Η διαχρονικότητα της σκέψης και του οράματος στην παγκόσμια πολιτική είναι ένα σπάνιο σημάδι μεγαλείου. Η «Παρακμή της Δύσης» του Oswald Spengler, γράφτηκε πριν από έναν αιώνα και αξίζει αυτή τη διάκριση καθώς διαβάζεται σαν να γράφτηκε, χθες.

Ο Γερμανός ιστορικός-φιλόσοφος έγραψε το 1922 ότι, ο μακραίωνος δυτικοευρωπαϊκός-αμερικανικός πολιτισμός βρισκόταν σε μόνιμη και ανεπανόρθωτη παρακμή σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της θρησκείας, της τέχνης, της πολιτικής, της κοινωνικής ζωής, της οικονομίας και της επιστήμης.

Για τον ίδιο, οι πολιτικές, κοινωνικές και ιδεολογικές διαστάσεις αυτής της παρακμής ήταν εμφανείς στις αποτυχίες της δυτικής πολιτικής τάξης και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Είδε τους πολιτικούς, που εδρεύουν κυρίως σε μεγάλες πόλεις, να αναλώνονται από την ιδεολογία και την περιφρόνηση προς τις σιωπηλές πλειοψηφίες και τους περιέγραψε ως

«ένα νέο είδος νομάδων, που συγκλίνει ασταθές σε ρευστές μάζες, οι παρασιτικοί κάτοικοι της πόλης, χωρίς παραδόσεις, εντελώς πραγματιστές, χωρίς θρησκεία, έξυπνοι, άκαρποι και βαθιά περιφρονητικοί προς τους συμπατριώτες».

Σήμερα, η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) με έδρα τις Βρυξέλλες, μέσω της επαναλαμβανόμενης περιφρόνησής της για την εθνική κυριαρχία, ταιριάζει πλήρως σε αυτόν τον ορισμό.

Ο Spengler πίστευε ότι η παρακμή στην πολιτική σημαίνει υπεροχή της ιδεολογίας έναντι της δράσης.

«Οι άνθρωποι της θεωρίας διαπράττουν ένα τεράστιο λάθος πιστεύοντας ότι η θέση τους είναι στην κεφαλή και όχι στο τρένο των μεγάλων γεγονότων» έγραψε, και πόσο αληθινό είναι αυτό σήμερα, καθώς μόλις είδαμε την πτώση του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου όταν η τέως Πρωθυπουργός Truss, θυσίασε την οικονομία στον βωμό της ιδεολογίας. Το δόγμα που καταστρέφει την κοινωνική συνοχή και ευημερία είναι επίσης παρόν στην καταστροφή της ανταγωνιστικότητας της μεταποίησης της Ευρώπης, καθώς οι πολιτικοί τους αρνούνται βίαια τη φθηνή ρωσική ενέργεια ή όταν η λιλιπούτεια Λιθουανία επιλέγει μια μάχη με την Κίνα για την υπεράσπιση της «κυριαρχίας» της Ταϊβάν.

Μπροστά σε αυτά τα γεγονότα ο Γερμανός στοχαστής θα επαναλάμβανε τον ισχυρισμό του ότι «ο δογματικός πολιτικός... ξέρει πάντα τι πρέπει να γίνει, και όμως η δραστηριότητά του, από τη στιγμή που παύει να περιορίζεται στο χαρτί, είναι η λιγότερο επιτυχημένη και επομένως η λιγότερο πολύτιμη στην ιστορία».

Όταν ακούμε τον Γερμανό Υπουργό Οικονομικών Harbeck ή των Εξωτερικών Baerbock να δίνουν διαλέξεις για την υπεροχή της πράσινης ατζέντας ή για το πώς πρέπει να συνεχιστεί η στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν οι ψηφοφόροι, δεν μπορούμε να μην θυμηθούμε το καταδικαστικό ερώτημα του συγγραφέα:

«[έχουν] οποιαδήποτε ιδέα για την πραγματικότητα της παγκόσμιας πολιτικής, τα προβλήματα της παγκόσμιας πόλης, τον καπιταλισμός, το μέλλον του κράτους, την σχέση της τεχνολογίας με την πορεία του πολιτισμού, την Ρωσία, την Επιστήμη;."

Η «διεθνής τάξη βασίζεται σε κανόνες», αυτό το δυτικό αξίωμα που γεννήθηκε από τη μεταψυχροπολεμική ευφορία και χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει τον ηγεμονισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, μας υπενθυμίζει τον αφορισμό του συγγραφέα ότι «τίποτα δεν είναι απλούστερο από το να κάνεις καλή φτώχεια ιδεών ιδρύοντας ένα σύστημα».

Όταν ακούμε την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής von der Leyen ή τον επικεφαλής Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ Borrell, να επαναλαμβάνουν το ίδιο τσιτάτο:
«Στην πολιτική, μόνο η αναγκαιότητά της για ζωή καθορίζει την υπεροχή οποιουδήποτε δόγματος», κάτι που σήμερα έχει ξεχαστεί αφού η Ευρώπη ακολουθεί τυφλά τις ΗΠΑ σε έναν οικονομικό πόλεμο που καταστρέφει την ήπειρο, μοιραία μας έρχεται στο μυαλό ο Spengler:
«Ακόμη και μια καλή ιδέα έχει μικρή αξία όταν διατυπώνεται από έναν επίσημο».

