοχής από την Ελλάδα ξεκίνησε το 1919, πριν ακόμα υπογραφεί η συνθήκη, με την απόβαση ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, υπό την έγκριση των Συμμάχων. Η κίνηση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από τον τουρκικό πληθυσμό και ενίσχυσε το εθνικιστικό κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος απέρριψε τη συνθήκη και οργάνωσε αντίσταση από την Άγκυρα.

Η Συνθήκη των Σεβρών δεν εφαρμόστηκε ποτέ πλήρως, καθώς αντιμετώπισε σθεναρή αντίσταση από το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα. Ο Μουσταφά Κεμάλ, ηγέτης του κινήματος, θεωρούσε τη συνθήκη ταπεινωτική και αντίθετη στα συμφέροντα του τουρκικού έθνους. Η κυβέρνηση του σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη, που υπέγραψε τη συνθήκη, είχε χάσει την εμπιστοσύνη του λαού και δεν είχε τη δύναμη να την επιβάλει. Το κεμαλικό κίνημα, με έδρα την Άγκυρα, οργάνωσε στρατό και ξεκίνησε τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1919-1922), με στόχο την ανατροπή των όρων της συνθήκης. Παράλληλα, οι Σύμμαχοι δεν έδειξαν ενιαία στάση. Η Ιταλία και η Γαλλία, που είχαν τα δικά τους συμφέροντα στη Μικρά Ασία, άρχισαν να αποστασιοποιούνται από την Ελλάδα και να υποστηρίζουν κρυφά τον Κεμάλ, παρέχοντάς του όπλα και διπλωματική στήριξη. Η Βρετανία, αν και αρχικά υποστήριζε την Ελλάδα, δεν παρείχε την απαραίτητη στρατιωτική βοήθεια για να αντιμετωπιστεί η τουρκική αντεπίθεση. Η εκστρατεία στη Μικρά Ασία, που ξεκίνησε το 1919, εξελίχθηκε σε έναν εξαντλητικό πόλεμο. Το 1920, η πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα και η επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου, επιδείνωσε την κατάσταση. Η νέα κυβέρνηση συνέχισε την εκστρατεία, αλλά χωρίς επαρκή διεθνή υποστήριξη και με εσωτερικές διαιρέσεις.

Η τουρκική αντεπίθεση υπό τον Κεμάλ κορυφώθηκε το 1922, με την κατάρρευση του ελληνικού μετώπου και την καταστροφή της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Η Μικρασιατική Καταστροφή οδήγησε σε τεράστιες απώλειες για τον ελληνικό πληθυσμό, με εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και θύματα από την τουρκική θηριωδία. Οι τούρκοι του Κεμάλ δημιούργησαν το νεώτερο κράτος της τουρκιάς, θεμελιωμένο στην παλαιά κτηνώδη υπόσταση των τούρκων.

Η Συνθήκη των Σεβρών κρίθηκε ανεφάρμοστη, και το 1923 υπογράφηκε η Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία αναθεώρησε πλήρως τους όρους της. Η Ελλάδα έχασε τη Σμύρνη, την ανατολική Θράκη (εκτός από μικρό τμήμα), ενώ η Ίμβρος και η Τένεδος παρέμειναν στην τουρκιά με «ειδικό καθεστώς» για τον ελληνικό πληθυσμό. Επιπλέον, η συνθήκη προέβλεπε τη μαζική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και τουρκιάς, με συνέπεια τον ξεριζωμό και την  εκτόπιση των Ελλήνων.

Η Συνθήκη των Σεβρών για την Ελλάδα, υπήρξε στιγμιαία επιτυχία, αλλά η συνήθης διγλωσσία των «ιστορικών συμμάχων» μας, η εσωτερική πολιτική φαυλότητα και η δυναμική αντίσταση του κεμαλικού κινήματος οδήγησαν στην κατάρρευσή της. Η συνθήκη παραμένει ιστορικό ορόσημο, που αντικατοπτρίζει τις φιλοδοξίες, αλλά και τα όρια της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, καθώς και τις πολύπλοκες γεωπολιτικές ισορροπίες της εποχής.