Οι πάγοι στην Αρκτική λιώνουν και ο κόσμος γίνεται μάρτυρας της εμφάνισης ενός νέου ωκεανού, κάτι που είχε να προκύψει στην γη από την εποχή των παγετώνων. Αυτός ο νέος πέμπτος ωκεανός υπόσχεται να δημιουργήσει νέες θαλάσσιες οδούς μεταξύ Ασίας, Ευρώπης και Αμερικής και τις προϋποθέσεις για την εκμετάλλευση νέων ενεργειακών πόρων. Ιδιαίτερο ρόλο στην Αρκτική παίζει το λεγόμενο Βορειοδυτικό Πέρασμα (Northwest Passage), το οποίο επί εκατοντάδες χρόνια ήταν το όνειρο των ναυτικών, των εξερευνητών και των εμπόρων. Μέχρι προσφάτως αυτό το Πέρασμα ήταν παγωμένο και αδύνατη η διέλευση του, παρά μόνον από εξειδικευμένα πλοία, χωρίς όμως να υφίσταται εμπορική βιωσιμότητα. Τα τελευταία χρόνια με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχει αρθεί επαρκώς το στρώμα του πάγου και το όνειρο της ναυσιπλοΐας μέσω του Βορειοδυτικού Περάσματος άρχισε να γίνεται πραγματικότητα. Πέραν της προσοδοφόρας εμπορικής διαμετακόμισης μέσω της Αρκτικής, η περιοχή αυτή περιέχει, σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, το 30% των παγκοσμίων αποθεμάτων σε φυσικό αέριο και το 15% των παγκοσμίων αποθεμάτων σε πετρέλαιο.
Όλες οι χώρες της Αρκτικής (Ρωσία, Καναδάς, Δανία, Νορβηγία, Ισλανδία, Σουηδία, Φινλανδία και ΗΠΑ), συμφώνησαν μέσω του διεθνούς οργανισμού «Αρκτικό Συμβούλιο» να λύσουν τα προβλήματα κυριαρχίας στην περιοχή με ειρηνικό και διπλωματικό τρόπο. Μέχρι στιγμής η πιθανότητα στρατιωτικής αντιπαράθεσης είναι απομακρυσμένη, αλλά γνωρίζοντας τις πρόσφατες πρακτικές της Ουάσιγκτον και των συμμάχων της, ουδόλως απίθανη. Είναι πολύ πιθανό στο άμεσο μέλλον η υφαλοκρηπίδα της Αρκτικής και τα δύο Περάσματα, Βορειοδυτικό και Βορειοανατολικό, να γίνουν διαπραγματευτικό θέμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με άλλες διεθνείς εξελίξεις στην παγκόσμια σκηνή, όπως οι εξελίξεις στην Ουκρανία και Συρία.
Το ενδιαφέρον του επερχόμενου προέδρου Τραμπ για την Γροιλανδία δεν είναι ούτε τυχαίο ούτε ιδιαίτερα εκπληκτικό. Προφανώς ο τρόπος με τον οποίο το εκφράζει είναι περισσότερο show business παρά διπλωματικός, αλλά υπενθυμίζουμε ότι το ενδιαφέρον του για την αγορά της Γροιλανδίας το είχε εκφράσει από το 2019. Ο φόβος για την Κίνα ήταν το βασικό κίνητρο και τότε και τώρα.
Η Γροιλανδία είναι χώρα, αλλά όχι ανεξάρτητο κράτος. Αρχικά, οι σκανδιναβικοί οικισμοί στην Γροιλανδία ήταν μέρος της Νορβηγίας. Όταν η Νορβηγία απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1814, η Γροιλανδία, η Ισλανδία και οι Νήσοι Φερόε παρέμειναν υπό Δανικό έλεγχο. Σήμερα, η Γροιλανδία εξακολουθεί να αποτελεί μέρος του Βασιλείου της Δανίας, αλλά διαθέτει εκτεταμένη αυτονομία και μπορεί να αποφασίζει σε πολλούς τομείς πολιτικής χωρίς την παρέμβαση της Κοπεγχάγης. Η Γροιλανδία, για παράδειγμα, αποχώρησε από την ΕΕ το 1985, ενώ η Δανία παραμένει στην Ένωση.
