Ποια είναι τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την λήψη των πληροφοριών; Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν ένα άτομο να παρέχει πληροφορίες σε μια ξένη δύναμη; Πώς μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να βελτιστοποιήσει την γεωχωρική νοημοσύνη;

Εάν η ανθρώπινη νοημοσύνη αντιπροσωπεύει την παραδοσιακή βασική δραστηριότητα των υπηρεσιών πληροφοριών, η υποκλοπή της αλληλογραφίας είναι πιθανώς τόσο παλιά όσο η εφεύρεση της γραφής. Από την Αναγέννηση χρησιμοποιούσαμε κρυπτογράφηση για να προσπαθήσουμε να αποτρέψουμε την κατασκοπεία. Διάφορες τεχνικές πρόοδοι έχουν ανοίξει νέους, ανύπαρκτους μέχρι πρότινος τομείς πληροφοριών, από την τηλεγραφία έως τις δορυφορικές εικόνες. Με την ψηφιοποίηση όλων των δραστηριοτήτων μας, παρατηρούμε μια εκθετική ανάπτυξη στους τομείς στους οποίους μπορεί να γίνει συλλογή τεχνικών δεδομένων, εφόσον οι υπηρεσίες διαθέτουν τους απαραίτητους εξειδικευμένους αισθητήρες και τεχνικές αποκρυπτογράφησης. Έτσι, η πρόκληση για τις υπηρεσίες πληροφοριών είναι μάλλον η αφθονία παρά η έλλειψη δεδομένων, και κυρίως η σωστή εκμετάλλευσή τους για να διατηρήσουν μόνο αυτό που πραγματικά συνιστά νοημοσύνη και για να είναι έγκαιρα χρήσιμο στον υπεύθυνο λήψης πολιτικών αποφάσεων ή ως μέρος μια επιχείρησης.

Ωστόσο, είναι τεχνητό να αντιπαραθέσουμε την νοημοσύνη ανθρώπινης προέλευσης και την τεχνητή νοημοσύνη καθώς είναι συμπληρωματικές. Έτσι, τίποτα δεν εμποδίζει την υποκλοπή μιας ανθρώπινης πηγής εν αγνοία της, για να διασφαλιστεί ότι παρέχει όλες τις πληροφορίες για τις οποίες γνωρίζει ή ακόμα και ότι δεν συμμετέχει σε μια επιχείρηση παραπλάνησης. Αντίθετα, μια καλή ανθρώπινη πηγή μπορεί αρχικά να εντοπιστεί με βάση τις υποκλοπές επικοινωνιών.

Η ισχύς υπηρεσιών όπως το DGSE προέρχεται από την ολοκληρωμένη φύση τους και την ικανότητά τους να χρησιμοποιούν ένα ευρύ φάσμα αισθητήρων και να τους διασταυρώνουν. Το αγγλοσαξονικό μοντέλο, με πράκτορες εξειδικευμένους ανά είδος νοημοσύνης, πιθανώς τους καθιστά πιο αποτελεσματικούς στα σιλό τους, αλλά απαιτεί μεγάλες γραφειοκρατίες πίσω τους για να πραγματοποιήσουν την σύνθεση, όπως το αμερικανικό ODNI ή το βρετανικό JIC.

Όσον αφορά την ανθρώπινη νοημοσύνη, χρησιμοποιούμε το αρκτικόλεξο MICE (Money, Ideology, Compromission, Ego -χρήματα, ιδεολογία, συμβιβασμός, εγώ) για να υποδειχθούν οι  λόγοι που οδηγούν ένα άτομο να παρέχει νοημοσύνη. Είναι αυτοί οι μοχλοί ακόμα επίκαιροι κατά την γνώμη μας, και ακόμη περισσότερο για τις δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών.

Υπάρχουν και άλλα θεωρητικά μοντέλα για να εξηγήσουν τους μοχλούς που επιτρέπουν την στρατολόγηση μιας πηγής, αλλά το MICE είναι το απλούστερο και πιο γνωστό. Είναι πραγματικά εφαρμόσιμο αυτό το μοντέλο σε όλες τις εποχές και σε όλα τα μέρη, παρόλο που θεωρητικοποιήθηκε κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου σε ένα δυτικό πλαίσιο.

