Μια Ερμηνεία μέσω του Επιθετικού Ρεαλισμού για την Πυρηνική Κυριαρχία και την Παγκόσμια Δυναμική της Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων

Τα πρόσφατα νομοθετικά μέτρα του Ιράν για την αναστολή της συνεργασίας με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) – International Atomic Energy Agency (IAEA) σηματοδοτούν μια καθοριστική αλλαγή στην παγκόσμια πυρηνική διακυβέρνηση. Αν και δεν αποτελεί επίσημη αποχώρηση από τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (Nuclear Non-Proliferation Treaty – NPT), η απενεργοποίηση των συστημάτων επιτήρησης του ΔΟΑΕ από το Ιράν και ο περιορισμός των επιθεωρήσεων αμφισβητούν ουσιαστικά την επιχειρησιακή εντολή του οργανισμού.

Αυτό το άρθρο, αντλώντας από την θεωρία του Επιθετικό Ρεαλισμού, υποστηρίζει ότι οι ενέργειες του Ιράν αντανακλούν μια υπολογισμένη διεκδίκηση εθνικής κυριαρχίας σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα όπου η επιβίωση και η αυτοβοήθεια υπερισχύουν των θεσμικών κανόνων. Ταυτόχρονα, οι ασυμμετρίες ασφαλείας που αποκαλύφθηκαν από τις ουκρανικές επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη στα ρωσικά βομβαρδιστικά με πυρηνική ικανότητα και η ιστορική εξαίρεση του Ισραήλ από τις ολοκληρωμένες επιθεωρήσεις του ΔΟΑΕ, υπογραμμίζουν τη συστημική διάβρωση των μηχανισμών πυρηνικής διακυβέρνησης. Η εργασία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κανονιστική εξουσία του ΔΟΑΕ βρίσκεται υπό υπαρξιακή πίεση, με επιπτώσεις στο μέλλον της πυρηνικής τάξης και αποτροπής.

1. Εισαγωγή

Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, συμβαλλόμενο μέρος της NPT και αντικείμενο εκτεταμένου διεθνούς ελέγχου, έλαβε πρόσφατα συγκεκριμένα μέτρα για την αναστολή της συνεργασίας με τον ΔΟΑΕ. Στις 23 Ιουνίου 2025, η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Εθνικής Ασφάλειας και Εξωτερικής Πολιτικής του Ιράν ενέκρινε νομοθεσία για την απαγόρευση των δραστηριοτήτων επιτήρησης και επιθεώρησης του ΔΟΑΕ, επικαλούμενη ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια μετά τα ισραηλινά και αμερικανικά πλήγματα σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις νωρίτερα τον ίδιο μήνα (Financial Times 2025).

Αυτή η εξέλιξη αναζωπυρώνει μακροχρόνιες εντάσεις γύρω από την πυρηνική διαφάνεια, τους ισχυρισμούς για κατασκοπεία και την επιλεκτική εφαρμογή των μηχανισμών εποπτείας του ΔΟΑΕ. Το παρόν άρθρο αξιολογεί αυτές τις δυναμικές υπό το πρίσμα του επιθετικού ρεαλισμού, δίνοντας έμφαση στον ρόλο της ισχύος, των επιταγών ασφαλείας και του ιδιοτελούς συμφέροντος στη διαμόρφωση της κρατικής συμπεριφοράς εντός του παγκόσμιου πυρηνικού καθεστώτος.

2. Ιράν και ΔΟΑΕ: Ένα διαζύγιο De Facto

Παρόλο που το Ιράν δεν έχει αποσυρθεί επίσημα από τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT), το Κοινοβούλιο του ψήφισε με μεγάλη πλειοψηφία (221–2) την αποτροπή της εγκατάστασης ή συντήρησης καμερών παρακολούθησης του ΔΟΑΕ και την άρνηση πρόσβασης επιθεωρητών σε βασικές πυρηνικές εγκαταστάσεις (Financial Times 2025). Αυτές οι κινήσεις ακολουθούν την κατηγορία της Τεχεράνης ότι τα δεδομένα παρακολούθησης του ΔΟΑΕ χρησιμοποιήθηκαν από ξένες υπηρεσίες πληροφοριών, ιδίως από την ισραηλινή Μοσάντ, για την ενορχήστρωση στοχευμένων δολοφονιών Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων – ένας ισχυρισμός που αρνείται κατηγορηματικά ο ΔΟΑΕ (The Guardian 2025).

