ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΑΡΕΤΗ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΟΛΥΠΟΛΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Στρέφοντας την προσοχή μας στην Ελληνική Φιλοσοφία, επί της οποίας έχει βασιστεί ουσιαστικώς ολόκληρος ο Δυτικός Πολιτισμός, θα δούμε την έμφαση που δίνουν φιλόσοφοι όπως ο Αριστοτέλης στην αρετή του θάρρους (ἀνδρεία). Θεωρουμένη ως η μεγίστη αρετή των Σπαρτιατών (όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από τα λόγια του Πλουτάρχου για τους Σπαρτιάτες), η αρετή του θάρρους κατά τον Αριστοτέλη περιλαμβάνει την προθυμία να αντιμετωπίσει κανείς έναν πραγματικό υπαρξιακό κίνδυνο, χωρίς να έχει απωλέσει κάθε ελπίδα επιτυχίας στην προσπάθειά του αυτή ωστόσο,και -κυρίως- όταν υπηρετεί έναν άξιο σκοπό. Ο Αριστοτέλης επομένως αρνείται ότι έχουμε να κάνουμε με πραγματικό θάρρος όταν ο κίνδυνος δεν είναι υπαρξιακός, όταν δεν υπάρχει καμία περίπτωση επιτυχίας ή όταν δεν υπάρχει άξιος σκοπός. Το θάρρος λοιπόν, όπως όλες οι αριστοτελικές αρετές, περιλαμβάνει ένα σωστό αντικείμενο, έναν σωστό τρόπο και μια σωστή στιγμή, σε ένα είδος ακριβούς μέτρου μεταξύ των άκρων του φόβου και της εμπιστοσύνης.

Υπό το πρίσμα μιας συγκριτικής θεώρησης των Πολιτισμών, θα μπορούσαμε επίσης να εισαγάγουμε την έννοια του γιονγκ (勇), την αρετή του θάρρους, όπως αυτή εμφανίζεται στον Σινικό Πολιτισμό μέσα από τα γραπτά του Κομφούκιου. Εδώ το θάρρος θεωρείται ως μία από τις λεγόμενες ”Τρεις Αρετές” του ευγενούς ανθρώπου, και για τον Κομφούκιο, όπως και για τον Αριστοτέλη, τίθεται επίσης θέμα μέτρου. Πρέπει δηλαδή το θάρρος να πλαισιώνεται από μια αίσθηση καταλληλότητας ή ιεροτελεστίας, υπάρχει επομένως ένας σωστός τρόπος να είσαι θαρραλέος και πρέπει επίσης να προηγείται η γνώση. Θάρρος είναι, τέλος, η προθυμία να διακινδυνεύσει κανείς προκειμένου να αποτρέψει το κακό, υπακούοντας στους ηθικούς κανόνες.

* * * * *

Λογικό θα ήταν να αναρωτηθεί κανείς ποια θέση μπορεί να έχει ο λόγος περί της αρετής του θάρρους, σε μια σειρά δημοσιεύσεων που περιστρέφονται γύρω από την έννοια της Πολυπολικότητας. Αλλά η σύνδεση μπορεί να καταστεί προφανής μέσω της επίκλησης μιας πολύ παραδοσιακής αντίληψης: σύμφωνα με τους αρχαίους φιλοσόφους, υπάρχει μια ευθεία αναλογία, μια αντιστοίχιση μεταξύ του Ανθρώπου και της Πόλης (δηλαδή του Κράτους, με σύγχρονους όρους), ώστε να είναι δυνατή η μεταμόσχευση ανθρωπίνων αρετών στη σφαίρα της πολιτικής, της κοινότητας και της θεσμικής διάστασης των δημοσίων υποθέσεων.

Ως εκ τούτου, πρέπει να σκεφτούμε τη μετάβαση προς την Πολυπολικότητα- και τη στάση των λαών και των εθνών έναντι αυτής της μετάβασης- στη διάσταση του θάρρους ως δημόσιας αρετής. Όλοι αντιλαμβάνονται ότι βρισκόμαστε σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι, αντιμέτωποι με συνθήκες και συγκυρίες που μπορούν να αλλάξουν την τροχιά της Ιστορίας και την πορεία της μέσα στον Χρόνο. Ίσως η εποχή μας να είναι τόσο σημαντική όσο η εποχή της πτώσης της Ρώμης ή της Δευτέρας Ρώμης, της Κωνσταντινουπόλεως. Η έναρξη της ρωσικής ”ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης” στην Ουκρανία, την 24η Φεβρουαρίου 2022, υπήρξε ένα σημείο ιστορικής καμπής. Η επιλογή της Ρωσίας να ξεκινήσει αυτή την επιχείρηση, άνοιξε μέσα σε μια στιγμή ένα τεράστιο πεδίο δυνατοτήτων για πάρα πολλούς λαούς του Κόσμου. Για όλους αυτούς τους λαούς, η ώρα της λήψης των πιο κρίσιμων αποφάσεων έχει σημάνει.

Το βασικό διακύβευμα των καιρών μας είναι η προσπάθεια κατάργησης της μονοπολικής Τάξης του Ατλαντισμού και εγκαθίδρυσης μιας νέας, πολυπολικής Παγκόσμιας Τάξης. Μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε ακριβώς στο μεσοδιάστημα μεταξύ δύο κατευθύνσεων, στο μεταίχμιο δύο ιστορικών εποχών. Η αλήθεια είναι πως η Δύση δεν πρόκειται να παραδώσει αυτοβούλως τα σκήπτρα της Ηγεμονίας, άρα η αυριανή όψη του Κόσμου εξαρτάται, ως κάποιον σημαντικό βαθμό, από το αποτέλεσμα της ρωσικής ”ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης”. Ωστόσο, η διαμόρφωση και η σταθεροποίηση μιας πολυπολικής Τάξης εξαρτάται άλλο τόσο και από τις αποφάσεις που θα λάβει το κάθε έθνος χωριστά σε αυτούς τους κρίσιμους καιρούς. Οι συνέπειες της μη λήψης κάποιας απόφασης ή της λήψης λανθασμένης απόφασης μπορούν να αποβούν καταλυτικές για το μέλλον.

