Το ΝΑΤΟ είναι σχεδόν μια αρχαία συμμαχία που τα ιδρυτικά της μέλη απελευθέρωσαν υποτίθεται την Ευρώπη από τους «κακούς» ναζιστές, αλλά συνεργάζεται σήμερα με τους «καλούς» ναζιστές στην Ουκρανία για να μας προστατεύσει από την ρωσική αρκούδα. Η ιστορική αλήθεια είναι τελείως διαφορετική και ζοφερή, η δε ανάλυση των τάσεων στην εξέλιξη της Ατλαντικής Συμμαχίας και η τυπολογία των καθηκόντων που έχει επιτελέσει τις προηγούμενες δεκαετίες επιτρέπει ορισμένες προβλέψεις σχετικά με το μέλλον της Συμμαχίας και με το τι ακριβώς υπερασπίζεται σήμερα, ιδιαίτερα μετά την δήλωση του αμερικανού Προέδρου ότι η Ρωσία δεν αποτελεί απειλή για την Ευρώπη.
Η καταγραφή των δραστηριοτήτων της Συμμαχίας αποδεικνύει ότι παραδοσιακά η επιβίωση της εξαρτάται από την αμερικανική ηγεσία και το κατεστημένο της Ουάσιγκτον. Σε καιρούς που το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον για συντονισμένη πολιτική με τους ευρωπαίους εταίρους ήταν εξαφανισμένο, τότε και η σημασία του ΝΑΤΟ ήταν μειωμένη επίσης. Εκτός αυτού, η ενότητα των δυτικών κρατών συγκρατήθηκε από την συνέχιση και την συμμετοχή τους στην τήρηση των λεγομένων «φιλελεύθερων» αξιών που αποτελούν την ιδεολογική βάση της Συμμαχίας. Όμως ποιες ακριβώς είναι αυτές οι φιλελεύθερες αξίες όταν εστιάζουμε στο ζήτημα της Ουκρανίας ή Ρουμανίας, σε χώρες δηλαδή όπου στην με μια απαγορεύονται οι εκλογές και στην δε άλλη υποψήφιος των προεδρικών εκλογών αποκλείεται από τις εκλογές επειδή ιδεολογικά ανήκει στο ακροδεξιό-αντινατοϊκό φάσμα της πολιτικής.
Ιστορικά η μέγιστη εδραίωση της Συμμαχίας και η αύξηση της ικανότητας της για συλλογική δράση απαιτούσαν πάντα την ενεργό συμμετοχή των ΗΠΑ, κατ’ επέκταση του παρεμβατισμού της Ουάσιγκτον στα ευρωπαϊκά θέματα. Όσο οι ευρωπαίοι εταίροι εξακολουθούσαν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ, λόγω των δικών τους περιορισμένων δυνατοτήτων, το ΝΑΤΟ μπορούσε να πραγματοποιεί κοινές επιχειρήσεις, ακόμη και να αναπτύσσεται. Η Συμμαχία μπορούσε να συνεχίσει να είναι ο κύριος διατλαντικός θεσμός, η συνεκτική ουσία, μόνο αν υποστηριζόταν από τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ.
Αν η αμερικανική δέσμευση στις ευρωπαϊκές υποθέσεις μειωθεί, όπως διαφαίνεται, το ΝΑΤΟ μπορεί να επιβιώσει ως θεσμός κυρίως πολιτικού συντονισμού που θα διατηρεί την «δημοκρατική ειρήνη» στην Δύση. Σε αυτή την περίπτωση ωστόσο το στρατιωτικό στοιχείο των δραστηριοτήτων του θα συρρικνωθεί και θα πρέπει να αναζητήσει νέα ζητήματα για να καθορίσει την πρακτική του ατζέντα. Η υποβάθμιση των στρατηγικών λειτουργιών της Συμμαχίας σε περίπτωση που η ΕΕ ενισχύσει το στρατιωτικό της δυναμικό, θα μπορούσε να αναβιώσει την παλαιά ουτοπία της δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής στρατιωτικής συμμαχίας. Αυτή μπορεί να διαμορφωθεί είτε με βάση την υπάρχουσα υποδομή προσωπικού του ΝΑΤΟ ή σε μια πλατφόρμα νέου θεσμικού οργάνου. Πολλοί αναλυτές πάντως διατείνονται ότι οι πιθανότητες ίδρυσης μια ευρωπαϊκής στρατιωτικής συμμαχίας έχουν χαμηλή προοπτική.
