Ο χώρος Σένγκεν αποτελεί έναν από τους κύριους πυλώνες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η κατάργηση των συνοριακών ελέγχων άρχισε το 1995, δίνοντας στους πολίτες της ΕΕ το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και άρα την δυνατότητα διαμονής, σπουδών, εργασίας και συνταξιοδότησης οπουδήποτε στην ΕΕ. Οι τουρίστες και οι επιχειρήσεις μπορούν επίσης να επωφεληθούν από τα δικαιώματα αυτά.

Η ζώνη του Σένγκεν περιλαμβάνει 26 χώρες, 22 χώρες της ΕΕ και τέσσερις εκτός της ΕΕ: την Ισλανδία, τη Νορβηγία, την Ελβετία και το Λιχτενστάιν.

Στη ζώνη Σένγκεν περιλαμβάνονται όλες οι χώρες της ΕΕ εκτός από πέντε: η Ιρλανδία, η οποία εξαιρείται, καθώς και η Βουλγαρία, η Κροατία, η Κύπρος και η Ρουμανία, οι οποίες αναμένεται να ενταχθούν στη ζώνη Σένγκεν κάποια στιγμή στο μέλλον.

Όλοι οι πολίτες της ΕΕ μπορούν να παραμείνουν, ως τουρίστες, σε άλλη χώρα της ΕΕ για διάστημα έως και τρεις μήνες με έγκυρο διαβατήριο ή ταυτότητα. Επίσης, μπορούν να διαμένουν σε άλλο κράτος μέλος για επαγγελματικούς σκοπούς, διατηρώντας το δικαίωμα ίσης μεταχείρισης με τους πολίτες του κράτους μέλους. Οι επιχειρηματίες έχουν το δικαίωμα της ελεύθερης εγκατάστασης και οι φοιτητές έχουν το δικαίωμα να σπουδάσουν οπουδήποτε στην ΕΕ.

Έως 3,5 εκατομμύρια άτομα διασχίζουν καθημερινά τα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ. Η ελεύθερη κυκλοφορία μπορεί στην πράξη να συνεπάγεται διαφορετικά δικαιώματα για διαφορετικές ομάδες ανθρώπων.

Η διαχείριση της μετανάστευσης και η ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων συνιστά σημαντική πρόκληση για την Ευρώπη. Έως και 1,83 εκατομμύρια παράνομες διαβάσεις σημειώθηκαν στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ το 2015. Ο αριθμός αυτός μειώθηκε σε 200.000 το 2021.

Οι προκλήσεις αυτές οδήγησαν σε σημαντικές αλλαγές όσον αφορά την πολιτική διαχείρισης των συνόρων. Οι αλλαγές αυτές συμπεριλαμβάνουν την δημιουργία εργαλείων και φορέων όπως το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν, το Σύστημα Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνόρων και Ακτοφυλακής (FRONTEX) ή ένα σύστημα καταχώρισης δεδομένων εισόδου και εξόδου στα εξωτερικά σύνορα της ζώνης Σένγκεν.

Σε ψήφισμα που εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 2021, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν την δημιουργία του νέου Ταμείου Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Συνόρων, με προϋπολογισμό ύψους 6,24 δισ. ευρώ. Το ανανεωμένο ταμείο προορίζεται για την ενίσχυση της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, διασφαλίζοντας παράλληλα τον σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα. Το ταμείο συμβάλει επίσης σε μια κοινή, εναρμονισμένη πολιτική θεωρήσεων ("βίζα") και θεσπίζει προστατευτικά μέτρα για τα ευάλωτα άτομα που καταφθάνουν στην Ευρώπη, ιδίως τα ασυνόδευτα παιδιά.

Το ταμείο λειτουργεί σε στενή συνεργασία με το νέο Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας, το οποίο εστιάζει στην αντιμετώπιση διασυνοριακών απειλών όπως η τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα και το κυβερνοέγκλημα. Το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο τον Ιούλιο του 2021 με προϋπολογισμό ύψους 1,9 δισ. ευρώ.

Στο μέλλον, οι ταξιδιώτες που δεν χρειάζονται θεώρηση θα ελέγχονται πριν την άφιξή τους στην ΕΕ μέσω του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών και Εξουσιοδότησης Ταξιδιών (Etias), με στόχο τον εντοπισμό εγκληματιών, τρομοκρατών ή γενικότερα ατόμων που αντιπροσωπεύουν κίνδυνο για την δημόσια ασφάλεια. Αυτοί οι έλεγχοι θα μπορούσαν να ξεκινήσουν ήδη από το 2023.