Το χρήμα είναι αναμφίβολα ο πιο παγκόσμιος μοχλός, είναι ίσως το μόνο θέμα που ενώνει πραγματικά την ανθρωπότητα…

Τι είναι μια ιδεολογία στον 21ο αιώνα; Οι δυτικές χώρες μας εξακολουθούν να παρουσιάζουν ένα αρκετά ελκυστικό μοντέλο για άτομα ώστε να είναι έτοιμα να προδώσουν για την υπεράσπισή τους; Αντίθετα, φαίνεται ότι τα αυταρχικά καθεστώτα ή τα θρησκευτικά δόγματα ασκούν μια μορφή γοητείας που διευκολύνει την στρατολόγηση σε καθαρά ιδεολογική βάση. Πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ότι εμπειρίες όπως η αποχώρηση από το Αφγανιστάν μπορούν να σπείρουν αμφιβολίες σε άτομα που είναι διανοητικά αφοσιωμένα στην δυτική υπόθεση: ενώ οι δυτικές δεσμεύσεις παραμένουν περιορισμένες χρονικά, οι κίνδυνοι που διατρέχουν ορισμένα άτομα είναι, σε ορισμένες περιπτώσεις, δια βίου.

Ο αξιωματούχος έχει λεπτομερή γνώση της κουλτούρας και της κοινωνίας μέσα στην οποία πρέπει να στρατολογήσει πηγές, προκειμένου να εντοπίσει σωστά τους μοχλούς και να τους χρησιμοποιήσει με λεπτό και κατάλληλο τρόπο.

Όσον αφορά τον συμβιβασμό, εάν οι δυτικές κοινωνίες φαίνονται λιγότερο ευάλωτες ενόψει της εξέλιξης των ηθών, αυτός ο μοχλός θα παρέμενε απολύτως σχετικός σε κοινωνίες με αυστηρότερο κοινωνικό έλεγχο. Ωστόσο, οι υπηρεσίες μας εξακολουθούν να τους χρησιμοποιούν σε αυτές τις περιπτώσεις ή έχουν εγκαταλείψει αυτούς τους μοχλούς στην μακρά στρατηγική παρένθεση που ακολούθησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου;

Σε κοινωνίες οι οποίες τοποθετούν το άτομο στο επίκεντρο, το Εγώ είναι αναμφίβολα μια ισχυρή κινητήρια δύναμη. Μπορεί να είναι λιγότερο σχετικό σε κοινωνίες που βασίζονται σε φυλή ή εθνοτική καταγωγή, στις οποίες το άτομο βλέπει τον εαυτό του ως μέρος μιας κοινότητας. Η ανάγκη για αναγνώριση, η φιλοδοξία ή η ζήλια παραμένουν καθολικά συναισθήματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για στρατολόγηση, αλλά εκφράζονται διαφορετικά ανάλογα με το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο.

Σε όλες τις περιπτώσεις, η σωστή χρήση των μοχλών απαιτεί από τον υπεύθυνο αξιωματούχο μια λεπτομερή γνώση της κουλτούρας και της κοινωνίας εντός της οποίας πρέπει να στρατολογήσει πηγές, προκειμένου να εντοπίσει σωστά τους μοχλούς και την χρήση με διακριτικό και κατάλληλο τρόπο.  Αυτές οι κοινωνικο-πολιτιστικές δεξιότητες είναι επομένως εξίσου απαραίτητες για τον αναλυτή όσο και για τον θεράποντα αξιωματούχο και θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο συγκεκριμένων επαγγελματικών πορειών.

Όσον αφορά την γεωχωρική νοημοσύνη, αναφέρουμε τις προκλήσεις της αποθήκευσης και της ανάλυσης, ώστε τα δεδομένα να μπορούν να εξαχθούν αποτελεσματικά. Υπό αυτή την έννοια, υπάρχει ανάγκη να εξελιχθούν οι λειτουργικές πρακτικές συσχετίζοντας την τεχνητή νοημοσύνη (AI) χωρίς να παραμελείται η ανθρώπινη επικύρωση.

