Η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να διαγράψει αρμενικές επιγραφές σε θρησκευτικούς χώρους στα εδάφη που κατέλαβε στον πόλεμο του 2020 με την Αρμενία.
Δικαιολόγησε την κίνηση υποστηρίζοντας ότι οι εκκλησίες στην πραγματικότητα ήταν αρχικά η κληρονομιά της Καυκάσιας Αλβανίας, ενός αρχαίου βασιλείου που βρισκόταν κάποτε στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν. Η θεωρία, η οποία δεν υποστηρίζεται από τους ιστορικούς, διαδίδεται εδώ και πολύ καιρό από εθνικιστές ιστορικούς του Αζερμπαϊτζάν και έχει αγκαλιαστεί από τη σημερινή κυβέρνηση στο Μπακού.

Ο υπουργός Πολιτισμού Ανάρ Καρίμοφ δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου στις 3 Φεβρουαρίου ότι έχει συσταθεί ομάδα εργασίας η οποία θα είναι υπεύθυνη για την απομάκρυνση "των φανταστικών ιχνών που γράφτηκαν από Αρμένιους σε Αλβανικούς θρησκευτικούς ναούς. "Θα επιθεωρήσουμε αυτά τα μέρη με τα μέλη της ομάδας εργασίας, και μετά την επιθεώρηση, θα εξετάσουμε τα επόμενα βήματά μας", δήλωσε ο Καρίμοφ. Αν και δεν προσδιόρισε ποιος θα είναι στην ομάδα εργασίας, ο υπουργός δήλωσε ότι η ομάδα θα αποτελείται από "τοπικούς και διεθνείς εμπειρογνώμονες".

Η Αλβανική θεωρία αναπτύχθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 από τον διακεκριμένο Αζέρο ιστορικό Ζίγια Μπουνιγιάτοφ, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι οι αρμενικές επιγραφές σε εκκλησίες στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν ήταν μεταγενέστερες προσθήκες σε Αλβανικές εκκλησίες. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, είχαν "αρμενοποιηθεί" μετά από μεγάλης κλίμακας αρμενική μετανάστευση στην περιοχή, όταν η Ρωσία κέρδισε τον έλεγχο του εδάφους από το Αζερμπαϊτζάν στις αρχές του 19ου αιώνα. Η θεωρία έχει αποκτήσει δυναμική μετά τον πόλεμο του 2020, όταν το Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε τον έλεγχο εδαφών που περιείχαν αρκετές σημαντικές μεσαιωνικές αρμενικές εκκλησίες.

Τον Μάρτιο του 2021, σε ένα ταξίδι στο Hadrut, ο Πρόεδρος Αλίεφ , μαζί με τη σύζυγο και την κόρη του, επισκέφθηκαν μια Αρμενική Εκκλησία της Αγίας Μητέρας του Θεού του 12ου αιώνα, η οποία ήταν ερείπια.
"Οι Αρμένιοι ήθελαν να «αρμενοποιήσουν» αυτή την εκκλησία και έγραψαν επιγραφές στα Αρμένικα εδώ, αλλά απέτυχαν. Αν ήταν αρμενική εκκλησία, θα την άφηναν σε τέτοια κατάσταση; Φαίνεται σαν να ήταν σκουπιδότοπος", δήλωσε ο Αλίεφ στην εκκλησία. "Όλες αυτές οι επιγραφές είναι ψεύτικες – γράφτηκαν αργότερα." Την επομένη της υπογραφής της κατάπαυσης του πυρός για τον τερματισμό του πολέμου του 2020, ο Καρίμοφ τουίταρε για τη μεσαιωνική αρμενική μονή Dadivank στην περιοχή Kelbajar του Αζερμπαϊτζάν, αναφερόμενος σε αυτήν με το όνομα Khudavang του Αζερμπαϊτζάν και χαρακτηρίζοντάς την ως "μια από τις καλύτερες μαρτυρίες του αρχαίου καυκάσιου πολιτισμού της Αλβανίας".

Τον Μάιο του 2021, μια εκκλησία του 19ου αιώνα στην πόλη Σούσα που είχε υποστεί ζημιές στον πόλεμο άρχισε να ανοικοδομείται, σε αυτό που το Μπακού θεωρεί ότι ήταν η «αρχική» μορφή του.

Επίσης, το Αζερμπαϊτζάν υπόσχεται να αποκαταστήσει μνημεία του Αζερμπαϊτζάν σε αυτά τα εδάφη που είχαν παραμεληθεί ή βανδαλιστεί κατά τη διάρκεια των ετών της αρμενικής κατοχής.

Σε μια περίπτωση, ο Αλίεφ υποσχέθηκε να αποκαταστήσει ένα τζαμί του 19ου αιώνα, το οποίο οι Αρμένιοι είχαν παρουσιάσει ως Περσικό και όχι Αζέρικο.

Πάντως, η ανακοίνωση της ομάδας εργασίας είναι το πρώτο συγκεκριμένο για το θέμα βήμα που έχει κάνει η κυβέρνηση, εκτός επανειλημμένα να υπόσχεται ότι θα διαγράψει τα αρμενικά ίχνη στις εκκλησίες που βρίσκονται τώρα υπό τον έλεγχό τους.

"Συνήθως, ακόμα και όταν αποκαθιστούν ή ανακαινίζουν ιστορικούς χώρους, συνειδητοποιούμε μόνο στο τέλος τι πραγματικά έχουν κάνει", δήλωσε στο Eurasianet ο Τζαβίντ Αγκά, σχολιαστής των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ο οποίος έχει ερευνήσει εκτενώς την Αλβανική κληρονομιά στο Αζερμπαϊτζάν,. Ο Αγκά έκανε σύγκριση με τη Γιούλφα, στο Ναχιβάν του Αζερμπαϊτζάν, όπου χιλιάδες Αρμενικοί σταυροειδείς λίθοι "χαχκάρ" καταστράφηκαν το 2005.