Τέλος ένα τελευταίο σενάριο προβλέπει μια θεμελιώδη αποδυνάμωση των θεσμικών ικανοτήτων του ΝΑΤΟ και της υποβάθμισης του χωρίς επαρκή αντικατάσταση λόγω του ήδη εξαγγελθέντος μειούμενου αμερικανικού ενδιαφέροντος για την Ευρώπη, ως εξασθένιση του πλαισίου «φιλελεύθερης» συναίνεσης σε ολόκληρη την Δύση. Αυτό το σενάριο δεν συνεπάγεται απαραίτητα την επίσημη διάλυση της Συμμαχίας, θα μπορούσε να περιθωριοποιηθεί ή να μειωθεί σε έναν οργανισμό που δεν θα έχει σημαντική πολιτική ατζέντα και επιχειρησιακή ικανότητα. Ούτως μια περιθωριοποίηση του ΝΑΤΟ ως αποτελεσματικής στρατιωτικής οργάνωσης είναι πιθανή, όπως είναι αβέβαιος και ο χαρακτήρας των μελλοντικών καθηκόντων του, καθώς και οι γεωγραφικές πτυχές των καθηκόντων του.
Προφανώς υπάρχει ένας βαθμός αβεβαιότητας της τάξης προτεραιοτήτων της Συμμαχίας, προτεραιότητες μεταξύ της περιθωριοποίησης, της ανάγκης αποσταθεροποίησης μη αρεστών κρατών και των επεμβάσεων σε περιοχές επιρρεπείς σε συγκρούσεις προς όφελος των επιθετικών και παρεμβατικών τάσεων της Συμμαχίας. Από την πρώτη τεσσαρακονταετία ως αμυντική συμμαχία, από την δεκαετία του 1990 ως ηγετική ρυθμιστική μηχανή της ευρωπαϊκής ασφάλειας με περιορισμένες λειτουργικές δραστηριότητες έως τον 21ο αιώνα που σηματοδότησε τον ουσιαστικά ιμπεριαλιστικό του ρόλο, είναι δύσκολο να αξιολογηθεί ποιο είδος «απειλών» θα γίνει αντιληπτό από τα κράτη μέλη ως πιο σημαντικό τα επόμενα χρόνια.
Η σημερινή ηγεσία στην Ουάσιγκτον θα επιδιώξει την κινητοποίηση των συμμαχικών δραστηριοτήτων στην νοτιοανατολική Ασία, ενσωματώνοντας το ΝΑΤΟ στην στρατηγική της «pivot to Asia», μια στρατηγική που εξακολουθεί να αποδέχεται και ο σημερινός ένοικος του Λευκού Οίκου. Αντίθετα τα ευρωπαϊκά κράτη θα ήθελαν να επικεντρωθεί η Συμμαχία στην άμεση γειτονιά τους, όχι τόσο στην Ουκρανία καθώς θεωρείται χαμένη υπόθεση, αλλά κυρίως στην Μεσόγειο, Μέση Ανατολή και βόρεια Αφρική. Υπό το φως αυτών των διαφορών προκύπτουν τρία πιθανά σενάρια για το ΝΑΤΟ:
• Η Συμμαχία θα προβάλλει εξουσία σε παγκόσμια κλίμακα, κυρίως στην νοτιοανατολική Ασία.
• Η Συμμαχία θα επικεντρωθεί στην Μέση Ανατολή και βόρεια Αφρική.
• Η Συμμαχία θα περιοριστεί στην Ευρώπη με περιθωριοποιημένες δυνατότητες.
Αξιολογώντας τις πιθανότητες της αμερικανικής εμπλοκής στα ευρωπαϊκά θέματα, τις πιθανότητες να κερδίσουν οι ευρωπαίοι σύμμαχοι την πολιτική και στρατιωτική τους αυτονομία και την δυνητική δύναμη της «φιλελεύθερης» συναίνεσης, το ΝΑΤΟ είναι απίθανο να επανέλθει στην φιλοδοξία να είναι ο «παγκόσμιος αστυνομικός» του ιμπεριαλισμού της Δύσης, όπως ήταν τις τελευταίες δεκαετίες. Το πιο πιθανό σενάριο είναι το ΝΑΤΟ να επικεντρωθεί σε ζητήματα ασφαλείας εντός της ευρωπαϊκής του επικράτειας, με μειούμενη δραστηριότητα.
Ακόμη και στην (απίθανη) περίπτωση ίδρυσης αυτόνομης ευρωπαϊκής στρατιωτικής δύναμης με νατοϊκό πρόσημο, οι στόχοι ασφαλείας των μη αμερικανικών συμμάχων θα περιοριστούν στην περίμετρο της Ευρώπης. Εξαίρεση αποτελούν τα ιδιωτικά συμφέροντα των πρώην αποικιοκρατικών δυνάμεων Γαλλίας και Βρετανίας από τις προηγούμενες και τρέχουσες εξαρτήσεις τους, αλλά σε τέτοιες περιπτώσεις θα προτιμήσουν αυτές οι δυνάμεις να λειτουργήσουν ανεξάρτητα, δεδομένου ότι αυτά τα συμφέροντα θα είναι άσχετα με άλλους ευρωπαίους εταίρους.
Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ μετά το 1991 καθώς και οι πολιτικές των κρατών μελών έκαναν την Συμμαχία πολύ πιο ετερογενή. Ως αποτέλεσμα τα μέλη είναι δυσκολότερο να συμφωνήσουν για συντονισμένες ενέργειες και να κινητοποιήσουν διαθέσιμους πόρους. Οι διαφορές αυτές έως τώρα καλύπτονταν από τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ που έθεταν την ατζέντα της οργάνωσης και ταυτόχρονα έφεραν το κύριο βάρος των ενεργειών της Συμμαχίας. Ο πραγματικός στρατός και το δυναμικό του ΝΑΤΟ εξασφαλίζονταν πρωτίστως από τις ΗΠΑ, οι ευρωπαίοι σύμμαχοι έπαιζαν βοηθητικούς ρόλους πάντα. Η μετατόπιση των στρατηγικών προτεραιοτήτων των ΗΠΑ προς την νοτιοανατολική Ασία οπωσδήποτε θέτει επί άλλης βάσης τις σχέσεις του ΝΑΤΟ με την Ρωσία.
Η σημερινή κατάσταση σηματοδοτεί μια καμπή στην ιστορική εξέλιξη. Δεν έχουμε μόνο μια ιστορική κρίση της παγκοσμιοποίησης, αλλά έχουμε να κάνουμε με μια ιστορική κρίση της Δύσης στο σύνολο της. Η επικείμενη οικονομική κρίση στην Ευρώπη διαμορφώνει ολόκληρη την παγκόσμια κατάσταση, κάτι που είναι κεντρικό στοιχείο της κατανόησης της εξέλιξης του ΝΑΤΟ. Η συνεργασία ΗΠΑ και ΕΕ υπό το αλεξιβρόχιο του ΝΑΤΟ ενάντια σε κοινούς αντιπάλους και «αποικιακές» χώρες και έθνη θα δοκιμαστεί από μια επερχόμενη περίοδο αυξανόμενης αντιπαλότητας και εντεινόμενης αντιπαράθεσης μεταξύ των νατοϊκών δυνάμεων. Προσεγγίζουμε μια περίοδο που θα θέσει άμεσα το ζήτημα της αναβίωσης του έθνους-κράτους, της εθνικιστικής επανάστασης, της ανθρωπιάς ή της βαρβαρότητας.
Το ΝΑΤΟ δεν είναι παρά ένα λείψανο του Ψυχρού Πολέμου. Το άλλο λείψανο, το κομμουνιστικό Σύμφωνο της Βαρσοβίας, ήδη έχει ταφεί από το 1991. Ο μόνος λόγος επιβίωσης τις τελευταίες δεκαετίες αυτού του άθλιου οργανισμού ήταν η υποδαύλιση συγκρούσεων και οι επεμβάσεις που εξυπηρετούσαν άνομα εν τέλει συμφέροντα. Έτσι είναι παντελώς δικαιολογημένο το ερώτημα «γιατί η Ελλάδα είναι μέλος του ΝΑΤΟ», αφού ο λόγος ύπαρξης του ανήκει στο παρελθόν και αφού εξυπηρετεί πλέον συμφέροντα, όπως το στρατιωτικοβιομηχανικό κατεστημένο της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Ας αναρωτηθούμε γιατί χρειαζόμαστε το ΝΑΤΟ; Για να μας προφυλάξει από ποιους; Μήπως από την Τουρκία; Από ποιους απειλούμεθα; Από την Ρωσία ή μήπως από την Κίνα; Ή μήπως από τους παράνομους μετανάστες που το ίδιο το ΝΑΤΟ δημιούργησε και χρηματοδότησε με τους πολέμους του;
Η απαλλαγή από το ΝΑΤΟ ως εργαλείου σκοτεινών συμφερόντων και επιθετικής-παρεμβατικής πολιτικής είναι αναγκαία και δυνατή, μπορεί δε να είναι αποτελεσματική μόνο υπό το πρίσμα μιας εθνικής στρατηγικής σε ένα παγκόσμιο πολυπολικό σύστημα, μέσα στο πλαίσιο ενός εθνικού προγράμματος μετάβασης-γεφύρωσης αμυντικών προτεραιοτήτων με στόχο την ανεξαρτησία, την εθνική κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα.