Η Γροιλανδία θεωρείται σημαντική για τις ΗΠΑ. Γεωγραφικά, το μεγαλύτερο νησί του κόσμου είναι μέρος της βορειοαμερικανικής ηπείρου και ως εκ τούτου ένα κομμάτι στο αμυντικό σύστημα της Βόρειας Αμερικής. Οι ΗΠΑ έχουν την στρατιωτική βάση «Pituffik» (πρώην Thule Space Force Base) στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού από το 1951. Σήμερα, η βάση είναι μέρος της Διαστημικής Δύναμης των ΗΠΑ και κεντρική για την παρακολούθηση της πυραυλικής και διαστημικής δραστηριότητας. Το νησί θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει σημαντικό σύνδεσμο για την διατήρηση των γραμμών εφοδιασμού από την Ανατολική Ακτή των ΗΠΑ προς την Βόρεια Ευρώπη. Το περασμένο καλοκαίρι, το αμερικανικό Πεντάγωνο παρουσίασε μια νέα στρατηγική ασφάλειας για την Αρκτική ως απάντηση στη μεταβαλλόμενη γεωπολιτική κατάσταση μετά την ρωσική στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία το 2022. Ωστόσο, η πρώτη χώρα που ανησυχεί τις ΗΠΑ δεν είναι η Ρωσία, η οποία αναμφίβολα έχει άμεσα γεωπολιτικά συμφέροντα στην Αρκτική, αλλά η Κίνα, ένα μη αρκτικό κράτος.
Από την σκοπιά της Γροιλανδίας, διακυβεύονται άλλα συμφέροντα. Το όνειρο της ανεξαρτησίας ζει, αλλά δεν το μοιράζονται όλοι. Η σχέση μεταξύ Κοπεγχάγης και Νουούκ δεν ήταν πάντα καλή και οι συζητήσεις για ανεξαρτησία από το Βασίλειο συζητούνται τακτικά. Αυτό έχει ενταθεί καθώς το ενδιαφέρον για την Αρκτική έχει αυξηθεί. Ορισμένοι επισημαίνουν επίσης την αδιαφορία και την έλλειψη κατανόησης των ζητημάτων της Γροιλανδίας και της Αρκτικής στην Κοπεγχάγη. Η παρέμβαση των ΗΠΑ σε αυτό το εσωτερικό πολιτικό ζήτημα ρίχνει λάδι στη φωτιά. Η Γροιλανδία είναι απίθανο να γίνει μέρος των ΗΠΑ. Αλλά αν υλοποιηθεί κάποια μορφή ανεξαρτησίας, η στενότερη οικονομική και στρατιωτική συνεργασία τόσο με τον Καναδά όσο και με τις ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι μια φυσική εξέλιξη.
Η Γροιλανδία ως μέρος του Αρκτικού Κύκλου, μαζί με τον υπόλοιπο «Απώτατο Βορρά», είναι στρατηγικά τοποθετημένη στις συντομότερες διαδρομές που συνδέουν την Ασία, την Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική. Ενώ το 80% της Γροιλανδίας παραμένει καλυμμένο όλο το χρόνο από πάγο πάχους τριών χιλιομέτρων, η απόψυξη των παγετώνων της Αρκτικής αυξάνει την κατοικήσιμη επιφάνεια του νησιού και ξεκλειδώνει νέους φυσικούς πόρους όπως το πετρέλαιο και τα ορυκτά.
Είναι φυσικό λοιπόν, παγκόσμιες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία που αγωνίζονται να επεκτείνουν την στρατιωτική και οικονομική επιρροή τους στην περιοχή της Αρκτικής να αυξάνουν το ενδιαφέρον τους για την Γροιλανδία καθώς γίνεται πιο κατοικήσιμη. Ούτως, ο έλεγχος της Γροιλανδίας προσφέρει στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτικά πλεονεκτήματα για αυτές τις τρεις υπερδυνάμεις που θέλουν να παρακολουθούν τους παγκόσμιους αντιπάλους τους. Η δυνατότητα εξασφάλισης της βέλτιστης γεωγραφικής βάσης μετατρέπει την Γροιλανδία από μια άγονη γη πάγου σε γεωπολιτικό hotspot. Η κατανόηση των ιστορικών και σημερινών αρκτικών συμφερόντων των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας θα ρίξει φως σε ποια κατεύθυνση θα κινηθεί η περιοχή το επόμενο διάστημα.
Βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά που η Γροιλανδία τραβάει το βλέμμα των υπερδυνάμεων. Όταν η Γερμανία κατέλαβε την Δανία, οι ΗΠΑ υποστήριξαν τον σύμμαχό τους αυξάνοντας την δραστηριότητά τους στην Γροιλανδία για να βεβαιωθούν ότι δεν θα πέσει υπό γερμανικό έλεγχο. Το 1941, οι αμερικανικές δυνάμεις καθιέρωσαν μια σταθερή στρατιωτική παρουσία στην Γροιλανδία για να υποστηρίξουν τους Ευρωπαίους συμμάχους τους ενάντια στην γερμανική ναυτική δραστηριότητα. Οι ΗΠΑ είδαν την Γροιλανδία ως πολύτιμη επειδή προσέφερε φυσικούς πόρους και γεωγραφική εγγύτητα στους εχθρούς των ΗΠΑ πέρα από τον Ατλαντικό, καθώς και μετεωρολογικά δεδομένα σχετικά με τον καιρό πάνω από τη Δυτική Ευρώπη. Αρχικά, οι ΗΠΑ επένδυσαν κυρίως σε υποδομές εξόρυξης κρυολίθων, εξασφαλίζοντας έτσι την προμήθεια ορυκτών κρίσιμων για την παραγωγή αλουμινίου (και κατά συνέπεια, αμερικανικών αεροσκαφών). Καθώς η γερμανική κατοχή της Δανίας άφησε την Γροιλανδία ευάλωτη, η Δανία έκανε το 1941 την Γροιλανδία προτεκτοράτο των ΗΠΑ, επιτρέποντας μεγαλύτερη παρουσία των ΗΠΑ στο νησί.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δυνάμεις των ΗΠΑ επέστρεψαν στην Γροιλανδία για να δημιουργήσουν μια μυστική πολική βάση γνωστή ως «Camp Century». Η βάση στέγαζε περίπου 200 κατοίκους και βρισκόταν πολύ βόρεια του Αρκτικού Κύκλου. Αμερικανοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι την περιέγραψαν ως «απομακρυσμένη ερευνητική κοινότητα», αλλά στην πραγματικότητα οι ΗΠΑ τοποθέτησαν εκεί πυρηνικά όπλα ικανά να φτάσουν στην Σοβιετική Ένωση κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Στο πλαίσιο του συγκεκαλυμμένου «Project Iceworm», οι ΗΠΑ στέγασαν πυραύλους κάτω από τον πάγο και το χιόνι και τους έκρυψαν από την Μόσχα. Ωστόσο οι μηχανικοί γρήγορα συνειδητοποίησαν ότι η αποθήκευση πυρηνικών όπλων κάτω από μετατοπιζόμενα στρώματα πάγου ήταν επικίνδυνη. Μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής τον Οκτώβριο του 1960, το έργο λειτούργησε μόνο έως το 1966 και η βάση θάφτηκε κάτω από πάγο.
Ας έρθουμε τώρα στον 21ο αιώνα. Από το 2012 έως το 2017, η Κίνα έχει επενδύσει 450 δισεκατομμύρια δολάρια σε χώρες της Αρκτικής για να δημιουργήσει την Διαδρομή της Βόρειας Θάλασσας (ΝSR, North See Route) μια συντομότερη ναυτιλιακή διαδρομή προς την Ευρώπη με συνοδευτική υποβρύχια σύνδεση στο διαδίκτυο. Τα καλώδια διαδικτύου της διαδρομής της Βόρειας Θάλασσας υποστηρίζουν την μελλοντική τεχνολογική ανάπτυξη στην Αρκτική και επιτρέπουν στην Κίνα να ενισχύσει τις αμυντικές της δυνατότητες παρακολουθώντας τον κυβερνοχώρο γύρω από την περιοχή. Εκτός από τις τεχνολογικές εξελίξεις, η Κίνα εδραίωσε τον έλεγχο των βιομηχανιών εξόρυξης σιδήρου και ουρανίου της Γροιλανδίας. Το Πεκίνο δήλωσε την πρόθεσή του το 2018 να δημιουργήσει έναν «Πολικό Δρόμο του Μεταξιού», προκειμένου να συνδέσει την Ευρώπη με την Ασία και να διευκολύνει τις θαλάσσιες διαδρομές μεταφοράς.
Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι ο «Πολικός Δρόμος του Μεταξιού» απειλεί τα συμφέροντα τους επειδή αυτός ο Δρόμος περιλαμβάνει μια άλλη αντίπαλη δύναμη, ήτοι την Ρωσία. Αυτή η επίσημη ρωσο-κινεζική εταιρική σχέση, που συγκεκριμενοποιήθηκε το 2017, είναι μία από τις πολλές ρωσικές γεωπολιτικές/γεωοικονομικές προόδους της τελευταίας δεκαετίας. Εκτός από την επαναλειτουργία 50 πρώην σοβιετικών στρατιωτικών θέσεων στην Αρκτική, η Ρωσία έχει επενδύσει από το 2014 σε μεγάλο βαθμό στην ανοικοδόμηση 475 στρατιωτικών οχυρών της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Αυτές οι βάσεις είναι εξοπλισμένες με μαχητικά αεροσκάφη μεγάλου βεληνεκούς και αντιπλοϊκές και αντιπυραυλικές συστοιχίες. Τα τελευταία έξι χρόνια, η Ρωσία αύξησε τον αριθμό των στρατιωτικών ασκήσεων στην Αρκτική, ελπίζοντας φαινομενικά να αποτρέψει οποιαδήποτε σύγκρουση στην περιοχή. Τον Αύγουστο του 2020, η Ρωσία διεξήγαγε πολεμικά γυμνάσια στην Βερίγγειο Θάλασσα στα ανοικτά των ακτών της Αλάσκας, θέτοντας περαιτέρω σε επιφυλακή τις δυνάμεις των ΗΠΑ.
H εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία για την απελευθέρωση ρωσόφωνων επαρχιών και την αποτροπή της επέκτασης του ΝΑΤΟ σηματοδότησε μια κλιμάκωση της προθυμίας της Μόσχας να πάρει τον έλεγχο των κυριαρχικών συμφερόντων της. Η εκδίπλωση των στρατιωτικών ικανοτήτων της Ρωσίας στην Ουκρανία μετατόπισε τον στρατηγικό υπολογισμό των ΗΠΑ υπέρ της ενίσχυσης της στρατιωτικής παρουσίας γύρω από την Γροιλανδία. Οι ΗΠΑ απάντησαν δημοσιεύοντας, όπως προαναφέραμε, την Έκθεση Στρατηγικής για την Αρκτική το 2024, στην οποία το Υπουργείο Άμυνας δεσμεύτηκε να αυξήσει τις συνεργασίες, τις επικοινωνίες, την επιτήρηση, την αναγνώριση και την εκπαίδευση σε ολόκληρη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας. Σε ένα πιο απτό μέτωπο, οι ΗΠΑ αύξησαν την χωρητικότητα της διαστημικής βάσης Pituffik στην βορειοδυτική ακτή της Γροιλανδίας ως σταθμός προειδοποίησης βαλλιστικών πυραύλων και μετεωρολογικό ραντάρ.
Η Γροιλανδία είναι μεν κρύα και μακρινή, αλλά η χώρα είναι τώρα ένας αρκτικός κόμβος, πλούσιος σε στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτικά κίνητρα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποδεικνύει ότι οι παγκόσμιες δυνάμεις θα αντιπαρατεθούν για ζωτικές περιοχές, τοποθετώντας επισφαλώς την Γροιλανδία ως το επόμενο πρωταρχικό hotspot για μελλοντικές συγκρούσεις, καθώς οι αντίπαλες χώρες χτίζουν την επιρροή τους σε όλη την Αρκτική.
Το λιώσιμο των πάγων, το οικονομικό όφελος από την χρησιμοποίηση των νέων θαλάσσιων οδών, η εκμετάλλευση των υποθαλασσίων κοιτασμάτων και η ανταγωνιστικότητα σε εδαφικές αξιώσεις των χωρών της Αρκτικής θα μεταμορφώσουν αυτή την περιοχή από στρατηγικό τέλμα σε ένα σταυροδρόμι στρατηγικού ενδιαφέροντος. Τα θέματα της κυριαρχίας της Αρκτικής, ναυσιπλοΐα- υφαλοκρηπίδα- φυσικοί πόροι, στο μέλλον θα δημιουργήσουν μια αυξητική δυναμική και η περιοχή θα γίνει ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα στην διεθνή σκηνή, σε συνδυασμό και με την αυξανόμενη αντιπαλότητα στις σχέσεις Κίνας-Ρωσίας με τις ΗΠΑ.