Σχετικά με την αντιπαράθεση Ανατολής-Δύσης, σχετικά με την Κίνα, ο Spengler τόνισε την παραδοσιακή έλλειψη κατανόησης των δυτικών πολιτικών για τους κύριους παράγοντες της κινεζικής σκέψης που έχουν να κάνουν με μια οπτική 4.000 ετών ιστορίας και τη θέση τους στον κόσμο, σε σύγκριση με το δυτικό στενό χρονικό πλαίσιο που απορροφήθηκε από τα γεγονότα που έλαβαν χώρα από το 1500. Η δυτική αυτοτελής αντίληψη της ιστορίας αναιρεί την παγκόσμια ιστορία, λέει, προσθέτοντας ότι η παγκόσμια ιστορία, στα μάτια της Δύσης, είναι η εικόνα του κόσμου μας και όχι όλης της ανθρωπότητας.

Ο «αμερικανισμός», η επικίνδυνη αντίληψη ότι οι αξίες των ΗΠΑ, το πολιτικό σύστημα και η ιστορία τους, ορίζουν τις ΗΠΑ να διαδραματίσουν τον ηγετικό ρόλο του κόσμου, αμφισβητήθηκε από τον Spengler, όταν επεσήμανε ότι υπάρχουν τόσα ηθικά πλαίσια όσα και πολιτισμοί, ούτε περισσότερα και ούτε λιγότερα.

Και ότι κάθε Πολιτισμός διαθέτει το δικό του πρότυπο, η εγκυρότητα του οποίου αρχίζει και τελειώνει με αυτόν, μια δήλωση που εξηγεί την ανάγκη για έναν πολυπολικό κόσμο.

Όσο και αν έχει γίνει πολιτικά ορθό να επικρίνουμε τις ιδέες του Nietzsche μετά την οικειοποίησή του από την εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία, ο Spengler επιβεβαίωσε ότι η βασική αντίληψη του Nietzsche για τη βούληση της εξουσίας είναι απαραίτητη για τον δυτικό πολιτισμό και αυτό συνάδει με τη δυτική πεποίθηση για την ανωτερότητα των αξιών του και την ανάγκη επιβολής τους σε άλλους πολιτισμούς.
«Η δυτική ανθρωπότητα βρίσκεται υπό την επήρεια μιας τεράστιας οπτικής ψευδαίσθησης. Όλοι απαιτούν κάτι από τα υπόλοιπα. Λέμε «εσύ» με την πεποίθηση ότι ο τάδε στην πραγματικότητα θέλει, μπορεί και πρέπει να αλλάξει ή να διαμορφωθεί ή να διευθετηθεί σύμφωνα με την τάξη, και η πίστη μας τόσο στην αποτελεσματικότητα όσο και στον τίτλο μας να δίνουμε τέτοιες εντολές είναι ακλόνητη».

Το χρήμα, η πολιτική και ο Τύπος παίζουν στενό ρόλο στον δυτικό πολιτισμό, δηλώνει ο Spengler. Στην πολιτική, το χρήμα «νοσηλεύει» τη δημοκρατική διαδικασία ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των εκλογών, όπως συμβαίνει στην επαναλαμβανόμενη περίπτωση των ΗΠΑ. Ο Τύπος υπηρετεί αυτόν που το κατέχει και δεν διαδίδει «ελεύθερη» γνώμη αλλά την δημιουργεί.

«Τι είναι αλήθεια; Για το πλήθος, αυτό που συνεχώς διαβάζει και ακούει». Όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου, μας υπενθυμίζεται ότι επιτρέπεται στον καθένα να λέει ό,τι θέλει, αλλά ο Τύπος παρακολουθεί και προσέχει. Ο Τύπος μπορεί να καταδικάσει οποιαδήποτε «αλήθεια» σε θάνατο απλώς και μόνο με το να μην αναλάβει την ανακοίνωσή της στον κόσμο – «μια τρομερή λογοκρισία της σιωπής που είναι ακόμη πιο ισχυρή στο ότι οι μάζες των αναγνωστών των εφημερίδων αγνοούν απολύτως ότι υπάρχει».

Εντυπωσιακοί παραλληλισμοί υπάρχουν μεταξύ της σημερινής φτώχειας στις πόλεις των ΗΠΑ και της παρατήρησής του Spengler για τη Ρώμη της εποχή του Κράσσου. Οι άνθρωποι της Ρώμης απεικονίζονται να ζουν «σε φρικτή δυστυχία στα πολυώροφα καταλύματα των σκοτεινών προαστίων», μια ατυχία που συνδέεται άμεσα με τις συνέπειες του ρωμαϊκού στρατιωτικού επεκτατισμού και η οποία υποδηλώνει τις τρέχουσες συνθήκες στο Λος Άντζελες, το Ντιτρόιτ, το Κλίβελαντ, το Νιούαρκ κλπ. Αλλά και βεβαίως στην Ευρώπη υπάρχουν τέτοια φαινόμενα αστικής δυστυχίας.

Η «Παρακμή της Δύσης» είναι ανατριχιαστικά επίκαιρη, κι ας γράφτηκε στο τέλος του Α’ ΠΠ. Ας ελπίσουμε ότι θα χρησιμεύσει σαν δίδαγμα και απόσταγμα κι όχι σαν εγχειρίδιο για το μέλλον.

Νικόλας Γαβριηλόπουλος