Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν σχεδιάζει να επισκεφθεί το Ιράν την επόμενη εβδομάδα για συνομιλίες με τον Ιρανό ομόλογο του Ιμπραχίμ Ραϊσί και τον Τούρκο ηγέτη Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Οι τρεις ηγέτες θα συζητήσουν την κατάσταση στη Συρία στο πλαίσιο της λεγόμενης ειρηνευτικής διαδικασίας της Αστάνα, εκτός από την τριμερή συνάντηση, φυσικά, θα υπάρξουν και διμερείς συναντήσεις. Είναι βέβαιο ότι οι συζητήσεις των τριών ηγετών δεν θα περιοριστούν μόνο στο ζήτημα της Συρίας, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές στόχος της Ρωσίας είναι η δημιουργία μιας «ευρασιατικής τριανδρίας» με το Ιράν και την Τουρκία.

Αυτό θα είναι το πρώτο ταξίδι του Πούτιν στο εξωτερικό εκτός δημοκρατιών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης,
από τότε που διέταξε την στρατιωτική επιχείρηση της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου.
Με τον πόλεμο να βρίσκεται τώρα στον πέμπτο μήνα του, η ανακοίνωση για την συνάντηση στην Τεχεράνη
στις 19 τρέχοντος ήρθε αφού ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Τζέικ Σάλιβαν προειδοποίησε ότι το Ιράν ετοιμάζεται να στείλει στη Μόσχα εκατοντάδες μη επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη και να εκπαιδεύσει
τα ρωσικά στρατεύματα να τα χρησιμοποιήσουν άμεσα. Προφανώς στην διπλωματία οι συμβολισμοί δεν είναι απλώς μια λεπτομέρεια στο περιθώριο των εξελίξεων.

Αναφορικά με τις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας, τον 21ο αιώνα τούτες χαρακτηρίζονται από συνεργασία σε εκείνα τα θέματα όπου έχουν κοινά συμφέροντα, αλλά χωρίς περαιτέρω δέσμευση σε μια συμμαχία δέσμευσης μη επιθέσεως. Μέχρι της πτώσης της Σοβιετικής Ένωσης οι σχέσεις τους ήταν συγκρουσιακές. Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1990, οι οικονομικές τους σχέσεις αναπτύχθηκαν, παρά τη γεωπολιτική τους αντιπαλότητα σε διαφορετικές περιφερειακές συγκρούσεις. Επιπλέον, από τη δεκαετία του 2000, και οι δυο χώρες ακολούθησαν παρόμοιες πολιτικές πορείες. Κατ’ αρχήν, προσπαθώντας να έρθουν πιο κοντά με τη Δύση και στη συνέχεια, αφού αυτές
οι προσπάθειες ήταν ανεπιτυχείς για διαφορετικούς όμως λόγους και στρατηγικές, μετατοπιζόμενες προς την Ευρασία.

Επιπλέον, οι ρωσοτουρκικές σχέσεις πήγαν ένα βήμα ψηλότερα σε δύο διαφορετικές στιγμές:
Πρώτον, όταν μαζί με το Ιράν συμφώνησαν σε μια κοινή προσέγγιση στη Συρία. Και δεύτερον, όταν η Ρωσία παρέδωσε στην Τουρκία το σύστημα αεράμυνας S-400 το 2019. Στο ζήτημα της Συρίας, η Ρωσία, η Τουρκία και το Ιράν συμφώνησαν να απορρίψουν κάθε κουρδική αυτονομιστική φιλοδοξία και να υποστηρίξουν την εδαφική ακεραιότητα της Συρίας. Για τη Ρωσία, η αναγνώριση της αυτοδιάθεσης των Κούρδων στην Συρία θα ήταν επιζήμια για την εσωτερική της πολιτική, καθώς έχει τις δικές της εσωτερικές αυτονομιστικές συγκρούσεις, αλλά κυρίως επειδή θα υπονόμευε το καθεστώς Άσαντ το οποίο υποστηρίζει. Όσον αφορά τις ρωσο-ιρανικές σχέσεις, η κοινή τους εμπλοκή στον πόλεμο της Συρίας υπήρξε ένας από τους κύριους λόγους για την αυξημένη συνεργασία τους. Ωστόσο, η Ρωσία και το Ιράν αποκλίνουν ως προς το μέλλον της Συρίας. Από τη μία πλευρά, η Ρωσία θέλει να διατηρήσει το status quo, καθώς ενδιαφέρεται για μια ανοικοδομημένη και μη ακρωτηριασμένη εδαφικά Συρία. Για τη Ρωσία, η επίτευξη σταθερότητας στη Μέση Ανατολή είναι απαραίτητη για τους εγχώριους οικονομικούς και πολιτικούς της σκοπούς, καθώς και για τους γεωπολιτικούς της σχεδιασμούς. Από την άλλη, οι στόχοι του Ιράν είναι μάλλον επαναστατικοί, καθώς η Συρία θεωρείται χρήσιμο σενάριο για τις στρατηγικές της εναντίον του Ισραήλ και των Σουνιτών της Αραβικής Χερσονήσου.

