Οι ιδέες που υποστήριξε ο Klaus Schwab, πρόεδρος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) στο βιβλίο του «Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (4th Industrial Revolution – 4IR)» αν και έχουν ήδη επικριθεί αρκετά, για διάφορους λόγους, ωστόσο προωθούνται από αριθμό ηγετώνκαι διαμέσου των μηχανισμών κρατών και ΜΜΕ.

Ο τουλάχιστον, περίεργος κύριος Schwab, υποστηρίζει ότι η ψηφιακή καινοτομία θα αλλάξει τη ζωή, την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο των ανθρώπων προς το καλύτερο. Τεχνολογίες στις οποίες αναφέρεται, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική, το κβαντικό υπολογιστικό νέφος και το blockchain αποτελούν ήδη μέρος της καθημερινής ζωής. Χρησιμοποιούμε κινητά τηλέφωνα και εφαρμογές, έξυπνη τεχνολογία και το Διαδίκτυο.

Αυτές κατά τον ιδιόρρυθμο κ. Schwab, συνθέτουν την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση - 4IR.
Και σε σύγκριση με προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, ο Schwab υποστηρίζει ότι, η 4IR εξελίσσεται με εκθετικό ρυθμό, αναδιοργανώνοντας τα συστήματα παραγωγής, διαχείρισης και διακυβέρνησης με πρωτοφανείς τρόπους.

Εντούτοις, από την αντικειμενική ανάλυση των επιχειρημάτων του Klaus Schwab προκύπτει ότι σφάλλει εν μέρει και ότι η θέση του καθοδηγείται από το συμφέρον της ασκήσεως ελέγχου επί της κοινωνίας και της διαχειρίσεως του κεφαλαίου.

Επικριτής της έννοιας 4IR είναι και η Nanjala Nyabola, η οποία στο βιβλίο της «Ψηφιακή Δημοκρατία, Αναλογική Πολιτική» αναλύει την αφήγηση με την οποία ο Schwab έχει διαμορφώσει την ιδεολογία του. Υποστηρίζει ότι η 4IR χρησιμοποιείται από τις παγκόσμιες ελίτ για να εκτρέψει την προσοχή μακριά από τους παράγοντες της ανισότητας και να διευκολύνει τις συνεχιζόμενες διαδικασίες απαλλοτρίωσης, εκμετάλλευσης και αποκλεισμού.

Η Nyabola σημειώνει (εύστοχα) ότι «η πραγματική γοητεία αυτής της ιδέας είναι ότι είναι απολιτική.

Μπορούμε να μιλάμε για ανάπτυξη και πρόοδο χωρίς να καταφεύγουμε σε αγώνες εξουσίας».

Η Nyabola ζει στην Αφρική και η ευαισθητοποίηση της για το θέμα αυτό, δεν είναι τυχαία, καθώς αυτή η περιοχή, μαζί με την Ασία και τη Λατινική Αμερική, θεωρείται από τους παγκοσμιοποιητές ως ευνοϊκότερη για νέες παρεμβάσεις με το πρόσχημα της τεχνολογικής βοήθειας και εφαρμογής της 4IR.

Τα στοιχεία επιβεβαιώνουν τον σκεπτικισμό της Nyabola αφού δείχνουν ότι, η εξάπλωση της ψηφιακής τεχνολογίας υπήρξε εξαιρετικά άνιση, καθοδηγούμενη από παλαιότερες τεχνολογικές καινοτομίες, και χρησιμοποιήθηκε για την αναπαραγωγή και όχι τον μετασχηματισμό των κοινωνικών ανισοτήτων.

Ο ιστορικός Ian Moll προχωρά περαιτέρω και θέτει το ερώτημα, εάν η τρέχουσα ψηφιακή τεχνολογική καινοτομία πράγματι συνιστά μια βιομηχανική επανάσταση. Σημειώνει ότι υπάρχει μια «ηγεμονική» ερμηνεία της 4IR που αναπόφευκτα, απεικονίζει την ταχεία τεχνολογική ανάπτυξη ως μια τολμηρή νέα επανάσταση.

Ωστόσο, δεν υπάρχουν αποδείξεις για μια τέτοια επανάσταση στο σύνολο των κοινωνικών, πολιτικών, πολιτιστικών και οικονομικών θεσμών, τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο· ως εκ τούτου, πρέπει να δοθεί προσοχή στον τρόπο με τον οποίο αυτή η ιδεολογική δομή λειτουργεί για να προωθήσει τα συμφέροντα των κοινωνικών

και οικονομικών ελίτ στον πλανήτη.
    

