Στη σφαίρα της γεωπολιτικής και ιδιαίτερα στο υποπεδίο της γεωοικονομίας, η αλληλεπίδραση μεταξύ αλλαγής καθεστώτος, καθοδηγούμενων δημοκρατιών και παγιδευμένων αγορών αποκαλύπτει ένα σύνθετο μοχλό ελέγχου εξουσίας, δομών διακυβέρνησης και οικονομικών συστημάτων. Αυτά τα φαινόμενα συχνά τέμνονται και επηρεάζουν το ένα το άλλο, διαμορφώνοντας τις τροχιές των εθνών και των περιοχών με σημαντικούς τρόπους που σίγουρα επηρεάζουν και τις εμπλεκόμενες γεωστρατηγικές ισορροπίες.
1. Αλλαγή καθεστώτος
Η αλλαγή καθεστώτος, δηλαδή η μερικώς ή η πλήρως βίαιη και γενικότερα καταναγκαστική ανατροπή ή αντικατάσταση μιας κυβέρνησης, μπορεί να συμβεί με διάφορα μέσα, συμπεριλαμβανομένης της κατευθυνόμενης λαϊκής εξέγερσης (πορτοκαλί επαναστάσεις), της ξένης επέμβασης (υπηρεσίες πληροφοριών), των άμεσων στρατιωτικών ενεργειών (κατάκτηση) ή των εσωτερικών πολιτικών αγώνων εξουσίας (επανάσταση ή πραξικόπημα).
Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες συχνά παρενέβαιναν στις εκλογές και συμμετείχαν σε προσπάθειες αλλαγής καθεστώτος, τόσο κρυφά όσο και φανερά. Σύμφωνα με τον Michael Poznansky, η συγκεκαλυμμένη αλλαγή καθεστώτος έγινε πιο συνηθισμένη όταν η μη-παρέμβαση στα εσωτερικά άλλων χωρών κωδικοποιήθηκε στο διεθνές δίκαιο, οδηγώντας χώρες, ακριβώς όπως οι ΗΠΑ, που ήθελαν να συμμετάσχουν σε αλλαγές καθεστώτων σε άλλες χώρες να το κάνουν κρυφά για να αποκρύψουν τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου.
Ποζνάνσκι, Μιχαήλ (2020). Στη σκιά του διεθνούς δικαίου: μυστικότητα και αλλαγή καθεστώτος στον μεταπολεμικό κόσμο. Πανεπιστημιακός Τύπος της Οξφόρδης. ISBN 978-0-19-009661-8.
Η αλλαγή καθεστώτος συχνά επιφέρει σημαντικές αλλαγές στις πολιτικές μιας χώρας και μπορεί να έχει εκτεταμένες επιπτώσεις για τους πολίτες της, την περιοχή και ακόμη και τη διεθνή κοινότητα.
2. Καθοδηγούμενες δημοκρατίες
Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει προκύψει η έννοια της Καθοδηγούμενης Δημοκρατίας, αναφερόμενη σε συστήματα όπου υπάρχουν μεν δημοκρατικές διαδικασίες όπως οι εκλογές, αλλά επηρεάζονται ή ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό από ισχυρές ελίτ ή εξωτερικούς παράγοντες. Ενώ τέτοια καθεστώτα μπορεί να διατηρούν μια πρόσοψη δημοκρατίας, η πραγματικότητα συχνά περιλαμβάνει περιορισμένες πολιτικές ελευθερίες, λογοκρισία, αυταρχική νομοθεσία και χειραγώγηση των εκλογών για τη διαιώνιση της κυριαρχίας αυτών των συγκεκριμένων ομάδων ή συμφερόντων.
Στις Καθοδηγούμενες Δημοκρατίες, αναδύεται ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό: το κυβερνών κόμμα συχνά εξασφαλίζει τη νίκη χωρίς την εντολή πλειοψηφίας του λαού, βασιζόμενο αντ’ αυτού σε ένα εκλογικό σύστημα ασύμμετρο υπέρ του ηγετικού κόμματος, κατανέμοντας περισσότερες έδρες στο πρώτο κόμμα.
Επιπλέον, μια άλλη τακτική περιορισμού της συμμετοχής άλλων κομμάτων στις εκλογές είναι η επιβολή σημαντικού τέλους συμμετοχής, όπως ένα της τάξης των 20 χιλιάδων ευρώ. Από την άλλη αυτό το τέλος δεν αποτελεί ούτε στο ελάχιστο κάποιο εμπόδιο για το κυβερνών κόμμα.
Επιπλέον, είναι σύνηθες για την κυβερνώσα φατρία να επιδιώκει τον πλουτισμό μέσω διεφθαρμένων πρακτικών, συμπαιγνίας με την ελίτ τάξη και συσσώρευσης χρέους χρησιμοποιώντας την κρατική χρηματοδότηση ως εγγύηση.
Ωστόσο, ένα τέτοιο καθεστώς αποτυγχάνει να προσφέρει σταθερότητα ή βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, είτε βραχυπρόθεσμα είτε μακροπρόθεσμα. Αντ ‘αυτού, τείνει να γεννά δυσαρέσκεια, να βαθαίνει την ανισότητα και να υποκινεί κοινωνικές αναταραχές, διαβρώνοντας σταδιακά τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα και νομιμότητα της χώρας.
3. Παγιδευμένες αγορές
Οι παγιδευμένες αγορές αναφέρονται σε οικονομικά συστήματα που χαρακτηρίζονται από διαρθρωτικά εμπόδια που εμποδίζουν τον ανταγωνισμό, την καινοτομία και την ανάπτυξη. Τα εμπόδια αυτά μπορούν να λάβουν διάφορες μορφές, συμπεριλαμβανομένων των μονοπωλιακών πρακτικών, της ρυθμιστικής αιχμαλωσίας και της εδραιωμένης διαφθοράς.
