Ο παντουρκισμός που ονομάζεται επίσης και παντουρανισμός είναι μια πολιτική φιλοσοφία οι υποστηρικτές της οποίας επιδιώκουν να ενώσουν τους τουρκικούς λαούς του κόσμου που ζουν κυρίως στην Τουρκία, τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Ενώ η προέλευση της ιδέας μιας «γλωσσικής ομάδας», κατ’ επέκταση μιας «εθνικής ομάδας», μπορεί να ανιχνευθεί στον σημαντικό Γερμανό φιλόσοφο-μαθηματικό Gottfried Wilhelm Leibniz, η πολιτική φιλοσοφία περί «εθνικής ομάδας» άρχισε να διαδίδεται μεταξύ των Οθωμανών αξιωματικών της ελίτ του στρατού που παρεπιδημούσαν και εκπαιδεύονταν στην αυτοκρατορική Γερμανία την δεκαετία του 1870. Το ζήτημα του ακριβούς ρόλου αυτής της ιδέας στην πολιτική και στην φιλοσοφία του ιδρυτή της νέας Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ αποτελεί αντικείμενο συζήτησης, πιθανότατα ο παντουρανισμός έκρυψε το πρόσωπο του για λόγους διπλωματικής σκοπιμότητας κατά την κεμαλική περίοδο και μέχρι του τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ίσως ο Κεμάλ να επιζητούσε πρώτα τον εκσυγχρονισμό του κράτους κατά τα δυτικά πρότυπα, πριν κινητοποιηθεί η παντουρκική ιδέα. Το βέβαιο είναι ότι σήμερα μέρος της εξωτερικής πολιτικής και της ρητορικής της Άγκυρας αντικατοπτρίζει την επιρροή του παντουρκισμού ή παντουρανισμού.

Ενώ η Τουρκία τείνει να αποσχιστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες, προσπαθεί εκ παραλλήλου να εδραιώσει το συμμαχικό της δίκτυο σε όλη την Κεντρική Ασία, θεμελιώνοντας στρατηγικές συμμαχίες με την Ρωσία και το Ιράν και επεκτείνοντας την επιρροή της στα τουρκόφωνα κράτη κυρίως μέσω της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας. Η ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ των χωρών της Κεντρικής Ασίας και της Τουρκίας ιδιαίτερα μέσω της συνεργασίας στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας θεωρείται μια πολύ σημαντική στρατηγική. Η ναυαρχίδα της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας, το μαχητικό drone Bayraktar TB2, εξοπλισμένο με βόμβες και αντιαρματικούς πυραύλους, έχει κερδίσει δημοτικότητα μέσω της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στην Ουκρανία και ήδη πολλές χώρες της Κεντρικής Ασίας, μεταξύ των οποίων Κιργιστάν, Τατζικιστάν και Τουρκμενιστάν, παραγγέλνουν τουρκικά drones, αλλά και άλλα τουρκικά οπλικά συστήματα όπως τα τεθωρακισμένα οχήματα του τύπου Arma 8X8. Η εξαγωγική δραστηριότητα της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας αναμφίβολα καθιστά την εξωτερική πολιτικής της Άγκυρας όλο και πιο δυναμική στην περιοχή.

Σύμφωνα με το ελβετικό think tank «Geneva Institute of Geopolitical Studies» (GIGS), η Τουρκία είναι «μεταξύ των τριών πιο σημαντικών και ισχυρών παραγόντων στην Κεντρική Ασία, ο Οργανισμός Τουρκικών Κρατών (Organization of Turkic States) είναι το σημαντικότερο μέσο της Τουρκίας για την ενίσχυση και επέκταση της πολιτικής, στρατιωτικής και οικονομικής συνεργασίας με τις χώρες της περιοχής». Είναι προφανές αναφέρει το GIGS ότι
«η Τουρκία μέσω της κοινής γλώσσας και κοινής ιστορίας ενεργεί με στόχο να γίνει μεγάλη δύναμη στην περιοχή».