Αναφορικά με τις σχέσεις Ιράν-Τουρκίας, τα τελευταία χρόνια οι δυο χώρες είχαν στενές οικονομικές και πολιτικές σχέσεις.
Πρώτον, συνεργάστηκαν στη Συρία. Δεύτερον, και οι δύο αντιστέκονται σε οποιαδήποτε δυτική επιρροή, φοβούμενες ότι η στενότερη συνεργασία μεταξύ των κρατών του Κόλπου και των ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι εναντίον αυτών και του αυτοαποκαλούμενου πολιτικού Ισλάμ. Επιπλέον, η Τουρκία και το Ιράν έχουν τις μεγαλύτερες και δεύτερες μεγαλύτερες κουρδικές μειονότητες. Σε αυτό το πλαίσιο, οποιαδήποτε εξέλιξη σε αυτό το θέμα τους φέρνει πιο κοντά. Συνολικά, η Τουρκία συγκαταλέγεται μεταξύ των κύριων εμπορικών εταίρων του Ιράν. Αν και έχουν διαφορετικά περιφερειακά συμφέροντα, η σύγκλιση τους σε βασικά περιφερειακά και διεθνή ζητήματα έχει καταστήσει την συνεργασία τους ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των εθνικών τους συμφερόντων.

Ωστόσο, ο αναδυόμενος ρωσο-τουρκο-ιρανικός άξονας έχει πολύ μεγαλύτερο βάθος. Για αρχή, υπονοείται ότι
η Τουρκία τερματίζει οριστικά την υποστήριξη της προς τις ομάδες σουνιτών τρομοκρατών που η κύρια τους αποστολή είναι η αποσταθεροποίηση του καθεστώτος της Δαμασκού. Δευτερευόντως, η Τουρκία και το Ιράν συνεργάζονται για τη ρωσική πρωτοβουλία για τη δημιουργία ζωνών αποκλιμάκωσης στη Συρία, η Ρωσία ενισχύει έτσι σταθερά τη διμερή συνεργασία της με την Τουρκία και το Ιράν αντίστοιχα. Η τουρκο-ιρανική συνεργασία αποκρυσταλλώνεται κάτω από μια κυρίαρχη ρωσική ομπρέλα, που στοχεύει στη σταθεροποίηση της συριακής κατάστασης. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, θα μπορούσε κανείς να πει ότι ένα ρωσο-τουρκο-ιρανικό τρίγωνο βρίσκεται στα σκαριά για να τερματίσει τη συριακή σύγκρουση και να επιφέρει μια συριακή διευθέτηση.
Αυτό έχει εκτεταμένες επιπτώσεις επειδή το ρωσο-τουρκο-ιρανικό τρίγωνο δείχνει επίσης σημάδια εξάπλωσης των φτερών του πέρα από το συριακό πρόβλημα για να συμπεριλάβει μια ευρεία περιφερειακή συνεργασία που έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει τη δυναμική ισχύος στη Μέση Ανατολή στο σύνολο της.

