Δυναμική κλιμάκωσης στον ανταγωνισμό υπερδυνάμεων μέσω θεωρίας παιγνίων και πολιτικού ρεαλισμού

Στάδιο 1: Brinkmanship (Χωρίς επιθέσεις σε εδάφη υπερδύναμεων)

Σε αυτό το στάδιο, οι εντάσεις αυξάνονται καθώς αμφότερες οι υπερδυνάμεις εμπλέκονται στο χείλος του γκρεμού (to the brink), φέρνοντας την κατάσταση στο χείλος της σύγκρουσης χωρίς οι εμπλεκόμενες υπερδυνάμεις να περάσουν τα όρια σε πόλεμο πλήρους κλίμακας. Δεν υπάρχουν άμεσες επιθέσεις του ενός στις πατρίδες του άλλου, αλλά η στρατιωτική στάση, οι απειλές και οι προκλήσεις είναι κοινές πρακτικές. Αυτό το στάδιο μπορεί να περιλαμβάνει στρατιωτικές ασκήσεις, συγκέντρωση στρατευμάτων ή δοκιμές πυραύλων.

Ρεαλιστική άποψη:

Το Brinkmanship είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων, ειδικά κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Κάθε υπερδύναμη σπρώχνει την άλλη στα άκρα, ελπίζοντας να την εξαναγκάσει σε παραχωρήσεις ή να σηματοδοτήσει αποφασιστικότητα χωρίς να προκαλέσει ανοιχτό πόλεμο. Το παιχνίδι σε αυτό το στάδιο είναι άκρως στρατηγικό και στηρίζεται στην αξιοπιστία και την αποτροπή για την αποσόβηση της κλιμάκωσης.

Συνέπειες της Θεωρίας Παιγνίων:

Σε αυτή τη φάση της αντιπαράθεσης και οι δύο πλευρές επιδίδονται σε απειλητική συμπεριφορά που έχει σχεδιαστεί για να δοκιμάσει την αποφασιστικότητα του άλλου. Ο στόχος είναι είτε να κερδηθούν παραχωρήσεις ή να αποτραπεί η επιθετικότητα χωρίς ουσιαστικά να ξεκινήσει μια στρατιωτική σύγκρουση. Όμως ο λανθασμένος υπολογισμός ή η υπερκλιμάκωση ενέχει εδώ τον μεγαλύτερο κίνδυνο δημιουργίας προϋποθέσεων στρατιωτικής σύγκρουσης, καθώς οι ακούσιες συνέπειες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πόλεμο.

Εκτίμηση:

Αυτή είναι η πιο ήπια μορφή επιθετικής συμπεριφοράς, με τις δύο πλευρές να συμμετέχουν στην εκπομπή σημάτων που όμως προειδοποιούν για καταστάσεις υψηλού διακυβεύματος για να αποτρέψουν η μια την άλλη. Αν και η σύγκρουση δεν είναι αναπόφευκτη, οι κίνδυνοι είναι αυξημένοι λόγω της πιθανότητας παρερμηνείας ή τυχαίας κλιμάκωσης και κάθε πλευρά επιδιώκει να αποφύγει την εμφανή υποχώρηση, παράλληλα όλες οι αντιμαχόμενες πλευρές αποφεύγουν να καταλήξουν σε άμεση σύγκρουση.

Στάδιο 2: Light Hawk-Dove (Πόλεμοι εκ αντιπροσώπων με εύλογη άρνηση, επιθέσεις στην πατρίδα μιας υπερδύναμης)

Καθώς οι εντάσεις αυξάνονται, η σύγκρουση μετατοπίζεται προς τους πολέμους εκ αντιπροσώπων. Μια υπερδύναμη μπορεί να αρχίσει να υποστηρίζει αντιπροσώπους που επιτίθενται στην πατρίδα ή στα συμφέροντα του αντιπάλου, διατηρώντας ταυτόχρονα ένα ικανοποιητικό βαθμό εύλογης άρνησης. Αυτή η άρνηση άμεσης εμπλοκής επιτρέπει στην υπερδύναμη να εμπλέκεται έμμεσα στην σύγκρουση χωρίς να θεωρείται άμεσος επιτιθέμενος.