Παρ’ όλο που η Μόσχα είναι σταθερά αγκυροβολημένη στην Κεντρική Ασία, το pivot της Άγκυρας στην περιοχή δεν φαίνεται να ενοχλεί τα ρωσικά συμφέροντα, μάλλον υπάρχει μερική συνεργασία με την Ρωσία, οι σοβαροί κλυδωνισμοί του παρελθόντος μεταξύ των δυο χωρών σχετικά με τον παντουρκισμό έχουν βρει το κατάλληλο modus vivendi. Το αντίθετο συμβαίνει με την Κίνα που φαίνεται να είναι ο κύριος ανταγωνιστής της τουρκικής πολιτικής. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Κίνα έχει διαρρήξει την οικονομική επιρροή της Ρωσίας στην Κεντρική Ασία και την οικονομική εξάρτηση των χωρών της Κεντρικής Ασίας από την Ρωσία. Αν εξετάσουμε τα στοιχεία για τον όγκο του εμπορίου το 2020, βλέπουμε ότι η Κίνα είναι ένας τεράστιος ανταγωνιστής όχι μόνο για την Τουρκία, αλλά και για τη Ρωσία. Το 2020, η Κίνα έχει όγκο εμπορίου άνω των 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σε σύγκριση
με 15 δισεκατομμύρια στην περίπτωση της Μόσχας. Αυτός ο έντονος ανταγωνισμός δείχνει ότι η συνεργασία μεταξύ Πεκίνου και Μόσχας στην περιοχή είναι εύθραυστη και ίσως αντιμετωπίσει σοβαρές προκλήσεις στο μέλλον.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία εκμεταλλεύεται σωστά αυτό το ρήγμα και προσπαθεί να το μετατρέψει σε πλεονέκτημα. Η Τουρκία εφαρμόζει μια πολιτική με στόχο την μεγιστοποίηση των συμφερόντων της, εξισορροπώντας τις δυνάμεις της με τη Ρωσία και την Κίνα και όχι αντιτιθέμενη σε αυτές.

Η στρατηγική της Τουρκίας στην Κεντρική Ασία και στον Καύκασο θεμελιώνεται μέσω του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών, μια στρατηγική που χρησιμεύει στην υλοποίηση ενός τουρκικού Ευρασιατικού σχηματισμού. Προς όφελος των μελών του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών στην Κεντρική Ασία (Τουρκία, Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Ουζμπεκιστάν), η Άγκυρα προωθεί μια βαθύτερη οικονομική συνεργασία με το Πακιστάν (στενός σύμμαχος της Τουρκίας), αυτή η στενή συνεργασία θα μπορούσε να δώσει στα τουρκόφωνα κράτη πρόσβαση στον Ινδικό Ωκεανό μέσω των λιμανιών του Πακιστάν, ίσως ενσωματώνοντας τον οικονομικό διάδρομο Κίνας-Πακιστάν ύψους
60 δισεκατομμυρίων δολαρίων που εκτείνεται από τα κινεζικά σύνορα έως το κινεζικής κατασκευής λιμάνι Gwadar στις ακτές του Πακιστάν. Αντιστρόφως, η πρόσβαση στον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών μέσω του Ουζμπεκιστάν
θα βοηθούσε το Πακιστάν να διαφοροποιήσει τις επιλογές του για ευρασιατική συνδεσιμότητα, ανακουφίζοντας την υπερβολική εξάρτηση του από την πρωτοβουλία «One Belt One Rode» της Κίνας. Η εταιρική σχέση Τουρκίας-Οργανισμού Τουρκικών Κρατών επιτρέπει περαιτέρω στην Άγκυρα να αξιοποιήσει την εμβάθυνση της στρατηγικής εταιρικής σχέσης της με το Πακιστάν για την σύνδεση του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών με την Νότια Ασία και τον Ινδικό Ωκεανό και επιταχύνει την σπουδαιότητα της Τουρκίας στην ευρασιατική ατζέντα της Ρωσίας.