Ιστορικά, οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας, Τουρκίας και Ιράν ήταν ευμετάβλητες. Υπήρξαν μεγάλες περίοδοι στην ιστορία που ήταν αντίπαλοι. Αλλά το σύγχρονο γεωπολιτικό σκηνικό έχει ορισμένα μοναδικά χαρακτηριστικά που επιφέρουν την σύμπλευση. Και οι τρεις δυνάμεις έχουν τεταμένες σχέσεις με τις ΗΠΑ. Και οι τρεις έχουν κοινό συμφέρον να αντιμετωπίσουν τη δυτική ηγεμονία στη μουσουλμανική Μέση Ανατολή. Ταυτόχρονα είναι αναδυόμενες δυνάμεις,
η κάθε μία με τον δικό της τρόπο. Αντιλαμβάνονται ότι είναι σημαντικά μέρη για την περιφερειακή ασφάλεια και σταθερότητα και είναι προς το συμφέρον τους να συνεργάζονται αντί να ανταγωνίζονται μεταξύ τους στη Μέση Ανατολή, όπως μαρτυρεί η εμπειρία της Συρίας. Ούτως θα είναι μια κατάσταση «win-win» εάν ο άξονας μεταξύ Ρωσίας, Τουρκίας και Ιράν λειτουργήσει και δημιουργηθεί έτσι μια «ευρασιατική τριανδρία».

Με την στρατηγική της για τη δημιουργία της τριανδρίας, η Ρωσία προσπαθεί να επεκτείνει την εμβέλεια της πέρα από τη δική της πίσω αυλή. Ο πραγματισμός καθοδηγεί αυτές τις τρεις χώρες να ενώσουν τις δυνάμεις τους στη Μέση Ανατολή, με το Ιράν να διατηρεί το εθνικό του συμφέρον στη Συρία ενισχύοντας την επιρροή των Σιιτών στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει στην Ρωσία να εκπληρώσει τις γεωστρατηγικές της φιλοδοξίες.
Η Τουρκία περιορίζει σημαντικά τους Κούρδους μέσω αυτής της συμμαχίας και αποκτά πρόσβαση σε διαπραγματεύσεις για το μέλλον της Συρίας, αλλά μακροπρόθεσμα και για το μέλλον της Λιβύης όπου έχει δυναμική παρουσία μαζί με την Ρωσία.

Η συμμαχία με την Τουρκία ανοίγει ένα πολύ ευρύτερο πεδίο για ρωσικούς ελιγμούς. Με την μεγάλη στρατηγική της η Ρωσία, εκτός από την απόκτηση μόνιμης και καταλυτικής πρόσβασης στην Ανατολική Μεσόγειο, προστατεύει επίσης τα νότια σύνορα εάν ξεσπάσει μια στρατιωτική αντιπαράθεση με το ΝΑΤΟ. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο
η Ρωσία επιδιώκει την τριανδρία είναι για να εκτροχιάσει την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, στοχεύοντας στη δημιουργία ενός ισχυρού γεωστρατηγικού τριγώνου. Η Ρωσία, όπως και η Σοβιετική Ένωση πριν από τον
Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, προσπαθεί να περικυκλωθεί με συμμαχίες για να αποτρέψει συγκρούσεις από όλες τις κατευθύνσεις.

Η συμμαχία της Ρωσίας, της Τουρκίας και του Ιράν είναι αναμφισβήτητα μια προσπάθεια υπονόμευσης της επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή. Για το ΝΑΤΟ, οι τρέχουσες διπλωματικές κινήσεις αυτών των τριών χωρών αποτελούν στρατηγικό κόλαφο, καθώς η Συμμαχία ανέμενε ότι η Τουρκία θα έπαιρνε αντίμετρα εναντίον των ρωσο-ιρανικών πρωτοβουλιών στη Μέση Ανατολή. Η Ρωσία ενισχύει την θέση της στην Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή, η μακροπρόθεσμη συνεργασία της με το Ιράν και την Τουρκία υπονομεύει την επιρροή δυτικών δυνάμεων όχι μόνο στην Ανατολική Μεσόγειο-Μέση Ανατολή, αλλά και στην Υπερκαυκασία και την Κεντρική Ασία.

Είναι πρόδηλο ότι η γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής βιώνει μια τεκτονική μετατόπιση με την εμφάνιση ενός ρωσο-τουρκο-ιρανικού άξονα που έως πρόσφατα θα φαινόταν απίστευτος.

Γ. Λιναρδής