            Ο Jan Moll υποστηρίζει ότι το πλαίσιο της «Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης» ενισχύει τον ενδεχόμενο             νεοφιλελευθερισμό της περιόδου και, ως εκ τούτου, χρησιμεύει για να συσκοτίσει τη συνεχιζόμενη παρακμή             της παγκοσμιοποιημένης παγκόσμιας τάξης με ένα αφήγημα «γενναίου νέου κόσμου». Ο Schwab έχει απλώς             κάνει ένα είδος ιδεολογικού πραξικοπηματικού άλματος, με ένα σύνολο μεταφορών να αφηγούνται μια             φανταστική επανάσταση.

Επίσης η Allison Gillwald (Executive Director of Research ICT Africa -RIA) αναφέρεται στην 4IR του Schwab ως:
«ένα από τα πιο επιτυχημένα μέσα άσκησης πίεσης και επιρροής πολιτικής της εποχής μας...»

Θεωρεί πως κινητοποιώντας την ελίτ σε ετήσιες συναντήσεις στο Νταβός, τα σχέδια πολιτικής του WEF για την 4IR καλύπτουν (ή προσπαθούν να καλύψουν) ένα κενό που εμφανίζουν πολλές χώρες που δεν έχουν επενδύσει δημόσια σε αυτό που θέλουν να μοιάζει το μέλλον τους. Με θολά (και εντέλει αστήρικτα) οράματα παγκόσμιας ευημερίας, συσκευασμένα με φουτουριστικές πεποιθήσεις και φανταστικές οικονομικές προβλέψεις για εκθετική ανάπτυξη και δημιουργία θέσεων εργασίας, φαίνεται να παρέχουν έναν αναπόφευκτο οδικό χάρτη, σε ένα όμως αβέβαιο κι αχαρτογράφητο μέλλον.

Ακόμη και μια πρόχειρη ματιά σε προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις θα δείξει ότι, δεν έχουν ουσιαστικά συνδεθεί με τα συμφέροντα των εργαζομένων και των ασθενέστερων τάξεων. Αυτό συμβαίνει παρά τα ευρύτερα οφέλη για την κοινωνία από την εισαγωγή του ατμού, της ηλεκτρικής ενέργειας και της ψηφιοποίησης.

Αντίθετα, συνδέονται με την επικράτηση του διεθνούς κεφαλαίου, μέσω του ελέγχου και της κερδοσκοπίας της «τεχνολογίας της εποχής».

Και στην περίπτωση της υποτιθέμενης 4IR, οι νέες τεχνολογίες θα λειτουργήσουν για τα συμφέροντα του διεθνούς κεφαλαίου κι όχι των κοινωνιών. Ο Moll γράφει ότι, η έννοια της 4IR φαντάζει συναρπαστική επειδή είναι σχεδιασμένη να λειτουργεί ακολουθώντας ένα σαφές είδος φόρμουλας:

1. Παρουσιάζονται τεχνολογίες, κυρίως ψηφιακές, που φαίνονται έξυπνες, μας κάνουν να αισθανόμαστε ξεπερασμένοι και εμπνέουν δέος για το μέλλον. Ακόμα κι αν δεν είναι καινοτομίες του εικοστού πρώτου αιώνα, δηλώνονται τις ως τέτοιες.
2. Παρουσιάζεται ότι υπάρχει μια εκπληκτική, άνευ προηγουμένου σύγκλιση μεταξύ αυτών των τεχνολογιών.
3. Ευλόγως συμπεραίνουμε ότι, θα οδηγήσουν σε αλλαγές που θα διαταράξουν και θα μεταμορφώσουν κάθε μέρος της ζωής μας.
4. Τα παραπάνω πλαισιώνονται με κατάλληλες αναφορές σε κάθε μία από τις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, ως πρότυπο για την επερχόμενη.

Έτσι, ενσταλάζει διακριτικά την ορθότητα της συνολικής έννοιας.