Η Ρωσία και η Τουρκία αναδύονται ως φυσικοί σύμμαχοι στο πλαίσιο των συνεχώς αυξανόμενων και όλο και πιο απελπισμένων δυτικών προσπαθειών να διατηρήσουν την ηγεμονία σε έναν μονοπολικό κόσμο. Η αυξανόμενη συνεργασία με την Ρωσία σηματοδοτεί ένα βήμα προς τα εμπρός στην διαφοροποίηση των επιλογών της Τουρκίας. Η ένταξη της Τουρκίας στην Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση θα σηματοδοτούσε επίσης ένα αποφασιστικό βήμα προς την κατεύθυνση της διεύρυνσης των επιλογών της Τουρκίας. Η Τουρκία αντλώντας διδάγματα όσον αφορά τις διμερείς οικονομικές και εμπορικές σχέσεις με την Ευρώπη και την Δύση γενικότερα, καθώς η συνήθεια της Δύσης να «παγώνει» (δηλαδή να κλέβει) τα οικονομικά και χρηματοπιστωτικά περιουσιακά στοιχεία των ανυπάκουων χωρών και των βασικών εκπροσώπων τους για χάρη της προώθησης της «ελευθερίας», των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» και της «δημοκρατίας», προετοιμάζεται μεθοδικά για το μέλλον της.

Ωστόσο, δεν είναι μόνο η συνεργασία με την Ρωσία που αυξάνει το περιθώριο ελιγμών της Τουρκίας έναντι της Δύσης. Η είσοδος της Ινδίας και του Πακιστάν στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization) το 2017 σηματοδότησε μια νέα φάση συνεργειών σχετικά με την επιρροή και τους πόρους στην Ευρασία. Εάν η Τουρκία αποφασίσει να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ και να ενταχθεί στον SCO, θα είναι μέρος μιας συμμαχίας που αντιπροσωπεύει περίπου το ήμισυ της ανθρωπότητας και πιθανώς περισσότερο από το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ένα τέτοιο βήμα από την Τουρκία θα αποδυνάμωνε επί τα χείρω την ικανότητα της Δύσης να διεξάγει ατελείωτους πολέμους για την «δημοκρατία» και τις «δυτικές αξίες», να προωθεί την «αλλαγή καθεστώτος» και να υποστηρίζει «έγχρωμες επαναστάσεις». Η στρατιωτική επιχείρηση της Ρωσίας στην Ουκρανία άλλαξε τον ρου της ιστορίας, η ένταξη της Τουρκίας στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης θα ήταν η χαριστική βολή στην νομενκλατούρα του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία γνωρίζει ότι κρατά στα χέρια της το μέλλον του ΝΑΤΟ, τα περί διεθνούς «απομόνωσης» της που ψελλίζει η ελληνική διπλωματία είναι παγιδευτικά φληναφήματα με αποδέκτη την ελλιπή κριτική σκέψη του ελληνικού λαού.

Το ευρωπαϊκό όνειρο της Τουρκίας έχει τελειώσει για πάντα. Οι σχέσεις με το ΝΑΤΟ είναι εύθραυστες. Ο παντουρκισμός στο πλαίσιο του νεο-οθωμανισμού είναι η τρέχουσα συστημική αλλαγή στην στρατηγική της Τουρκίας. Έτσι, η ευρασιατική ολοκλήρωση φαίνεται να είναι ο λογικός δρόμος που πρέπει να ακολουθήσει
η Άγκυρα, επενδύοντας πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά σε ολόκληρη την Κεντρική Ασία. Η Ρωσία και η Κίνα την παρασύρουν να ενταχθεί στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, ο Ερντογάν μπορεί τελικά να είναι σε θέση να τοποθετήσει την Τουρκία ως τον απαραίτητο κρίκο στον Νέο Δρόμο του Μεταξιού (One belt One Road) και ως απαραίτητη γέφυρα μεταξύ των τουρκόφωνων κρατών της Κεντρικής Ασίας με την Ρωσία και την Κίνα. Αντίο ΝΑΤΟ για την Τουρκία; Του Ερντογάν σίγουρα δεν του καίγεται καρφί για την ιμπεριαλιστική Συμμαχία.

Γ. Λιναρδής