Το τελευταίο πραξικόπημα της Δυτικής Αφρικής κινδυνεύει να διαβρώσει περαιτέρω την κατάσταση ασφαλείας στην βόρεια Μπουρκίνα Φάσο και μπορεί να προκαλέσει διεθνείς κυρώσεις που θα έβλαπταν την οικονομία της χώρας που βασίζεται στο εμπόριο.

Σε τηλεοπτική ομιλία στις 24 Ιανουαρίου, μέλη του στρατού της Μπουρκινάμπε ανακοίνωσαν ότι ανέτρεψαν τον Πρόεδρο Ρος Μαρκ Κριστιάν Καμπoρέ μετά από σφοδρά πυρά έξω από την προεδρική κατοικία και αναφορές ότι στρατιώτες είχαν αιχμαλωτίσει τον πρόεδρο σε στρατόπεδο. Εκτός από την εκδίωξη του Καμπορέ, οι στρατιωτικές αρχές ανέστειλαν το σύνταγμα της Μπουρκίνα Φάσο, διέλυσαν την κυβέρνηση και την Εθνοσυνέλευση και έκλεισαν τα σύνορα της δυτικοαφρικανικής χώρας.
Ο αρχηγός του πραξικοπήματος είναι ο αντισυνταγματάρχης Πωλ Ανρί Σανταόγκο Νταμίμπα, ο οποίος παρουσιάστηκε στην ανακοίνωση της εκπομπής ως πρόεδρος μιας ομάδας που αυτοαποκαλείται «Πατριωτικό Κίνημα για την Διασφάλιση και την Αποκατάσταση» (ή MPSR, στο γαλλόφωνο ακρωνύμιο του - Mouvement Patriotique pour la Sauvegarde et la Restauration), το οποίο, είπε ο Νταμίμπα, περιλαμβάνει όλα τα τμήματα του στρατού.

Ένας εκπρόσωπος του MPSR είπε ότι το πραξικόπημα ήταν απαραίτητο λόγω του υποτιθέμενου κακού χειρισμού της διοίκησης Καμπορέ, του επιδεινούμενου περιβάλλοντος ασφαλείας στην βόρεια Μπουρκίνα Φάσο, συμπεριλαμβανομένης της παροχής ανεπαρκούς υποστήριξης στους στρατιώτες της Μπουρκινάμπε που πολεμούν ισλαμιστές μαχητές στην περιοχή. Το MPSR είπε ότι θα προτείνει ένα χρονοδιάγραμμα για την επιστροφή στην συνταγματική ρύθμιση μετά από διαβούλευση με «διάφορα τμήματα του έθνους». Περισσότεροι από 1.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην πρωτεύουσα της χώρας Ουαγκαντούγκου στις 25 Ιανουαρίου για να υποστηρίξουν το πραξικόπημα.

• Το MPSR παρουσίασε επιστολή παραίτησης που φέρεται να είχε υπογραφεί από τον Καμπορέ, αν και το πού βρίσκεται ο έκπτωτος πρόεδρος παραμένει άγνωστο. Η τελευταία γνωστή δημόσια επικοινωνία από τον Καμπορέ είναι ένα μήνυμα στο Twitter που δημοσίευσε το βράδυ της 23ης Ιανουαρίου στο οποίο συνεχάρη την εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Μπουρκίνα Φάσο για μια σημαντική νίκη.
Το στρατιωτικό πραξικόπημα ακολουθεί μήνες αυξανόμενης οργής του κοινού προς στην κυβέρνηση Καμπορέ σχετικά με την κακοδιαχείριση της συνεχιζόμενης κρίσης ασφαλείας στην Μπουρκίνα Φάσο. Ο στρατός της Μπουρκινάμπε αγωνίζεται να καταπνίξει την αυξανόμενη ισλαμιστική μαχητική δραστηριότητα στον βορρά, όπου οι αντάρτες έχουν εξαπολύσει πολλές μαζικές επιθέσεις και έχουν καταλάβει μεγάλες εκτάσεις εδάφους. Πριν από το πραξικόπημα της 24ης Ιανουαρίου, ο Καμπορέ αντιμετώπισε επανειλημμένες εκκλήσεις να παραιτηθεί.
Επιχείρησε να κατευνάσει αυτές τις εκκλήσεις απολύοντας τον πρωθυπουργό τον Νοέμβριο, κάτι που στην συνέχεια πυροδότησε την διάλυση της κυβέρνησης. Ωστόσο, οι αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες συνεχίστηκαν μέχρι τον Ιανουάριο.