* * * * *

Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούμε να εισαγάγουμε στη συζήτηση την έννοια του θάρρους ως δημόσιας αρετής -ως της πλέον θεμελιώδους δημόσιας αρετής μάλιστα, μέσα σε έναν επικίνδυνο Κόσμο.

Αυτήν ακριβώς τη στιγμή της ιστορικής μετάβασης, πολλές χώρες (μικρότερες ή μεγαλύτερες) αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερη περίσκεψη και φόβο την προοπτική δραστικών αλλαγών στη Διεθνή Τάξη. Πέραν από τον ενστικτώδη φόβο για το άγνωστο, οι χώρες αυτές έχουν πολύ συγκεκριμένα πράγματα να φοβούνται, καθώς η μονοπολική Τάξη έχει δείξει τα τελευταία τριάντα χρόνια το πιο σκληρό της πρόσωπο προς όσους τόλμησαν να την αμφισβητήσουν -έστω και κατ’ ελάχιστον.

Εάν λοιπόν με τις ενέργειές τους προχωρήσουν σε αμφισβήτηση του διεθνούς status quo, είναι πολύ πιθανό ότι θα βρεθούν αντιμέτωπες με τις εξής συνέπειες (κατά σειρά κλιμάκωσης): α)οικονομικές κυρώσεις β)εσωτερική αναταραχή ή ”έγχρωμη” επανάσταση γ)εξωτερική στρατιωτική επέμβαση.

Με βάση τα αριστοτελικά κριτήρια, όλοι αυτοί οι φόβοι ταιριάζουν στον τύπο του αντικειμένου που μπορεί να αντιμετωπιστεί με την αληθινή αρετή του θάρρους. Πρόκειται δηλαδή για υπαρξιακούς κινδύνους, που μπορούν να οδηγήσουν στην καταστροφή μιας χώρας. Και ένας ευγενής σκοπός υπόκειται ξεκάθαρα, αφού η Πολυπολικότητα είναι ακριβώς η διεθνής συνθήκη που επιτρέπει την αυτοπραγμάτωση κάθε λαού μέσα στο δικό του πολιτισμικό και αξιακό πλαίσιο.

* * * * *

Πολλά έθνη, αναλογιζόμενα τις καταστάσεις του προσφάτου παρελθόντος, όταν ο Ατλαντισμός δε δίσταζε να επιβάλλει καταστροφικές οικονομικές κυρώσεις, να υπονομεύει χώρες και καθεστώτα εκ των έσω, ακόμη και να χρησιμοποιεί ωμή πολεμική βία, αισθάνονται έναν υπερβολικό φόβο- ακριβώς τη στιγμή που οι δομές της μονοπολικής Ηγεμονίας αρχίζουν να εμφανίζουν ρωγμές. Ως εκ τούτου, διστάζουν να λάβουν ενεργά θέση στη διαμάχη που βρίσκεται σε εξέλιξη, αναβάλλοντας συνεχώς τη λήψη αποφάσεων για το μέλλον και περιμένοντας επί της ουσίας να διαφανεί η έκβαση της σύγκρουσης, ώστε να χαράξουν πορεία εκ του ασφαλούς. Μια τέτοια συμπεριφορά ωστόσο μπορεί -υπό μία έννοια- να καθυστερεί την επιθυμητή έκβαση ή και να την αποτρέπει.

”Θαρσείν χρη” παρά ταύτα- και η επίδειξη αληθινού θάρρους δε σημαίνει πάντοτε ανοιχτή σύγκρουση. Καθώς κύριο χαρακτηριστικό του θάρρους είναι να εστιάζεις στο σωστό αντικείμενο, με τον σωστό τρόπο και τη σωστή στιγμή, αντιλαμβανόμαστε ότι η στιγμή είναι βεβαίως η ίδια για όλους αλλά ο τρόπος ποικίλλει ανάλογα με τις αντικειμενικές συνθήκες (ισχύος, γεωγραφίας κλπ.)κάθε έθνους.

Για κάποιους ”παίκτες” του Διεθνούς Συστήματος, η μάχη ενάντια στη Δύση και τον Ατλαντισμό μπορεί να σημαίνει απλώς την άρνηση υποστήριξης των οικονομικών κυρώσεων που η Δύση επιβάλλει στους αντιπάλους της. Ή την ψήφο υπέρ των δυνάμεων της Πολυπολικότητας στις Γενικές Συνελεύσεις του ΟΗΕ. Ίσως ακόμη και κάτι τόσο απλό όπως η προώθηση του διαλόγου (σε επίσημο ή πολιτιστικό επίπεδο), με χώρες και έθνη που θεωρούνται ”παρίες” από τους Παγκοσμιοποιητές.

Αυτό που είναι θεμελιώδες, ωστόσο, είναι η πλήρης συνειδητοποίηση της στιγμής, της ιστορικής καμπής. Οι Λαοί και οι Πολιτισμοί που θα τολμήσουν να κάνουν ένα βήμα μπροστά, θα κερδίσουν ως έπαθλο τη συμμετοχή τους στην οικοδόμηση του Νέου, Πολυπολικού Κόσμου.