Στα πλαίσια της έκθεσης «Διαμόρφωση και διασφάλιση της Ανοιχτής Στρατηγικής Αυτονομίας της ΕΕ έως το 2040 και μετά» εξετάζεται η δημογραφική κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και στον κόσμο.

Η έκθεση αποτελεί μέρος της Στρατηγικής Προοπτικής Ατζέντας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και συνθέτει την υπάρχουσα γνώση σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση και τις μελλοντικές δυνατότητες. Η έκθεση παρουσιάζει μια επισκόπηση των υφιστάμενων δυνατοτήτων, εξαρτήσεων και τρωτών σημείων της Ευρώπης. Περιγράφει επίσης τάσεις και αναδυόμενα ζητήματα, και το πώς θα μπορούσαν να εξελιχθούν με την πάροδο του χρόνου, και εξετάζοντας τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που συνεπάγονται. Η έκθεση υπογραμμίζει τους τρόπους με τους οποίους η ΕΕ μπορεί να αρχίσει να εκμεταλλεύεται τα οφέλη από τις θετικές εξελίξεις, καθώς και τρόπους μετατροπής των κινδύνων σε δυνατότητες θετικού μετασχηματισμού. Η έκθεση παρουσιάζει σενάρια για την παγκόσμια θέση της ΕΕ το 2040. Υποδεικνύονται τρόποι με τους οποίους η ΕΕ μπορεί να οικοδομήσει ετοιμότητα, πώς η ΕΕ μπορεί να χρησιμοποιήσει τις υπάρχουσες δυνάμεις της και να αναπτύξει περαιτέρω ικανότητες, τόσο μόνη της όσο και μέσω συμμαχιών, καθώς και τις τρέχουσες αδυναμίες και τις επικείμενες προκλήσεις, υποδεικνύοντας τρόπους αξιοποίησης των υποκείμενων ευκαιριών και την εφαρμογή καθορισμένων προτεραιοτήτων που απαιτούνται για τη διαμόρφωση και τη διασφάλιση της Ανοιχτής Στρατηγικής Αυτονομίας.
Οι επιπτώσεις που περιγράφονται θα πρέπει να θεωρούνται ως σύνολο, καθώς με αυτόν τον τρόπο μπορούν να διασφαλίσουν την δημιουργία ενός συνεκτικού πλαισίου πολιτικής.

Εν συνεχεία παρατίθεται το κεφάλαιο στο οποίο περιγράφεται η κατάσταση και οι προοπτικές εις ό,τι αφορά το Δημογραφικό, ένα ζήτημα φλέγον για την Ευρώπη γενικότερα, και την Ελλάδα ειδικότερα.

Αυξανόμενες δημογραφικές ανισορροπίες

Οι δημογραφικές προβλέψεις υποδηλώνουν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα μπορούσε να φτάσει σχεδόν τα 10 δισεκατομμύρια άτομα έως το 2050. Παρά τη γενική σύγκλιση προς δημογραφικά προφίλ που χαρακτηρίζονται από χαμηλή γονιμότητα και μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, η αδράνεια των δημογραφικών διαδικασιών θα προκαλέσει βαθιές δημογραφικές ανισορροπίες μεταξύ των χωρών υψηλού και χαμηλού εισοδήματος τις επόμενες δεκαετίες.

Από τη μια πλευρά, στις χώρες υψηλού εισοδήματος, τα ποσοστά χαμηλής γονιμότητας έχουν ως αποτέλεσμα την ταχεία γήρανση του πληθυσμού και τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού. Από την άλλη, χώρες χαμηλού εισοδήματος με υψηλά επίπεδα γονιμότητας, θα βιώσουν έναν αυξανόμενο συνολικό πληθυσμό με υψηλά ποσοστά νεαρών ενηλίκων στον πληθυσμό τους.

Αυτές οι δημογραφικές ανισορροπίες όσον αφορά την ανακατανομή του συνολικού πληθυσμού, και η ηλικιακή δομή είναι άνευ προηγουμένου στην ανθρώπινη ιστορία.
Θα διαδραματίσουν βασικό ρόλο στη μελλοντική γεωπολιτική, οικονομική και πολιτική τοποθέτηση χωρών παγκοσμίως, στις επόμενες δεκαετίες.

Οι ήδη υπάρχουσες δημογραφικές ανισορροπίες σημαίνουν ότι το γεωπολιτικό και οικονομικό βάρος της Ε.Ε μπορεί να εξασθενίσει. Αυτό σχετίζεται όχι μόνο με τη μείωση του τεράστιου αριθμού των ανθρώπων στην ΕΕ σε σύγκριση με αυξήσεις στον παγκόσμιο νότο, αλλά και στο μέγεθος του εργατικού δυναμικού και του επιπέδου παραγωγικότητας, λόγω του γηράσκοντος πληθυσμού. Εκτός από αυτό, υπάρχουν και άλλες ανισότητες και δυναμικές που πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως π.χ η εκπαίδευση και οι δεξιότητες των ανθρώπων που επηρεάζουν περαιτέρω την ικανότητα καινοτομίας. Αυτό εξηγεί τις διαφορές όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη μεταξύ των χωρών στον Παγκόσμιο Βορρά και στον Παγκόσμιο Νότο, και θα είναι επίσης κλειδί για το μέλλον.