Από μια επιθετικά ρεαλιστική οπτική γωνία, οι ενέργειες του Ιράν αντιπροσωπεύουν μια ορθολογική απάντηση στις αντιληπτές απειλές σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα. Δεδομένης της ασύμμετρης έκθεσης της πυρηνικής υποδομής του Ιράν, οι επιθεωρήσεις θεωρούνται ολοένα και περισσότερο όχι ως μηχανισμοί διαφάνειας, αλλά ως δίοδοι κατασκοπείας που επιτρέπουν στους αντίπαλους το πλεονέκτημα της επιλεκτικής κρούσης σε επιστήμονες και εγκαταστάσεις.

3. Η Ισραηλινή Εξαίρεση

Το Ισραήλ, το οποίο δεν έχει υπογράψει ποτέ τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT), παραμένει εκτός του πλαισίου των ολοκληρωμένων επιθεωρήσεων του ΔΟΑΕ. Διατηρεί μια πολιτική πυρηνικής αδιαφάνειας, αρνούμενο να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει το οπλοστάσιο του, ενώ φέρεται να διεξάγει πολυάριθμες μυστικές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων κυβερνοεπιθέσεων (π.χ., Stuxnet) και δολοφονιών υψηλού προφίλ  εναντίον ιρανικών πυρηνικών περιουσιακών επιστημόνων και υποδομών (Time 2025).

Οι Ιρανοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής υποστηρίζουν ότι αυτή η ασυμμετρία απονομιμοποιεί την αμεροληψία του ΔΟΑΕ, καθιστώντας τον οργανισμό συνένοχο, είτε εν γνώσει του είτε όχι, σε εχθρική συλλογή πληροφοριών. Ενώ δεν υπάρχουν οριστικά στοιχεία που να συνδέουν τον ΔΟΑΕ με διαρροές πληροφοριών, η αντίληψη της μεροληψίας υπονομεύει σοβαρά την αξιοπιστία του στους υπολογισμούς ασφαλείας της Τεχεράνης.

4. Ρωσία, «Επιχείρηση Ιστός Αράχνης» και η Ψευδαίσθηση της Συμμετρικής Πυρηνικής Αποτροπής

Την 1η Ιουνίου 2025, η Ουκρανία εξαπέλυσε μια συντονισμένη σειρά επιθέσεων με μη επανδρωμένα αεροσκάφη —που φέρεται να ονομάστηκε «Επιχείρηση Ιστός Αράχνης» — που στόχευαν πέντε μεγάλες ρωσικές αεροπορικές βάσεις. Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, κρυμμένα μέσα σε τροποποιημένα πολιτικά φορτηγά μεταφοράς εμπορευμάτων, αναπτύχθηκαν σε κοντινή απόσταση από στρατιωτικά αεροδρόμια σε όλη την κεντρική Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων των Engels-2, Irkutsk και Belaya (Ukrainska Pravda 2025). Η επιχείρηση είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή ή την πρόκληση σοβαρών ζημιών σε πολλά στρατιωτικά στοιχεία υψηλής αξίας, συμπεριλαμβανομένων των στρατηγικών βομβαρδιστικών Tu-95 και Tu-22M , καθώς και σε συστήματα προειδοποίησης και ελέγχου αεροσκαφών A-50.

Ενώ αυτά τα αεροσκάφη δεν υπόκεινται άμεσα στις διασφαλίσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), αποτελούν κρίσιμα συστατικά της πυρηνικής τριάδας της Ρωσίας . Σύμφωνα με τους όρους της Νέας Συνθήκης για τη Μείωση των Στρατηγικών Όπλων (New START) , η Ρωσία υποχρεούται να δηλώνει τον αριθμό και την τοποθεσία των στρατηγικών οχημάτων άφεσης πυρηνικών όπλων  (βομβαρδιστικών) και να επιτρέπει την ορατότητα τους μέσω δορυφορικής επιτήρησης και επιτόπιων επιθεωρήσεων στο πλαίσιο αμοιβαίων πρωτοκόλλων επαλήθευσης (Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ 2010).