Ρεαλιστική άποψη:

Οι πόλεμοι μέσω αντιπροσώπων είναι μια κοινή τακτική στον ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων. Επιτρέπουν στις υπερδυνάμεις να εμπλέκονται στη σύγκρουση έμμεσα, αποφεύγοντας τους κινδύνους της άμεσης αντιπαράθεσης. Υποστηρίζοντας πληρεξούσιους, μια υπερδύναμη μπορεί να αποσταθεροποιήσει ή να αποδυναμώσει τον αντίπαλο της χωρίς να υποστεί άμεσα αντίποινα. Η αμυνόμενη υπερδύναμη (Dove) μπορεί να επιλέξει να αντεπιτεθεί μόνο στους αντιπρόσωπους και να αποφύγει την μεγαλύτερη κλιμάκωση, προτιμώντας να υπομείνει τον πόλεμο των αντιπροσώπων παρά να διακινδυνεύσει μια μεγαλύτερη σύγκρουση.

Συνέπειες της Θεωρίας Παιγνίων:

Σε αυτό το στάδιο, το παιχνίδι παίρνει μια δυναμική Hawk-Dove, όπου το “γεράκι” (ο επιτιθέμενος) υποστηρίζει τους αντιπροσώπους αλλά κρύβει τη συμμετοχή του, ενώ το “περιστέρι” (ο αμυνόμενος) πρέπει να αποφασίσει πόσο θα κλιμακώσει τη σύγκρουση και γενικότερα πόσο θα ανεχτεί τις επιθέσεις. Σε αυτή την περίπτωση η δομή ανταμοιβής ευνοεί το γεράκι, καθώς μπορεί να βλάψει τον αντίπαλο του, διατηρώντας παράλληλα ένα μεγάλο βαθμό εύλογης άρνησης.

Εκτίμηση:

Αυτή η φάση αντικατοπτρίζει τον ελεγχόμενο πόλεμο εκ αντιπροσώπων, με μεγάλη έμφαση στην εύλογη άρνηση για την αποφυγή άμεσης κλιμάκωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι  η παροχή όπλων του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία ενώ αυτός ο “αμυντικός οργανισμός” διεκδικεί περιορισμένη ευθύνη για τις ουκρανικές ενέργειες. Άρα σε αυτό το σενάριο η διφορούμενη υποστήριξη της Δύσης εμποδίζει την κλιμάκωση της σύγκρουσης σε μια άμεση αντιπαράθεση υπερδυνάμεων.

Στάδιο 3: Μέτριο Hawk-Dove (Πόλεμοι εκ αντιπροσώπων, Μειωμένη εύλογη άρνηση, Επιθέσεις σε πατρίδες υπερδυνάμεων)

Σε αυτό το στάδιο, οι πόλεμοι εκ αντιπροσώπων συνεχίζονται, αλλά η υπερδύναμη που επιτίθεται γίνεται πιο φανερή στην υποστήριξη της στους επιτιθέμενους πληρεξούσιους. Η εύλογη άρνηση μειώνεται και οι επιθέσεις στην πατρίδα της αντίπαλης υπερδύναμης γίνονται πιο συχνές, πιο επιθετικές και πιο καταστροφικές.

Ρεαλιστική άποψη:

Αυτό το στάδιο αντιπροσωπεύει μια πιο επικίνδυνη μορφή πολέμου με πληρεξούσιους, καθώς η επιτιθέμενη υπερδύναμη δεν κρύβει πλέον τη συμμετοχή της. Οι γραμμές μεταξύ του πολέμου με πληρεξούσια και της άμεσης επίθεσης αρχίζουν να θολώνουν και ο κίνδυνος άμεσης αντιπαράθεσης αυξάνεται. Η αμυνόμενη υπερδύναμη αντιμετωπίζει αυξανόμενες πιέσεις για να απαντήσει πιο δυναμικά , αλλιώς κινδυνεύει να χάσει την αξιοπιστία της.

