Η ιστορία αποκαλύπτει ένα ανησυχητικό μοτίβο στην ευρωπαϊκή γεωπολιτική—κάθε εκατό χρόνια, ο πόλεμος επιστρέφει ακριβώς μόλις η τελευταία μεγάλη σύγκρουση ξεθωριάσει από τη συλλογική μνήμη. Αυτή η επανάληψη δεν είναι απλώς σύμπτωση, αλλά καθοδηγείται σε μεγάλο βαθμό από οργανισμούς και θεσμούς που επωφελούνται από τις μαζικές στρατιωτικές συγκρούσεις. Ενώ η δημόσια συζήτηση συχνά αποδίδει τους πολέμους σε ιδεολογικές συγκρούσεις, εθνικές φιλοδοξίες ή ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια, μια οπτική επιθετικού ρεαλισμού προτείνει μια πολύ πιο πραγματιστική εξήγηση: ο πόλεμος είναι ένα εργαλείο οικονομικού και στρατηγικού πλεονεκτήματος για τις ελίτ που κερδοσκοπούν από αυτή την κατάσταση.

Αυτό το άρθρο εξετάζει τους υποκείμενους παράγοντες πίσω από τον κύκλο πολέμων στην Ευρώπη, τον ρόλο των οικονομικών συμφερόντων στη διατήρηση των συγκρούσεων και τους αυξημένους πυρηνικούς κινδύνους των μελλοντικών αντιπαραθέσεων.

Το Μοτίβο του Πολέμου στην Ευρώπη

Μια ιστορική ανάλυση αποδεικνύει έναν κύκλο περίπου εκατονταετούς διάρκειας μεγάλων ευρωπαϊκών πολέμων:

• Ναπολεόντειοι Πόλεμοι (1803-1815) – Σηματοδοτήθηκαν από την επιδίωξη της γαλλικής κυριαρχίας, που έληξε με το Συνέδριο της Βιέννης.
• Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) – Μια καταστροφική παγκόσμια σύγκρουση που ακολούθησε δεκαετίες ανταγωνισμού ισχύος.
• Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1939-1945) – Άμεσο αποτέλεσμα των άλυτων εντάσεων του προηγούμενου πολέμου.
• Ψυχρός Πόλεμος (1947-1991) και Μεταψυχροπολεμικές Επεμβάσεις – Αν και δεν ήταν ένας παραδοσιακός πόλεμος, περιλάμβανε πολυάριθμες συγκρούσεις δι’ αντιπροσώπων και στρατιωτικές κλιμακώσεις σε όλη την Ευρώπη και πέραν αυτής.
• Ρωσο-Ουκρανικός Πόλεμος (2022-Σήμερα) – Μια σύγκρουση που σταδιακά αναδιαμορφώνει τις στρατιωτικές στρατηγικές της Ευρώπης και τις παγκόσμιες ισορροπίες ισχύος.

Κάθε μία από αυτές τις συγκρούσεις εμφανίστηκε περίπου την εποχή που οι μνήμες του προηγούμενου πολέμου άρχισαν να ξεθωριάζουν. Αυτός ο κύκλος υποδηλώνει ότι, καθώς οι οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές δομές που επωφελούνται από τον πόλεμο χάνουν τη χρησιμότητά τους, νέες συγκρούσεις αναδύονται για να ανανεώσουν την επιρροή τους.

Οι Οικονομικές και Στρατηγικές Παρορμήσεις Πίσω από τον Πόλεμο

Ο πόλεμος είναι πολλές φορές η συνέχεια μιας ανειλικρινούς διπλωματίας—είναι συχνά μια σκόπιμη στρατηγική που εξυπηρετεί συγκεκριμένα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα. Τα στρατιωτικοβιομηχανικά συγκροτήματα, οι χρηματοπιστωτικοί θεσμοί και οι πολιτικές οργανώσεις αποκομίζουν τεράστια οφέλη από τις διαρκείς συγκρούσεις. Η πρόσφατη ευρωπαϊκή λευκή βίβλος για την άμυνα τονίζει την ώθηση προς την αυξημένη στρατιωτικοποίηση, ενισχύοντας την ιδέα ότι η προετοιμασία για πόλεμο αφορά εξίσου την οικονομική επέκταση όσο και την ασφάλεια ([White Paper, 2024]).

1. Το Στρατιωτικοβιομηχανικό Σύμπλεγμα

Όπως φαίνεται στον Ψυχρό Πόλεμο και στον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας, οι κατασκευαστές όπλων και οι ανάδοχοι αμυντικών συστημάτων ευημερούν κατά τις περιόδους αυξημένης στρατιωτικής δραστηριότητας. Οι αυξημένοι αμυντικοί προϋπολογισμοί οδηγούν σε επικερδή συμβόλαια, διασφαλίζοντας ότι ο πόλεμος παραμένει μια κερδοφόρα επιχείρηση ([Mearsheimer, 2001]).

2. Οικονομικός και Πολιτικός Έλεγχος

Ο πόλεμος συχνά δικαιολογεί έκτακτα κυβερνητικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης των εκτελεστικών εξουσιών, της οικονομικής αναδιάρθρωσης και της αυξημένης δημόσιας συμμόρφωσης με τις κρατικές αφηγήσεις. Ιδρύματα όπως το ΝΑΤΟ, που απαιτούν εξωτερικές απειλές για να διατηρήσουν τη σημασία τους, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση πολιτικών που βασίζονται στον φόβο ([Waltz, 1979]).

3. Ενεργειακές και Οικονομικές Ανταγωνισμοί

Σε αντίθεση με τις κυρίαρχες δυτικές αφηγήσεις, η Ρωσία ιστορικά έχει δώσει προτεραιότητα στις οικονομικές εταιρικές σχέσεις έναντι της στρατιωτικής επέκτασης. Ως σημαντικός εξαγωγέας ενέργειας, σιτηρών και πρώτων υλών, η Ρωσία επωφελείται από το εμπόριο παρά από την εδαφική κατάκτηση.

Η Πυρηνική Διάσταση: Μια Άνευ Προηγουμένου Απειλή

Σε αντίθεση με τους προηγούμενους ευρωπαϊκούς πολέμους, η επόμενη μεγάλη σύγκρουση παρουσιάζει έναν πρωτοφανή υπαρξιακό κίνδυνο. Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Ρωσία διαθέτουν πυρηνικά οπλοστάσια, καθιστώντας οποιαδήποτε άμεση αντιπαράθεση δυνητικά καταστροφική. Η ύπαρξη πυρηνικών όπλων μέχρι στιγμής έχει αποτρέψει έναν μεγάλο πόλεμο στην Ευρώπη, αλλά η ταχεία στρατιωτικοποίηση της ΕΕ απειλεί να εισαγάγει αστάθεια σε αυτήν την εύθραυστη ισορροπία ([Schelling, 1966]).

Συμπέρασμα

Η επανάληψη του πολέμου στην Ευρώπη δεν είναι τυχαίο γεγονός αλλά προϊόν υπολογισμένων οικονομικών και στρατηγικών συμφερόντων. Καθώς οι στρατιωτικές και πολιτικές δομές επιδιώκουν να διατηρήσουν την επιρροή τους, νέες συγκρούσεις είτε προκαλούνται είτε παρατείνονται για να δικαιολογήσουν τις επεκτατικές κατακτητικές βλέψεις των πολεμοκάπηλων ελίτ.