Με αυτόν τον τρόπο, ο Schwab εκμεταλλεύεται με επιτυχία τον έμφυτο εσωτερικό τεχνολογικό ορθολογισμό μας. Διακηρύσσει την άνευ προηγουμένου ταχύτητα, το μέγεθος και το εύρος της 4IR. Ο ρυθμός μεταβολής, λέει, είναι εκθετικός και όχι γραμμικός. Η ενσωμάτωση πολλαπλών τεχνολογιών θα είναι ευρεία και περισσότερο βαθύτερη από ποτέ· και ο (συστημικός) αντίκτυπος θα είναι πλέον ολιστικός, περιλαμβάνοντας το σύνολο της κοινωνίας και της παγκόσμιας οικονομίας. Έτσι, υποστηρίζει ότι, «η αναδιάρθρωση και η καινοτομία [...] θα συμβαίνουν (είτε ήδη συμβαίνουν) πιο γρήγορα από ποτέ». Διαλέγοντας να αγνοήσει τις διαφορετικές ταχύτητες αντίληψης της τεχνολογίας εσωτερικά στις κοινωνίες αλλά και μεταξύ διαφορετικών κοινωνιών.

Ταυτόχρονα, ο Schwab απορρίπτει μεγάλο μέρος της ιστορικής μας εμπειρίας σε αυτό το θέμα. Γράφει ότι «γνωρίζει καλά ότι ορισμένοι μελετητές και επαγγελματίες βλέπουν τα γεγονότα που βλέπω απλώς ως μέρος της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης» αλλά φυσικά δεν συμφωνεί.

Και ο Ισπανός κοινωνιολόγος Manuel Castells, στέκεται δεικτικά απέναντι στα συμπεράσματα του Schwab και επισημαίνει ότι ο κρίσιμος ρόλος των δικτυωμένων τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών είναι «δίκοπο μαχαίρι»: ορισμένες χώρες επιταχύνουν την οικονομική ανάπτυξη υιοθετώντας ψηφιακά οικονομικά συστήματα, αλλά εκείνες που αποτυγχάνουν περιθωριοποιούνται όλο και περισσότερο. «Η υστέρησή τους γίνεται σωρευτική» μας λέει.

Ο Castells γράφει εκτενώς για αυτό που αποκαλεί «την άλλη πλευρά της εποχής της πληροφορίας: ανισότητα και φτώχεια, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός», καταστάσεις που είναι τώρα τα ανεξέλεγκτα κληροδοτήματα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας της πληροφορίας.

Σε αντίθεση με τον Schwab, ο Castells δεν προσπάθησε να ιδεολογικοποιήσει ή να πολιτικοποιήσει τα κοινωνιολογικά δεδομένα. Και η εμπειρική του έρευνα δεν αντικατοπτρίζει έναν θεμελιώδη ψηφιακό επιτυχή μετασχηματισμό της κοινωνίας στη σύγχρονη εποχή.

Ένας άλλος ειδικός που κάνει πως αγνοεί ο Schwab είναι ο Jeremy Rifkin, συγγραφέας πολιτικός αναλυτής και οικονομολόγος. Το 2016, όταν ο Schwab πρότεινε την έννοια της 4IR, ο Rifkin ήδη ερευνούσε χώρους εργασίας όπου η ρομποτική είχε αναλάβει στρατηγικούς και διοικητικούς ρόλους στην οικονομική παραγωγή.

Υπάρχει ένα αξιοσημείωτο χάσμα μεταξύ των απόψεών του και του Schwab.

Ο Rifkin δεν πιστεύει ότι οι δραματικές αλλαγές που σχετίζονται με τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας, αποτελούν βιομηχανική επανάσταση.

Έτσι το 2016, ο Rifkin υποστήριξε ότι το WEF «απέτυχε» να στοιχειοθετήσει την 4η βιομηχανική επανάσταση. Αμφισβήτησε τον ισχυρισμό του Schwab ότι η σύντηξη φυσικών συστημάτων, βιολογικών διεργασιών και ψηφιακών τεχνολογιών είναι ένα ποιοτικά νέο φαινόμενο.

Η ίδια η φύση της ψηφιοποίησης έγκειται στην ικανότητά της να μεταποιεί τις επικοινωνίες, από οπτικά, ακουστικά, φυσικά και βιολογικά συστήματα, στη δημιουργία καθαρής πληροφορίας, η οποία μπορεί στη συνέχεια να αναδιοργανωθεί σε τεράστια διαδραστικά δίκτυα που λειτουργούν με πολλούς τρόπους σαν πολύπλοκα οικοσυστήματα.

Με άλλα λόγια, είναι η διασυνδεδεμένη φύση των τεχνολογιών ψηφιοποίησης που μας επιτρέπει να ξεπεράσουμε όρια και να «θολώσουμε τα σύνορα μεταξύ της φυσικής, της ψηφιακής και της βιολογικής σφαίρας».