Συνέπειες της Θεωρίας Παιγνίων:

Το γεράκι γίνεται πιο επιθετικό, υποστηρίζοντας ανοιχτά τις επιθέσεις εκ αντιπροσώπων. Το περιστέρι πρέπει τώρα να αποφασίσει αν θα απαντήσει με το ίδιο είδος ή θα συνεχίσει να απορροφά τις επιθέσεις. Ο κίνδυνος πολέμου αυξάνεται, καθώς η δυναμική μετατοπίζεται προς πιο άμεση ανάμειξη.

Στάδιο Μειωμένης Διπλωματικής Ασάφειας (Diplomatic Ambiguity)

Οι πιθανότητες κλιμάκωσης αυξάνονται λόγω του μειωμένου περιθωρίου διπλωματικής ασάφειας. Η έννοια της Διπλωματικής Ασάφειας έχει θεμελιωθεί ήδη από τον 18^ο αιώνα με τα έργα του διπλωμάτη και συγγραφέα  François de Callières.

Με απλά και συνοπτικά λόγια οι προσπάθειες αποπροσανατολισμού του αμυνόμενου από τον επιτιθέμενο με διπλωματικές ενέργειες, ότι δηλαδή δεν επιθυμεί την εξέλιξη σε άμεση αντιπαράθεση ενώ στην πραγματικότητα την προετοιμάζει, σε αυτό το στάδιο έχουν μειωθεί δραματικά. Ο αμυνόμενος, βάσει κάποιου πλαισίου ανάλυσης όπως η θεωρία Dempster-Shafer, δεν πιστεύει σε μεγάλο βαθμό ότι η επιτιθέμενη υπερδύναμη επιθυμεί ειρήνη, αντιθέτως ότι επιζητά και την κλιμάκωση της αντιπαράθεσης αλλά και ιδανικά κάποιο πρώτο πλήγμα.

Γενικότερα σε κάθε διπλωματική διαμεσολάβηση, ιδιαίτερα μεταξύ πυρηνικών υπερδυνάμεων, η έννοια της Διπλωματικής Ασάφειας έχει ένα κομβικό ρόλο. Ακόμη και ο Henry Kissinger είχε εφεύρει το όρο “Constructive Ambiguity”, προσπαθώντας να προωθήσει την έννοια ότι η πρόσθεση της ασάφειας στο κείμενο μιας διαπραγμάτευσης μπορεί να έχει  στο μέλλον ευεργετικά αποτελέσματα και για το δύο εμπλεκόμενα μέρη.

Αυτό φυσικά είναι αδύνατο, μιας και σύμφωνα με τον συγγραφέα αυτού του άρθρου, για να κερδίσει ένα μέρος κάτι, το άλλο μέρος πρέπει να χάσει. Υπάρχουν αρκετές αποδείξεις από πραγματικές καταστάσεις ότι το παίγνιο όπου και τα δύο μέρη έχουν κάτι να κερδίσουν, με τον χρόνο προσπίπτει στο παίγνιο win-lose, δηλαδή ότι ακριβώς ότι για να κερδίσει κάποιος κάτι, κάποιος άλλος το χάνει.

Εκτίμηση:

Αυτό το στάδιο σηματοδοτεί μια μετάβαση από την κρυφή στην απροκάλυπτη υποστήριξη για πολέμους με αντιπροσώπους, καθιστώντας πιο δύσκολο για τις υπερδυνάμεις να αποφύγουν την άμεση αντιπαράθεση. Για παράδειγμα, εάν το ΝΑΤΟ ενέκρινε ανοιχτά τα ουκρανικά πλήγματα στο ρωσικό έδαφος, θα σήμαινε μια επικίνδυνη κλιμάκωση και θα έφερνε τη σύγκρουση πιο κοντά στην άμεση στρατιωτική εμπλοκή μεταξύ των υπερδυνάμεων. Οι δικαιολογίες του ΝΑΤΟ ότι απλά έχουν παραδώσει τα όπλα στην Ουκρανία δεν θα είχαν πια σοβαρή διπλωματική βάση.