• Η διοίκηση του Καμπορέ συνέλαβε έντεκα στρατιώτες στις 12 Ιανουαρίου ως φερόμενους να σχεδιάζουν πραξικόπημα. Οι δυνάμεις ασφαλείας συνέλαβαν επίσης δεκάδες διαδηλωτές στις 22 Ιανουαρίου οι οποίοι συμμετείχαν σε απαγορευμένη διαδήλωση κατά της κυβέρνησης.

• Τζιχαντιστές μαχητές επιτέθηκαν σε φυλάκιο της Μπουρκινάμπε στην Ινάτα στις 14 Νοεμβρίου, σκοτώνοντας 49 στρατιωτικούς αστυνομικούς και τέσσερις πολίτες. Μετά την σφαγή, προέκυψαν αναφορές ότι τα στρατεύματα έμειναν χωρίς μερίδες τροφίμων για δύο εβδομάδες, προκαλώντας περαιτέρω την οργή του κοινού.
• Από το 2015, ένοπλες ομάδες έχουν σκοτώσει περίπου 2.000 ανθρώπους στην Μπουρκίνα Φάσο και έχουν εκτοπίσει περίπου 1,4 εκατομμύρια.

Το πραξικόπημα - το οποίο είναι το τέταρτο στην Δυτική Αφρική τους τελευταίους 18 μήνες - έρχεται επίσης παρά την ισχυρή διεθνή πίεση για διατήρηση του συνταγματικού κανόνα. Η «Οικονομική Κοινότητα των Κρατών της Δυτικής Αφρικής» (ECOWAS), η Αφρικανική Ένωση, τα Ηνωμένα Έθνη και η Ομάδα G5 των Εθνών του Σαχέλ καταδίκασαν την στρατιωτική κατάληψη της εξουσίας στην Μπουρκίνα Φάσο και ζήτησαν την απελευθέρωση του Καμπορέ. Μετά την πρόσφατη στρατιωτική κατάληψη στην γειτονική Γουινέα και τα δύο πραξικοπήματα στο Μάλι, αυτοί οι περιφερειακοί και διεθνείς φορείς κάλεσαν τους ηγέτες της Δυτικής Αφρικής να χειριστούν τις προκλήσεις διακυβέρνησης μέσω συνταγματικά εγκεκριμένων διαδικασιών.

• Στις 9 Ιανουαρίου, η ECOWAS διέκοψε τις διπλωματικές της σχέσεις με το Μάλι αφού οι στρατιωτικοί ηγέτες της χώρας (οι οποίοι κατέλαβαν την εξουσία για δεύτερη φορά με πραξικόπημα τον Μάιο του 2021) ανακοίνωσαν πενταετή καθυστέρηση στις εκλογές οι οποίες είχαν αρχικά προγραμματιστεί για τον Φεβρουάριο του 2022.
Τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία του Μάλι στις εμπορικές τράπεζες της ECOWAS έχουν επίσης παγώσει, μαζί με όλες τις μη ουσιώδεις χρηματοοικονομικές συναλλαγές της χώρας με το μπλοκ.

• Η ECOWAS ανέστειλε επίσης την συμμετοχή της Γουινέας μετά το στρατιωτικό της πραξικόπημα τον Σεπτέμβριο.

Η απάντηση της ECOWAS στο πραξικόπημα θα εξαρτηθεί από το πώς θα εξελιχθεί η σχέση της με τους νέους στρατιωτικούς ηγέτες της Μπουρκίνα Φάσο τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες. Γνωρίζοντας τα πρόσφατα προηγούμενα που δημιουργήθηκαν από το Μάλι και την Γουινέα (καμία χώρα δεν έχει επιστρέψει στην πολιτική διακυβέρνηση) και το ενδεχόμενο πραξικοπημάτων σε άλλα κράτη μέλη, η ECOWAS αντιμετωπίζει αυξημένη πίεση για να οδηγήσει την Μπουρκίνα Φάσο πίσω στην δημοκρατική διακυβέρνηση και πιθανότατα θα αποφασίσει εάν θα επιβάλει κυρώσεις με βάση την στάση του Νταμπίρα και του MSRP για τις εκλογές και την επιστροφή στην πολιτική διακυβέρνηση. Εάν οι πραξικοπηματίες της Μπουρκίνα Φάσο επιδείξουν απροθυμία να συμμετάσχουν σε συνομιλίες για την επιστροφή στην πολιτική εξουσία, η ECOWAS είναι πιο πιθανό να απειλήσει με κυρώσεις και να επιμείνει στην επαναφορά του Καμπορέ στην προεδρία. Αλλά εάν οι ηγέτες του MSRP δεσμευτούν σε ένα χρονοδιάγραμμα εκλογών το οποίο η ECOWAS κρίνει αποδεκτό (μαζί με συγκεκριμένα βήματα για την διεξαγωγή αυτών των εκλογών), το μπλοκ της Δυτικής Αφρικής μπορεί να αμβλύνει την απάντησή του στο πραξικόπημα.