Η αρχή λειτουργίας της ψηφιοποίησης είναι η «διασύνδεση και δικτύωση». Αυτό όμως κάνει η ψηφιοποίηση με αυξανόμενη πολυπλοκότητα εδώ και αρκετές δεκαετίες. Και αυτό ακριβώς είναι που καθορίζει την ίδια την αρχιτεκτονική της 3ης Βιομηχανικής Επανάστασης.

                Μια μελέτη των «τεχνολογιών» που συχνά προαναγγέλλονται ως βασικές συγκλίνουσες καινοτομίες της                 4IR – τεχνητή νοημοσύνη, μηχανική μάθηση, ρομποτική και Διαδίκτυο – δείχνει ότι αυτές δεν                 ανταποκρίνονται στον ισχυρισμό μιας καινοτόμου και νέας τεχνολογικής «επανάστασης».

Και ο Moll καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η 4IR του Schwab δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένας μύθος.

Το κοινωνικό πλαίσιο του κόσμου εξακολουθεί να είναι το ίδιο όπως στην 3IR και αναμένεται μικρή αλλαγή.

Δεν υπάρχει λοιπόν άλλη βιομηχανική επανάσταση που να εξελίσσεται μετά την τρίτη.

Ο γενναίος νέος κόσμος του Schwab απλά δεν υπάρχει.

Εξάλλου, οι επαναστάσεις δεν χαρακτηρίζονται μόνο από τις τεχνολογικές αλλαγές. Αντίθετα, καθοδηγούνται από μετασχηματισμούς στην εργασιακή διαδικασία, θεμελιώδεις αλλαγές στις συμπεριφορές στο χώρο εργασίας, αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις και παγκόσμια κοινωνικοοικονομική αναδιάρθρωση.

Φυσικά, οι τεχνολογικές καινοτομίες μπορούν να είναι καλές για τους εργαζόμενους και την κοινωνία στο σύνολό της. Μπορούν να μειώσουν την ανάγκη για σκληρή δουλειά, να βελτιώσουν τις συνθήκες (ουσιαστικά να τις προσπεράσουν) και να ελευθερώσουν περισσότερο χρόνο για τους ανθρώπους να συμμετάσχουν σε άλλες σημαντικές δραστηριότητες.

Αλλά το πρόβλημα είναι ότι οι καρποί της τεχνολογικής καινοτομίας μονοπωλούνται πάλι, από την παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική ελίτ. Οι ίδιες ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας χρηματοδοτούνται κυρίως από ταμεία επιχειρηματικών κεφαλαίων στον παγκόσμιο Βορρά, ενώ οι επιχειρήσεις δημιουργούνται στον παγκόσμιο Νότο, χωρίς τα κεφάλαια να επενδύουν σε περιουσιακά στοιχεία, να προσλαμβάνουν υπαλλήλους ή να πληρώνουν φόρους στο δημόσιο ταμείο.

Πρόκειται απλώς για άλλη μια προσπάθεια να κατακτήσουμε αγορές με μια νέα τεχνολογία, εκμεταλλευόμενοι

την «διαφάνεια» των συνόρων, να αποκομίσουμε κέρδος και να μην έχουμε καμία λογοδοσία. Είναι δηλαδή μια βαθιά αντιδημοκρατική διαδικασία, αφού ο απαραίτητος πυρήνας της δημοκρατίας είναι η αντικειμενική λογοδοσία.

Έτσι, το αφήγημα Schwab της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, είναι περισσότερο φιλοδοξία, κινητοποιούμενη από εθισμό στο κέρδος και την εξουσία, παρά πραγματικότητα.

Αυτές είναι οι προσδοκίες της διεθνούς πλούσιας τάξης που διαβλέπει την κρίση του δυτικού οικονομικού συστήματος, αναγνωρίζει την συστημική αποτυχία και απρόθυμη να αναθεωρήσει και να διορθώσει,

θέλει να βρει ένα ασφαλές λιμάνι σε άλλες περιοχές.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, δεδομένης της ιστορικής εμπειρίας του καπιταλισμού δυτικού τύπου,

ο υπόλοιπος κόσμος βλέπει την 4IR του Schwab ως μια ανεπιθύμητη κι ασφυκτική δυστοπία.

Ε. Καλογεράτος