Από μια επιθετικά ρεαλιστική σκοπιά, αυτή η διαφάνεια -που προορίζεται ως μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης- παραδόξως εκθέτει τρωτά σημεία. Το γεγονός ότι τέτοια υψηλής αξίας, δηλωμένα από συνθήκες πυρηνικά περιουσιακά στοιχεία θα μπορούσαν να υποβαθμιστούν μέσω ασύμμετρου πολέμου με μη επανδρωμένα αεροσκάφη καταδεικνύει μια ευρύτερη αλήθεια: η συμμόρφωση με τους διεθνείς κανόνες και τις συνθήκες δεν παρέχει στρατηγική ασυλία . Σε ένα σύστημα όπου το δίκαιο υποτάσσεται στην εξουσία, η αποτροπή πρέπει να επιβάλλεται μέσω της προβολής ισχύος, όχι μέσω της εμπιστοσύνης στα καθεστώτα επαλήθευσης .

5. Στρατηγικές επιπτώσεις για το καθεστώς μη εξάπλωσης πυρηνικών όπλων

Η αντιπαράθεση της de facto αποχώρησης του Ιράν, της ιστορικής εξαίρεσης του Ισραήλ και της ευπάθειας της Ρωσίας υποδηλώνει μια συστηματική αποδυνάμωση του καθεστώτος πυρηνικής διακυβέρνησης μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Ο ΔΟΑΕ, που κάποτε συμβόλιζε την κανονιστική συναίνεση, εμφανίζεται τώρα ως ένα επιλεκτικά εφαρμοζόμενο μέσο που γίνεται ανεκτό από ισχυρά κράτη όταν είναι βολικό και παρακάμπτεται κατά συμφεροντολογική βούληση.

Η μετατόπιση του Ιράν δεν πρέπει να γίνει κατανοητή ως παράλογη ακροβατική πολιτική αλλά ως στρατηγική αναπροσαρμογή. Το κράτος αντιδρά στη δομική του ανασφάλεια απορρίπτοντας τους διεθνείς κανόνες που δεν εξυπηρετούν πλέον τα συμφέροντα επιβίωσης του. Με τη σειρά του, αυτό αποδυναμώνει την ακεραιότητα της NPT ως αμοιβαίου πλαισίου για τον πυρηνικό περιορισμό και την αποτροπή ενός πυρηνικού πολέμου.

6. Συμπεράσματα: Προς μια μεταθεσμική πυρηνική τάξη;

Η μερική αποχώρηση του Ιράν από τον ΔΟΑΕ, η συμφεροντολογική αναρχία του Ισραήλ και οι αποδεδειγμένες ευπάθειες μιας Ρωσίας που τηρεί τους κανόνες της START υποδεικνύουν τα όρια της διεθνούς θεσμικής ισχύος σε μια εποχή γεωπολιτικής αντιπαράθεσης και ασύμμετρου πολέμου. Όπως προβλέπει ο επιθετικός ρεαλισμός, τα κράτη επιστρέφουν στην αυτοβοήθεια και τη μονομερή δράση όταν απειλείται η επιβίωση τους.

Για την Τεχεράνη, ο ΔΟΑΕ δεν εγγυάται πλέον την ασφάλεια, για τη Μόσχα, η συμμόρφωση με τις νομικές διατάξεις δεν απέτρεψε τη στρατηγική απώλεια και, όσον αφορά το Ισραήλ, οι παράνομες μυστικές επιχειρήσεις και στρατιωτικές κρούσεις ανέκαθεν παραμένουν το θεμέλιο της στρατηγικής του.

Εάν οι τρέχουσες πορείες συνεχιστούν, η διεθνής κοινότητα μπορεί να βρεθεί να πλοηγείται σε ένα πυρηνικό τοπίο στο οποίο η κατασκοπεία, η αδιαφάνεια και τα ασύμμετρα πρώτα πλήγματα αντικαθιστούν τη διπλωματία και την επαλήθευση μη-επιθετικών προθέσεων.

Η ΔΟΑΕ, απογυμνωμένη από πρόσβαση σε επιθεωρήσεις και στοιχειωμένη από υποψίες διευκολύνσεων κατασκοπείας, κινδυνεύει να γίνει ένας υποτυπώδης, συμβολικός και στρατηγικά ανίσχυρος οργανισμός.