Η τεχνητή νοημοσύνη θα διαταράξει την καθημερινότητά μας, αλλά και τις υπηρεσίες πληροφοριών, με τον ίδιο τρόπο που η πληροφορική άλλαξε τον κόσμο στις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Θα μειώσει το έργο της ανάλυσης που εκτελείται σήμερα από ολόκληρες ομάδες επί εβδομάδες, στο πεδίο των εικόνων, αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη πηγή νοημοσύνης, ακόμη και με τον συνδυασμό τους και την διεξαγωγή διασταυρωτικού ελέγχου. Σίγουρα θα επιτρέψει την μείωση ή την εξάλειψη ορισμένων ασυνείδητων αναλυτικών προκαταλήψεων (προκατάληψη επιβεβαίωσης, προκατάληψη προεξοχής, κ.λπ.) που μπορεί να οδηγήσουν σε σφάλματα κρίσης.

Αυτό δεν σημαίνει (τουλάχιστον ελπίζουμε) ότι οι υπηρεσίες θα μπορούσαν να κάνουν χωρίς αναλυτές για να εξοικονομήσουν λειτουργικά κόστη, αλλά μάλλον αυτοί οι αναλυτές θα είναι σε θέση να αφιερώσουν τους πνευματικούς πόρους τους για να παράγουν μετα-αναλύσεις με υψηλή προστιθέμενη αξία, οι οποίες ήταν αδιανόητες όταν όλη η ενέργεια αφιερώνεται στην πρωτογενή ανάλυση της πρώτης ύλης.

Στην πράξη, η ποιότητα της αρχικής ανάλυσης, και επομένως των επακόλουθων μετα-αναλύσεων, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ευρωστία και την ποιότητα του μοντέλου τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιείται. Η κακή τεχνητή νοημοσύνη θα παράγει κακές αναλύσεις, με τον πρόσθετο κίνδυνο να τις δούμε ιεροποιημένες επειδή «προέρχονται από την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία είναι αλάνθαστη»… Πιθανώς θα χρειαστεί να τεθούν σε εφαρμογή διαδικασίες «ποιοτικού ελέγχου» για προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης, προκειμένου να μην εισάγουν απροσδιόριστη προκατάληψη. Οι τεχνικές δομημένης ανάλυσης θα μπορούσαν να είναι ιδιαίτερα χρήσιμες, εισάγοντας συλλογικό και όχι ατομικό έλεγχο.

Τέλος, από τεχνική άποψη, οι υπηρεσίες πληροφοριών θα βρεθούν αντιμέτωπες με το δίλημμα να πρέπει να καταφύγουν σε εμπορικές λύσεις των οποίων τον σχεδιασμό και την αυστηρότητα δεν ελέγχουν ή να αναπτύξουν τα δικά τους συστήματα με κίνδυνο να έχουν τελικά ένα μοντέλο που πιθανώς να είναι λιγότερο αποτελεσματικό και σίγουρα πιο ακριβό.

Αν η νοημοσύνη δεν ήταν ποτέ τόσο ανοιχτή στον έξω κόσμο, αλλά εξακολουθεί να φαίνεται τόσο ακατανόητη και αβέβαιη, αυτό οφείλεται και στο ότι ο κόσμος είναι πιο περίπλοκος, επειδή τα ζητήματα και οι απειλές είναι πολυάριθμες και επειδή ο ίδιος ο κόσμος της νοημοσύνης είναι το αντικείμενο εσωτερικών αλλαγών. Ένας κόσμος ο οποίος δεν είναι ένας αλλά πολλαπλός, και η συλλογή πληροφοριών αντικατοπτρίζει σε όλη του την ποικιλομορφία.

Δρ. Ιβάν Λεντό-Φερέρ

[ συν-συγγραφέας του βιβλίου «Οι κόσμοι της πληροφορίας: Προσεγγίσεις, παράγοντες, ζητήματα» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις της Γαλλίας, 2024).Από τον Σεπτέμβριο του 2020 είναι Πολιτικός Σύμβουλος στην Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Γαλλίας στο ΝΑΤΟ. ]