Επιπλέον, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν την ενίσχυση του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Συνoριοφυλακής και Ακτοφυλακής με μόνιμο σώμα 10.000 συνοριοφυλάκων μέχρι το 2027 για την ενίσχυση της ασφάλειας της Ευρώπης.

Στον αντίποδα, ένα κλείσιμο των εσωτερικών συνόρων της ΕΕ θα μπορούσε να επιφέρει εκτιμώμενο κόστος μεταξύ 100 δισ. ευρώ και 230 δισ. ευρώ μέσα σε διάστημα 10 ετών, εμποδίζοντας την διασυνοριακή μετακίνηση για 1,7 εκατ. άτομα.

Τις τελευταίες εβδομάδες του 2022, πολλαπλές διαφωνίες παρατηρούνται μεταξύ των κρατών μελών.

Θυμίζουμε την ακανθώδη συζήτηση για το ανώτατο όριο της τιμής του φυσικού αερίου που διχάζει τα κράτη-μέλη, παρά τις προσπάθειες της τσεχικής προεδρίας της ΕΕ να βρει μια κοινά αποδεκτή και βιώσιμη μέση λύση.

Παράλληλα, η Ουγγαρία αρνήθηκε να υπογράψει το πακέτο των 18 δισ. ευρώ του μπλοκ για την Ουκρανία. Πολλές άλλες πρωτεύουσες της ΕΕ πιστεύουν ότι η Βουδαπέστη ασκεί το βέτο ως μέσο πίεσης των συμμάχων προκειμένου να εγκρίνουν το μερίδιο της Ουγγαρίας στο ταμείο ανάκαμψης.

Μία από τις πλέον έντονες συζητήσεις αφορά την επέκταση της περιοχής Σένγκεν, με την πιθανότητα να οδηγηθεί στη σύνοδο κορυφής των ηγετών της ΕΕ.

Τα σχόλια του Ολλανδού πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε σχετικά με την διέλευση των βουλγαρικών συνόρων με δωροδοκία 50 ευρώ, ως μέρος των λόγων που τον οδήγησαν να μπλοκάρει την αίτηση της Βουλγαρίας να ενταχθεί στη ζώνη Σένγκεν της ΕΕ που δεν απαιτείται βίζα, προκάλεσε την αντίδραση του βαλκάνιου κράτους.

Η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Κροατία είναι έτοιμες να ενταχθούν στον ενιαίο χώρο Σένγκεν, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, αλλά η Ολλανδία και η Αυστρία έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους. Οι Ολλανδοί αντιτίθενται στην ένταξη της Βουλγαρίας, και η Αυστρία αντιτίθεται στην ένταξη τόσο της Βουλγαρίας όσο και της Ρουμανίας.

«Πρόσφατα σκοτώθηκαν τρεις Βούλγαροι αστυνομικοί οι οποίοι προστάτευαν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Σήμερα, ο Ολλανδός πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε δήλωσε απαράδεκτα ότι κάποιος μπορεί να περάσει τα σύνορα αυτά με 50 ευρώ. Αντί να λαμβάνει την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, η Βουλγαρία λαμβάνει τον κυνισμό!», ο Βούλγαρος πρόεδρος Ρούμεν Ράντεφ, ενώ ο Στέφαν Γιάνεβ, πρώην υπηρεσιακός πρωθυπουργός και ηγέτης της Βουλγαρικής Ανόδου, κατέθεσε στο κοινοβούλιο σχέδιο απόφασης που θα ανάγκαζε τον πρωθυπουργό να αντιταχθεί σε όλες τις ολλανδικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ.

Έρευνα της Συμβουλευτικής Ομάδας Πολιτικής για τα Βαλκάνια στην Ευρώπη (BiEPAG), του Ευρωπαϊκού Ταμείου για τα Βαλκάνια (EFB) σημειώνει μια μικρή βελτίωση των αντιλήψεων σχετικά με τις υπό ένταξη χώρες, αν και τα στοιχεία εξακολουθούν να μην είναι καθησυχαστικά για όσους βρίσκονται στην αίθουσα αναμονής της ΕΕ.

Περίπου το 45% πιστεύει ότι η διεύρυνση στην περιοχή θα είναι καλή ή πολύ καλή, ενώ το 55% πιστεύει ότι είναι αρνητική, πολύ αρνητική ή δεν είναι σίγουροι.

Το 49% πιστεύει ότι η διεύρυνση με τα Δυτικά Βαλκάνια θα μπορούσε να έχει αρνητικό ή ουδέτερο αντίκτυπο στην ζωή τους. Οι φόβοι και οι ανησυχίες περιλαμβάνουν το κράτος δικαίου, τα πολιτικά δικαιώματα και την χρήση των χρημάτων των Ολλανδών φορολογουμένων.