Στάδιο 4: Βαρύ Γεράκι-Βαρύ Περιστέρι (Πόλεμοι μεσολάβησης με ανοιχτή υποστήριξη, Επίθεση σε πατρίδες, Απειλή αντεπιθέσεων)

Σε αυτό το στάδιο, οι πόλεμοι εκ αντιπροσώπων συνεχίζονται, αλλά η επιτιθέμενη υπερδύναμη δεν διατηρεί πλέον καμία πρόφαση άρνησης στην στρατιωτική αντιπαράθεση. Οι επιθέσεις στην πατρίδα του αντιπάλου υποστηρίζονται ρητά και δημόσια.

Εδώ η αμυνόμενη υπερδύναμη θα πρέπει να επιλέξει μεταξύ άμεσων στρατιωτικών αντιποίνων (επίσης πιθανές ενέργειες μέσω δικών της πόλεμων εκ αντιπροσώπων ή δολιοφθορών στον αντίπαλο) ή συνεχούς περιορισμού σε αμυντική στάση.

·       Άμεση αντιπαράθεση μέσω πληρεξουσίων και δολιοφθοράς :

Παρόλο που οι υπερδυνάμεις δεν εμπλέκονται ακόμη άμεσα μεταξύ τους στρατιωτικά, η ανοιχτή υποστήριξη σε αμοιβαίες δυνάμεις πληρεξουσίων μαχητών ή η χρήση δολιοφθορών σημαίνει ότι εμπλέκονται άμεσα σε σύγκρουση με έμμεσα μέσα. Η εμπλοκή δεν είναι πλέον κρυφή και οι δύο πλευρές εμπλέκονται ενεργά στον πόλεμο, αν και μέσω πληρεξουσίων ή παρα-στρατιωτικών τακτικών, όπως η χρηματοδότηση ανταρτών και η πράξη δολιοφθορών, ακόμη και επιθέσεων στον κυβερνοχώρο. Όμως η πρόθεση και τα αποτελέσματα της είναι άμεσα, ακόμα κι αν τα μέσα είναι έμμεσα.

·       Κλιμάκωση χωρίς κατάληξη σε πόλεμο πλήρους κλίμακας :

Σε αυτό το στάδιο, η αντιπαράθεση βρίσκεται στα όρια του ανοιχτού πολέμου. Υποστηρίζοντας πληρεξούσιους μαχητές ή χρησιμοποιώντας δολιοφθορές σε υλικά ή ηλεκτρονικά αντικείμενα, οι υπερδυνάμεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν άμεσα η μία την άλλη με πιο κλιμακωτό τρόπο από τα προηγούμενα στάδια. Η απειλή επιθέσεων  και αντεπιθέσεων και στις πατρίδες των δύο υπερδυνάμεων καθιστά αυτή την κατάσταση ως μια μορφή αυξημένης έμμεσης αντιπαράθεσης ή άμεσης αντιπαράθεσης εξ αποστάσεως, παρόλο που ο πόλεμος πλήρους κλίμακας αποφεύγεται προς το παρόν.

·       Θεωρία Παιγνίων και Ρεαλιστική Προοπτική για αυτήν την περίπτωση :

Σε όρους θεωρίας παιγνίων, αυτό το στάδιο αμοιβαίας στρατιωτικής ή παραστρατιωτικής σύγκρουσης με αντιπρόσωπους ή με τακτικές ανταρτών/δολιοφθορών αντιπροσωπεύει ένα υψηλό επίπεδο κλιμάκωσης όπου και οι δύο πλευρές έχουν επίγνωση της εμπλοκής της άλλης και επηρεάζουν άμεσα τα αποτελέσματα της σύγκρουσης, ακόμα κι αν αποφεύγουν άμεσες στρατιωτικές συγκρούσεις. Η πολιτική θεωρία του Ρεαλισμού βλέπει αυτή την περίπτωση ως άμεση εμπλοκή, καθώς οι ενέργειες των πληρεξουσίων ή το σαμποτάζ υποστηρίζονται πλήρως από τις εκάστοτε υπερδυνάμεις.