Η δημογραφική αλλαγή θα επηρεάσει τη θέση της ΕΕ στον κόσμο, τη γεωπολιτική της στρατηγική, και τη βούληση να δημιουργήσει την ανάγκη η ΕΕ να είναι ενωμένη, ισχυρότερη και πιο στρατηγική. Σε χαμηλότερο γεωγραφικό επίπεδο εντός της ΕΕ, θα σημειωθούν μεγάλες εσωτερικές μετακινήσεις και αλλαγές κατοικίας.
Οι προτιμήσεις θα συνεχίσουν να αναδιαμορφώνουν τις δημογραφικές δομές μεταξύ των περιφερειών και θα αυξάνουν τις διαφορές.

Οι δημογραφικές προκλήσεις επιβαρύνουν τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής προστασίας της ΕΕ. Στην Ε.Ε. η γήρανση και η μείωση των ποσοστών γεννήσεων έχουν άμεσες συνέπειες για την οικονομική ανάπτυξη, τη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες, καθώς και υγεία και φροντίδα ηλικιωμένων. Ενώ εκεί είναι περιφερειακές διαφορές στο εσωτερικό των χωρών, το ποσοστό εξάρτησης ηλικιωμένων στην ΕΕ έχουν αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, φθάνοντας περίπου το 1:3 το 2019, κατά μέσο όρο.

Η ΕΕ θα πρέπει να διασφαλίσει ότι το να ζει κάποιος περισσότερο σε ατομικό επίπεδο, μετατρέπεται σε περιουσιακό στοιχείο στο μακρο-επίπεδο. Τα συστήματα πρόνοιας πρέπει να παραμείνουν βιώσιμα, παρά τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και να εξασφαλιστεί ότι οι εσωτερικές δημογραφικές και εδαφικές διαφορές και η αυξημένη κινητικότητα δεν θα οδηγήσουν σε πόλωση και έλλειψη εσωτερικής συνοχής.

Τα συστήματα υγείας και περίθαλψης της ΕΕ θα πρέπει να προσαρμοστούν περαιτέρω. Θα χρειαστούν υψηλότερα ποσά δαπανών που σχετίζονται με την ηλικία. Το πρόγραμμα EU4Health (2021- 2027) έχει δεσμευτεί να ενισχύσει την ετοιμότητα της ΕΕ για μεγάλες διασυνοριακές απειλές για την υγεία, ενίσχυση των συστημάτων υγείας για την αντιμετώπιση επιδημιών μεγάλης κλίμακας και άλλων μακροπρόθεσμων προκλήσεων, καθώς και για να διάθεση φαρμάκων και ιατρικών υπηρεσιών προσιτών για όλους.

Η διαδικασία γήρανσης στην ΕΕ συνδέεται με οικιστικά μοτίβα που μπορεί να οδηγήσουν σε έναν ασυνήθιστο συνδυασμό γενεών στο μέλλον. Εάν τα κοινωνικά δίκτυα των ατόμων γίνονται ολοένα και πιο ομοιογενή σε σχέση με την ηλικία και την εδαφική γραμμή, αυτό θα αφαιρέσει τις ευκαιρίες για αλληλεπιδράσεις μεταξύ των γενεών και το να έρχονται σε επαφή με ποικίλες πολιτικές απόψεις και ζητήματα.
Αυτές οι δυναμικές ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την κοινωνική συνοχή και να τροφοδοτήσουν πολώσεις στον μελλοντικό πληθυσμό, με σοβαρές επιπτώσεις για τη σταθερότητα της ΕΕ.

Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη σημασία στη διασφάλιση ταλέντων. Σε μια κοινωνία που γερνά, το να προσελκύεις και να διατηρείς το ταλέντο γίνεται όλο και πιο σημαντικό. Καλά ενσωματωμένοι, οι μετανάστες εργαζόμενοι είναι το κλειδί για τη διατήρηση της οικονομίας.

Υψηλότερα μερίδια συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας, θα μπορούσαν επίσης να αυξήσουν τη διαθεσιμότητα ταλέντων. Τέλος, η εξασφάλιση της συνεχούς δέσμευσης πιο ώριμων πολιτών στις αγορές εργασίας θα είναι σημαντική, λαμβάνοντας υπόψη ότι θα αποτελούν ένα αυξανόμενο μερίδιο του πληθυσμού.

Μελιτίνη Δοντά