«Λιγότερο από 48 ώρες πριν οι υπουργοί εσωτερικών ψηφίσουν για το αν θα επιτραπεί η Κροατία, η Βουλγαρία και η Ρουμανία να ενταχθούν στο Σένγκεν, δεν είναι σαφές πόσες χώρες θα ενταχθούν και πότε θα μπορούν να εισέλθουν στην περιοχή χωρίς έλεγχο στα σύνορα», γράφουν οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς.

Από τις τρεις υποψήφιες χώρες (όλες μέλη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ), η Κροατία είναι η μόνη που δεν αντιμετωπίζει πλέον αντιρρήσεις.

«Προς το παρόν, δεν υπάρχει αυστριακή έγκριση για την Ρουμανία και την Βουλγαρία», δήλωσε από τα Τίρανα ο Αυστριακός Καγκελάριος Καρλ Νεχάμερ, αφού συναντήθηκε με άλλους ηγέτες της ΕΕ και των Βαλκανίων.

Ο Νεχάμερ κατηγόρησε την Σόφια και το Βουκουρέστι ότι δεν κατάφεραν να συλλάβουν και να καταγράψουν χιλιάδες μετανάστες οι οποίοι καταλήγουν στην Αυστρία - μια κριτική που απορρίφθηκε από τις δύο χώρες. «Μια επέκταση του χώρου Σένγκεν όπως προβλέπεται, επί του παρόντος δεν είναι δυνατή εάν δεν υπάρχουν μέτρα που να μειώνουν τον αριθμό [μεταναστών] στην Αυστρία», είπε ο Νεχάμερ κατά την αναχώρησή του από τα Τίρανα.

Ο Ούγγρος Πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, από την πλευρά του, είπε ότι είναι «εντελώς άδικο που η Βουλγαρία δεν γίνεται ακόμη αποδεκτή ως μέλος του Σένγκεν», προσθέτοντας: «Θα πρέπει να είστε μέσα, σας περιμένουμε».

Οι Ολλανδοί δεν προβάλλουν τόσο την μετανάστευση ως λόγο της απόρριψης, όσο την διαφθορά και την έλλειψη μεταρρυθμίσεων καθώς η χώρα δεν έχει σταθερή κυβέρνηση εδώ και χρόνια.

Ο Βούλγαρος πρόεδρος συνομίλησε με τους Νεχάμερ και Ρούτε, οι οποίοι τον ενημέρωσαν ότι χρειάζονται περισσότερες μεταρρυθμίσεις για να μπορέσει η χώρα του να ενταχθεί στην ζώνη Σένγκεν. Ο Ράντεφ είπε ότι του είπαν ότι υπάρχει «πραγματική ευκαιρία να συμμετάσχει τον επόμενο χρόνο», υπό την προϋπόθεση ότι θα εγκριθούν οι μεταρρυθμίσεις και τα κόμματα θα αρχίσουν να συνεργάζονται.

Όσον αφορά τον Ρουμάνο πρόεδρο Κλάους Ιωάννη, ο οποίος είχε επίσης συνομιλίες στα Τίρανα για το θέμα, είπε ότι εξακολουθεί να είναι σίγουρος και ότι διαπραγματεύεται «μέχρι την τελευταία στιγμή» για να λάβει μια θετική απόφαση. Απέκρουσε τις ερωτήσεις σχετικά με την αποσύνδεση της Βουλγαρίας από την Ρουμανία — μια ιδέα που οι Ολλανδοί θα υποστήριζαν.
Παράλληλα, αξιωματούχοι της ΕΕ αφήνουν να γίνει γνωστό ότι οι Ρουμάνοι δεν έχουν προετοιμαστεί να εξασφαλίσουν τα βουλγαρικά σύνορα σύμφωνα με τα πρότυπα Σένγκεν.

Εκπρόσωπος της τσεχικής προεδρίας της ΕΕ επιμένει ότι το σχέδιο ήταν ακόμη ζωντανό, εν αναμονή του αποτελέσματος της ψηφοφορίας (η Κροατία εξετάζεται ξεχωριστά, η Βουλγαρία και η Ρουμανία είναι σε συμφωνία-πακέτο). Δεδομένης της αυστριακής και ολλανδικής αντίθεσης, είναι πιθανό μόνο η Κροατία να λάβει πράσινο φως και να αναβληθεί η απόφαση για την Ρουμανία και την Βουλγαρία και ενδεχομένως να τεθεί την επόμενη εβδομάδα στην σύνοδο κορυφής της ΕΕ.

ΕΙΡΗΝΗ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