Οι σαρωτικές κυρώσεις της ECOWAS θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμιες για την οικονομία της Μπουρκίνα Φάσο, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το εμπόριο με τους γείτονές της στην Δυτική Αφρική. Οι συνέπειες της αποξένωσης του Μάλι από την ECOWAS οδήγησαν έκτοτε σε εκτεταμένες ελλείψεις αγαθών και αυξημένες τιμές στην χώρα. Η Μπουρκίνα Φάσο είναι πιθανό να αντιμετωπίσει παρόμοιες οικονομικές αναταραχές εάν η ECOWAS δεν είναι ικανοποιημένη με τις ενέργειες του MSRP και αποφασίσει να εφαρμόσει κυρώσεις που να εμποδίζουν το εμπόριο μη βασικών αγαθών με τους γείτονές της στην Δυτική Αφρική.

• Η πλειοψηφία των αγαθών της Μπουρκίνα Φάσο εισάγονται και εξάγονται από λιμάνια της Ακτής του Ελεφαντοστού, του Τόγκο, της Γκάνας και του Μπενίν (όλα κράτη μέλη της ECOWAS).

• Τα μέλη της ECOWAS, Ακτή Ελεφαντοστού και Γκάνα μαζί, αντιπροσώπευαν περίπου 800 εκατομμύρια δολάρια από τα αγαθά αξίας σχεδόν 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων που εισήγαγε η Μπουρκίνα Φάσο το 2019. Η Μπουρκίνα Φάσο εισήγαγε επίσης αγαθά αξίας περίπου 300 εκατομμυρίων δολαρίων από την Γαλλία.

• Οι πέντε κορυφαίες εισαγωγές της Μπουρκίνα Φάσο είναι (κατά σειρά) διυλισμένο πετρέλαιο, φορτηγά παραδόσεων, συσκευασμένα φάρμακα (ιατρικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται για την θεραπεία ή πρόληψη ασθενειών), ηλεκτρική ενέργεια και αεροπλάνα/ελικόπτερα.

Το πραξικόπημα κινδυνεύει επίσης να βαθύνει την συνεχιζόμενη κρίση ασφαλείας στον βορρά, καθώς μια τεταμένη σχέση μεταξύ της ηγεσίας της Μπουρκινάμπε και της Γαλλίας θα μπορούσε να ματαιώσει τις συνεχιζόμενες αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις. Οι δυνάμεις ασφαλείας της Μπουρκινάμπε έχουν ήδη φθάσει στα όρια των δυνατοτήτων τους. Ενώ η νέα εθνική ηγεσία μπορεί να οδηγήσει σε μια αλλαγή στην τακτική κατά των ανταρτικών ομάδων, οι πρακτικοί περιορισμοί που αντιμετωπίζουν οι δυνάμεις της Μπουρκινάμπε - συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης, του προσωπικού και των πόρων - θα παραμείνουν οι ίδιοι. Αυτό σημαίνει ότι η Ουαγκαντούγκου θα παραμείνει εξαρτημένη από τους Ευρωπαίους εταίρους της, δηλαδή την Γαλλία, στον αγώνα της κατά των ανταρτικών ομάδων.
Καθώς το επίκεντρο της γαλλικής επιχείρησης Μπαρχάν μετατοπίζεται από το βόρειο Μάλι στην τριμεθοριακή περιοχή μεταξύ του νότιου Μάλι, του Νίγηρα και της Μπουρκίνα Φάσο, η έλλειψη συντονισμού θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα άνοιγμα για αυξημένη δραστηριότητα. Ακόμη και μια προσωρινή χαλάρωση της πίεσης στις ομάδες ανταρτών θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένες τρομοκρατικές και αντάρτικες απειλές στην Μπουρκίνα Φάσο, καθώς και στο Μάλι, στον Νίγηρα και στο Μπενίν.

• Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η Ρωσία εμπλέκεται στο πρόσφατο πραξικόπημα στην Μπουρκίνα Φάσο. Ωστόσο, η πρόσφατη εισβολή της Μόσχας στο Μάλι και η αυξανόμενη εμπλοκή στην συνολική σύγκρουση στο Σαχέλ - μαζί με το αυξανόμενο φιλορωσικό, αντιγαλλικό λαϊκό αίσθημα στην Μπουρκίνα Φάσο και στην περιοχή - υποδηλώνουν ότι η Ρωσία θα μπορούσε να κεφαλαιοποιήσει την κατάρρευση των σχέσεων μεταξύ Γαλλίας και Μπουρκίνα Φάσο , εάν αυτή συμβεί.

ΜΠΕΡΝΑΡ ΛΟΥΓΚΑΝ