Ρεαλιστική άποψη:

Αυτή είναι μια πολύ κλιμακούμενη φάση έμμεσης σύγκρουσης. Η υπερδύναμη των γερακιών έχει δεσμευτεί πλήρως στον πόλεμο με αντιπροσώπους, υποστηρίζοντας ανοιχτά τις επιθέσεις στην πατρίδα του αντιπάλου. Η αμυνόμενη υπερδύναμη (περιστέρι) αντιμετωπίζει μια δύσκολη επιλογή: είτε να κλιμακώσει αντεκδικώντας άμεσα, διακινδυνεύοντας έναν πόλεμο πλήρους κλίμακας ή να υπομείνει την υπάρχουσα κατάσταση, ελπίζοντας να σταματήσει η επιθετικότητα του γερακιού με την έλευση άλλων πολιτικών περισσότερο συνθηκών, για να αποφύγει μια καταστροφική σύγκρουση με συμβατικά και πυρηνικά όπλα.

Συνέπειες της Θεωρίας Παιγνίων:

Σε αυτή τη φάση, η δομή αποπληρωμής του παιγνίου (payoff) γίνεται εξαιρετικά ασταθής. Το γεράκι δεν ασχολείται πλέον με την εύλογη άρνηση και είναι διατεθειμένο να ρισκάρει μια μεγαλύτερη σύγκρουση. Το περιστέρι πρέπει να ζυγίσει το κόστος των αντιποίνων έναντι του κινδύνου πλήρους κλίμακας πολέμου. Σε αυτό το σημείο, η πιθανότητα πολέμου γίνεται επικίνδυνα υψηλή, καθώς κάθε πλευρά προετοιμάζεται για την πιθανότητα άμεσης στρατιωτικής αντιπαράθεσης με όλες τα ισχύοντα στρατηγικά πρωτόκολλα για συμβατικά και πυρηνικά όπλα.

Εκτίμηση:

Αυτό το στάδιο αντιπροσωπεύει το υψηλότερο επίπεδο έμμεσης σύγκρουσης πριν από τη μετάβαση σε πόλεμο πλήρους κλίμακας. Η επιτιθέμενη υπερδύναμη είναι πλήρως αφοσιωμένη στον πόλεμο εκ αντιπροσώπων και η αμυνόμενη υπερδύναμη αναγκάζεται σε μια θέση όπου πρέπει να έχει άμεσα σχέδια αντεπίθεσης είτε να κινδυνεύσει να χάσει την αξιοπιστία και τη στρατηγική της θέση.

Ειδικότερα τα σχέδια αντεπίθεσης θα πρέπει να διαβιβάζονται στον επιτιθέμενο έτσι ώστε να υπάρχει μια ισχυρή αίσθηση αποτροπής.

Στάδιο 5: Γεράκι-Γεράκι (άμεση στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ υπερδυνάμεων)

Στο τελικό στάδιο, η έμμεση σύγκρουση δίνει τη θέση της σε άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ των πυρηνικών υπερδυνάμεων. Η υπερδύναμη που δέχεται την επίθεση δηλώνει ότι η περαιτέρω επιθετικότητα θα οδηγήσει σε πλήρη αντίποινα με όλα τα διαθέσιμα μέσα, οδηγώντας σε άμεση στρατιωτική εμπλοκή μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων.

Ρεαλιστική άποψη:

Αυτό είναι το απόλυτο στάδιο της κλιμάκωσης, όπου όλες οι προηγούμενες στρατηγικές αποτροπής, και ακροσφαλούς διπλωματίας έχουν αποτύχει καθώς η έμμεση αντιπαράθεση πια έχει ξεχειλίσει κάθε περίπτωση υπομονής. Οι υπερδυνάμεις επιδίδονται τώρα σε ανοιχτό πόλεμο, με την πιθανότητα πυρηνικής κλιμάκωσης να διαφαίνεται αρκετά μεγάλη. Αυτό αντιπροσωπεύει μια καταστροφική κατάρρευση της ισορροπίας δυνάμεων και του ανταγωνισμού ασφάλειας, που οδηγεί σε έναν πόλεμο που θα μπορούσε να έχει υπαρξιακές συνέπειες όχι μόνο για τις εμπλεκόμενες πλευρές αλλά και για ολόκληρο τον πλανήτη (πυρηνικός χειμώνας).