Οι παγιδευμένες αγορές συχνά προκύπτουν σε περιβάλλοντα όπου οι πολιτικές ελίτ ή τα κατεστημένα συμφέροντα χειραγωγούν την οικονομική πολιτική για να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους σκοπούς, καταπνίγοντας την επιχειρηματικότητα και εμποδίζοντας την ανάπτυξη μιας δυναμικής και χωρίς αποκλεισμούς οικονομίας.
3.1 Το ΝΑΤΟ και οι παγιδευμένες αγορές των χωρών του ΝΑΤΟ
Με την ένταξη μιας χώρας στο ΝΑΤΟ, προκύπτει ένας πρωταρχικός όρος: η απαίτηση τα όπλα της να προέρχονται αποκλειστικά από κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα αν όχι αποκλειστικά των ΗΠΑ. Μήπως αυτή η επιμονή στις αμυντικές βιομηχανίες του ΝΑΤΟ, κυρίως όπως προαναφέρθηκε στις αμερικανικές, καθοδηγείται από τεχνικά πλεονεκτήματα, ή ίσως έχει τις ρίζες της στην περίφημη έννοια της διαλειτουργικότητας; Καθόλου.
Αντίθετα, αυτή η φαινομενικά αφηρημένη εντολή καθορίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες με δύο πρωταρχικούς στόχους: πρώτον, να ενισχυθούν οι πωλήσεις αμερικανικών οπλικών συστημάτων στην Ευρώπη και δεύτερον, να περιοριστεί η παρουσία στην αγορά άλλων ανταγωνιστών που μπορεί να έχουν φθηνότερα ή και καλύτερα οπλικά συστήματα να περίσταση, ιδίως της ρωσικής πολεμικής βιομηχανίας.
Συμπεράσματα
Στην περίπλοκη σφαίρα της γεωπολιτικής, η δυναμική των αλλαγών καθεστώτων, των καθοδηγούμενων δημοκρατιών και των παγιδευμένων αγορών υφαίνουν μαζί μια σύνθετη δυναμική εξουσίας των μαζών και των οικονομικών δομών τους.
Η αλλαγή καθεστώτος, είτε μέσω απροκάλυπτου εξαναγκασμού είτε μέσω συγκεκαλυμμένης χειραγώγησης, αντιπροσωπεύει μια κρίσιμη στιγμή στο πολιτικό τοπίο ενός έθνους. Είτε υποκινούνται από εσωτερικές διαφωνίες, είτε από ξένες επεμβάσεις είτε από αγώνες εξουσίας, οι αλλαγές καθεστώτος επιφέρουν θεμελιώδεις αλλαγές στις πολιτικές και τις προτεραιότητες ενός κράτους, με επιπτώσεις που σίγουρα εκτείνονται πολύ πέρα από τα εθνικά του σύνορα.
Η εμφάνιση καθοδηγούμενων δημοκρατιών εισάγει μια λεπτή διάσταση στην παραδοσιακή έννοια της δημοκρατίας, όπου οι δημοκρατικές διαδικασίες συνυπάρχουν με σημαντικούς περιορισμούς που επιβάλλονται από ισχυρές ελίτ ή εξωτερικές δυνάμεις. Αυτά τα καθεστώτα συχνά χρησιμοποιούν τακτικές όπως η εκλογική χειραγώγηση, η πολιτική λογοκρισία και η οικονομική μονοπώληση για να εδραιώσουν την εξουσία, διαιωνίζοντας μια πρόσοψη δημοκρατίας, ενώ καταστέλλουν τη διαφωνία και διαιωνίζουν την ανισότητα.
Οι παγιδευμένες αγορές, που χαρακτηρίζονται από διαρθρωτικά εμπόδια που εμποδίζουν τον ανταγωνισμό και την καινοτομία, επιδεινώνουν περαιτέρω τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα έθνη που πλοηγούνται σε πολύπλοκα γεωπολιτικά τοπία. Είτε προκύπτουν από μονοπωλιακές πρακτικές, ρυθμιστική αιχμαλωσία ή εδραιωμένη διαφθορά, αυτά τα εμπόδια φρενάρουν την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική κινητικότητα, διαιωνίζοντας κύκλους στασιμότητας και ανισότητας.
Στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, η επιβολή αυστηρών απαιτήσεων προμήθειας για τα όπλα των κρατών μελών υπογραμμίζει τη διαπλοκή γεωστρατηγικών και γεωοικονομικών συμφερόντων. Ενώ φαινομενικά ο αυτός ο κανόνας προμηθειών του ΝΑΤΟ έχει τις ρίζες του στις έννοιες της διαλειτουργικότητας και της στρατηγικής ευθυγράμμισης, οι απαιτήσεις αυτές συχνά χρησιμεύουν για την εδραίωση της δεσπόζουσας θέσης στην αγορά του αμερικανικού στρατιωτικο-βιομηχανικού κατεστημένου, περιορίζοντας τον ανταγωνισμό και εδραιώνοντας γεωπολιτικές εξαρτήσεις.
Συμπερασματικά, το πλέγμα των αλλαγών καθεστώτων, των καθοδηγούμενων δημοκρατιών και των παγιδευμένων αγορών αντιπροσωπεύει μια πολύπλευρη πρόκληση που απαιτεί προσεκτική πλοήγηση και προσεκτική δέσμευση από τους πολίτες και εν δυνάμει ψηφοφόρους της κάθε χώρας.
Θεόδωρος Κωστής