Οι συνεχιζόμενες απειλές για τους πολιτιστικούς χώρους της Αρμενίας έχουν προκαλέσει διεθνή ανησυχία. Λίγο μετά τον πόλεμο, ο Αλίεφ υποσχέθηκε στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν ότι θα προστατεύσει τις χριστιανικές τοποθεσίες στα πρόσφατα ανακαταληφθέντα εδάφη.

Η UNESCO εξέδωσε δήλωση προειδοποιώντας την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν ότι "η ζημιά σε πολιτιστικά περιουσιακά στοιχεία που ανήκουν σε οποιονδήποτε λαό σημαίνει ζημιά στην πολιτιστική κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας". Ωστόσο, οι προσπάθειες της UNESCO να στείλει αποστολή στο Καραμπάχ για την εξέταση των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς έχει καθυστερήσει εδώ και καιρό.

Τον Δεκέμβριο, το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ) αποφάνθηκε ότι το Αζερμπαϊτζάν πρέπει "να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αποτρέψει και να τιμωρήσει πράξεις βανδαλισμού και βεβήλωσης που επηρεάζουν την αρμενική πολιτιστική κληρονομιά, συμπεριλαμβανομένων, ενδεικτικά, εκκλησιών και άλλων χώρων λατρείας, μνημείων, ορόσημων, νεκροταφείων και τεχνουργημάτων".

"Εάν αυτό είναι αλήθεια, παραβιάζουν κατάφωρα τη διαταγή του ICJ", δήλωσε η Σίλα Πέϊλαν, νομική σύμβουλος της Αρμενίας για την υπόθεση του ICJ, στο Eurasianet. "Για το μέλλον αυτής της υπόθεσης, σίγουρα δεν βοηθά τη θέση του Αζερμπαϊτζάν ότι σέβεται πλήρως την υποχρέωση αποτροπής της βεβήλωσης. Αυτό είναι ένα ενεργό μέτρο παραποίησης και καταστροφής της αρμενικής πολιτιστικής κληρονομιάς".

Αρμένιοι αξιωματούχοι του υπουργείου Εξωτερικών και η Επιτετραμμένη στην Ε.Ε. Αρμενική αποστολή, δήλωσαν για το ζήτημα σε κοινή δήλωση διαμαρτυρίας προς το Ευρωκοινοβούλιο ότι:

«Ο Υπουργός Πολιτισμού του Αζερμπαϊτζάν Ανάρ Καρίμοφ προέβη σε δήλωση στις 3 Φεβρουαρίου σχετικά με τη σύσταση ομάδας εργασίας για την καταστροφή και την αλλαγή της ταυτότητας των αρμενικών θρησκευτικών και ιστορικοπολιτικών μνημείων που βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν.

Καταδικάζουμε απερίφραστα την δήλωση.

"Δημιουργία μιας τέτοιας ομάδας εργασίας σε κρατικό επίπεδο με στόχο τη σκόπιμη και παράνομη λεηλασία της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του γειτονικού λαού και τη στέρηση της ιστορικής μνήμης τους, είναι άνευ προηγουμένου ακόμη και στην ιστορία των συγκρούσεων. Καταδεικνύει για άλλη μια φορά το γεγονός ότι οι περιπτώσεις βανδαλισμού και καταστροφής της αρμενικής ιστορικής, πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομιάς στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ κατά τη διάρκεια του πολέμου των 44 ημερών και της επόμενης περιόδου, είναι σκόπιμες και προσχεδιαστικές και αποτελούν μέρος της πολιτικής εκμηδενισμού του αυτόχθονος αρμενικού πληθυσμού του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Αυτή η ενέργεια της κυβέρνησης του Αζερμπαϊτζάν αποτελεί κατάφωρη περιφρόνηση προς την απόφαση εφαρμογής προσωρινών μέτρων που εξέδωσε το Διεθνές Δικαστήριο του ΟΗΕ στις 7 Δεκεμβρίου 2021, η οποία υποχρεώνει σαφώς το Αζερμπαϊτζάν να "Λάβετε όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αποτρέψετε και να τιμωρήσετε πράξεις βανδαλισμού και βεβήλωσης που επηρεάζουν την αρμενική πολιτιστική κληρονομιά, συμπεριλαμβανομένων, ενδεικτικά, εκκλησιών και άλλων χώρων λατρείας, μνημείων, ορόσημων, νεκροταφείων και τεχνουργημάτων".

Ενόψει της τρέχουσας κατάστασης, η άμεση παρέμβαση και η απρόσκοπτη συμμετοχή στην περιοχή της διεθνούς κοινότητας, ιδίως της UNESCO, καθίσταται ολοένα και πιο επείγουσα για τη διατήρηση και την πρόληψη των περιπτώσεων βανδαλισμών κατά των αρμενικών μνημείων του Artsakh, τα οποία αποτελούν μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτή η πολιτική καταστροφής και διαστρέβλωσης της ταυτότητας της αρμενικής ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και των θρησκευτικών ιερών έρχεται σε αντίθεση με τις δηλώσεις του Αζερμπαϊτζάν σχετικά με την επίτευξη συμφιλίωσης στην περιοχή και δημιουργεί σοβαρά εμπόδια για τη δημιουργία διαρκούς ειρήνης στην περιοχή.

Mission of Armenia to the EU