Συνέπειες της Θεωρίας Παιγνίων:

Το παιχνίδι μετατοπίζεται τώρα σε μια δυναμική Hawk-Hawk , όπου και οι δύο πλευρές είναι πλήρως αφοσιωμένες στην άμεση σύγκρουση. Η ανταμοιβή του παιγνίου είναι υπαρξιακή ή καλύτερα η καταστροφή της ύπαρξης του αμυνόμενου θα σημειώνει και την καταστροφή της ύπαρξης του επιτιθέμενου. Στις τιμές κόστους του παιγνίου, η πιθανότητα του πολέμου είναι εξαιρετικά υψηλή. Η πιθανότητα πυρηνικής σύγκρουσης γίνεται πραγματική απειλή και η πιθανότητα αμοιβαίας εξασφαλισμένης καταστροφής είναι σημαντική.

Εκτίμηση:

Αυτό το στάδιο αντιπροσωπεύει την αποτυχία όλων των μηχανισμών αποτροπής. Οι υπερδυνάμεις βρίσκονται τώρα σε πόλεμο πλήρους κλίμακας, με καταστροφικές συνέπειες . Ο κίνδυνος κλιμάκωσης σε πυρηνική σύγκρουση καθιστά αυτό το πιο επικίνδυνο και δαπανηρό στάδιο στη σκάλα της κλιμάκωσης.

Συμπεράσματα

Η κλίμακα εξέλιξης αντιπαράθεσης που περιγράφεται σε αυτό το άρθρο παρέχει έναν δομημένο τρόπο κατανόησης των σταδίων από την έμμεση αντιπαράθεση σε άμεση στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ πυρηνικών υπερδυνάμεων. Χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό της πολιτικής θεωρίας του Ρεαλισμού και της Θεωρίας Παιγνίων, αυτό το μοντέλο δείχνει πώς οι υπερδυνάμεις εμπλέκονται σε στρατηγικό ανταγωνισμό, δοκιμάζοντας η μία την αποφασιστικότητα και τις ικανότητες της άλλης ενώ προσπαθούν συνεχώς να αποφύγουν τον πόλεμο πλήρους κλίμακας.

Βέβαια αυτή είναι η πιο επιθυμητή κατάσταση, επειδή το παρατιθέμενο μοντέλο αντιπαράθεσης δυστυχώς εμπεριέχει και την πιθανότητα μια επιτιθέμενη υπερδύναμη να επιζητά την πλήρη και άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση με μια άλλη πυρηνική υπερδύναμη με εξαιρετικά καταστροφικές συνέπειες για όλο τον πλανήτη.

Τελικές σκέψεις

Αυτό το πλαίσιο παρέχει ένα πρίσμα για την ανάλυση του σύγχρονου ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων, είτε μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας είτε άλλων πιθανών αντιπαλοτήτων όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, με την εφαρμογή τόσο της ρεαλιστικής θεωρίας όσο και της θεωρίας παιγνίων, αποκτούμε μια βαθύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι υπερδυνάμεις διαχειρίζονται τις συγκρούσεις και τους κινδύνους κλιμάκωσης.

Τα δομημένα στάδια βοηθούν στην αποσαφήνιση των κινδύνων σε κάθε επίπεδο, παρέχοντας έναν οδηγό στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους αναλυτές ώστε να αναγνωρίσουν τα σημάδια κλιμάκωσης και τη λεπτή γραμμή μεταξύ στρατηγικού ανταγωνισμού και καταστροφικής σύγκρουσης.