Το τελευταίο διάστημα ο πρωθυπουργός του Ισραήλ έχει προσπαθήσει σε συνεντεύξεις του να συγκρίνει την ισλαμιστική οργάνωση Χαμάς της Γάζας με το Ισλαμικό Κράτος (ISIS/DAESH), δηλώνοντας ότι «η Χαμάς θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ακριβώς με τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε το ISIS». Είναι όμως έτσι; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα θα πρέπει να κατανοήσουμε τις διαφορές μεταξύ Χαμάς, Ισλαμικού Κράτους και Αλ Κάιντα.
Με βάση πλούσια αποδεικτικά στοιχεία, η επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου φαίνεται πράγματι συγκρίσιμη με επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους, τουλάχιστον όσον αφορά την στόχευση πολιτικών στόχων και αμάχων. Ωστόσο, οι συχνές δηλώσεις που συγχέουν τις δύο οργανώσεις δεν υπολογίζουν ένα σημαντικό στοιχείο: Η Χαμάς δεν συνδέεται ούτε με το Ισλαμικό Κράτος, ούτε έχουν συνεργαστεί αυτές οι δύο οργανώσεις στο παρελθόν. Το αντίθετο ισχύει: Tο Ισλαμικό Κράτος είναι ένας φαύλος αντίπαλος της Χαμάς και οι δύο ομάδες έχουν επανειλημμένα καταφερθεί η μία εναντίον της άλλης. Η δε Αλ Κάιντα, ο παγκόσμιος τζιχαντιστής αντίπαλος του Ισλαμικού Κράτους, έχει μια ξεχωριστή θέση τόσο έναντι της Χαμάς όσο και του Ισλαμικού Κράτους, περιπλέκοντας έτσι περαιτέρω την εικόνα.
Ως εκ τούτου, είναι χρήσιμο να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά σε αυτές τις οργανώσεις, την θέση τους έναντι της Χαμάς και τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίθηκαν στην λεγόμενη εκστρατεία «Πλημμύρα Αλ Άκσα» (al-Aqsa Flood), το οποίο είναι το όνομα που χρησιμοποιεί η Χαμάς στις δημόσιες δηλώσεις της από τις 7 Οκτωβρίου, όταν αναφέρεται στην αρχική επίθεση της καθώς και στις συνεχιζόμενες στρατιωτικές επιχειρήσεις της. Μια καλύτερη κατανόηση αυτών των οργανώσεων είναι επίσης απαραίτητη για την αξιολόγηση του κινδύνου της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους να εμπλακούν ενδεχομένως στην σύγκρουση με το Ισραήλ, κάτι για το οποίο και οι δύο οργανώσεις έχουν ήδη εκφράσει την επιθυμία τους. Επιπλέον, η ανάλυση αυτών των δυναμικών είναι σημαντική για την αξιολόγηση δευτερογενών επιπτώσεων από την τρέχουσα κατάσταση με την μορφή τζιχαντιστικής τρομοκρατίας στο εξωτερικό.
Πριν αναλύσουμε τις αντιδράσεις της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους στην αυτοαποκαλούμενη εκστρατεία «Πλημμύρα Αλ Άκσα» της Χαμάς, είναι χρήσιμο να ξεκινήσουμε παραθέτοντας ορισμένες βασικές θέσεις που μοιράζονται αυτές οι δύο οργανώσεις και η Χαμάς. Αρχικά, υπάρχει μια κοινή άποψη μεταξύ αυτών των οργανώσεων ότι το Ισραήλ κατέχει παράνομα μουσουλμανικά εδάφη στο σύνολο της κρατικής επικράτειάς του και ότι θα πρέπει να διαγραφεί πλήρως ως ανεξάρτητο κράτος.
Ως αποτέλεσμα, η βία κατά των ισραηλινών αμάχων θεωρείται γενικά αξιέπαινη και συνήθως πλαισιώνεται ως ηρωική αντίσταση κατά της κατοχής, όχι μόνο όταν λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο παράνομων εβραϊκών οικισμών στην Δυτική Όχθη, αλλά και σε ισραηλινό έδαφος που δεν θεωρείται κατεχόμενο σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Οι οργανώσεις αυτές παρουσιάζουν επίσης το Ισραήλ ως μέρος μιας αντι-μουσουλμανικής εβραϊκής συνωμοσίας, με το ισραηλινό κράτος να απεικονίζεται ως μαριονέτα των ΗΠΑ και των ευρωπαίων συμμάχων τους, ενώ ταυτόχρονα οι Εβραίοι απεικονίζονται ως χειραγωγοί αυτών ακριβώς των παραγόντων. Ένα άλλο κεντρικό, κοινό θέμα είναι οι εκκλήσεις για «απελευθέρωση» του τζαμιού Αλ Άκσα στην Ιερουσαλήμ, το οποίο νομικά βρίσκεται υπό την κηδεμονία της Ιορδανίας. Για το Αλ Άκσα, η Χαμάς συνήθως επικεντρώνεται στην καταδίκη των ισραηλινών δυνάμεων ασφαλείας που εισέρχονται στις εγκαταστάσεις του τζαμιού ή στον περιορισμό της πρόσβασης για τους ντόπιους πολίτες, ενώ η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος τείνουν να επικεντρώνονται πιο έντονα στην παγκόσμια σημασία του τζαμιού ως ο τρίτος πιο ιερός τόπος του Ισλάμ στον κόσμο.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι μοιράζονται παρόμοιες απόψεις σε αυτά τα μεγαλύτερα ζητήματα, η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος διαφωνούν θεμελιωδώς με την Χαμάς σε μια σειρά θεμάτων.
Πρώτον, και οι δύο τζιχαντιστικές οργανώσεις έχουν παγκόσμιο προσανατολισμό. Η Χαμάς, αντίθετα, προπαγανδίζει μια ισλαμιστική-εθνικιστική ατζέντα που έχει επικεντρωθεί στο παλαιστινιακό ζήτημα, παρά στον ευρύτερο στόχο της δημιουργίας ενός παγκόσμιου ισλαμικού χαλιφάτου. Η ιδέα ενός χαλιφάτου που διέπεται από τον νόμο της Σαρία και ενώνει τους μουσουλμάνους του κόσμου κάτω από έναν μόνο ηγέτη, σπάζοντας έτσι τα υπάρχοντα σύνορα του έθνους-κράτους, ήταν ιστορικά κεντρική τόσο για την Αλ Κάιντα όσο και για το Ισλαμικό Κράτος, αν και οι δύο οργανώσεις έχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με τον προβλεπόμενο χρόνο ανακήρυξης ενός τέτοιου χαλιφάτου. Ενώ για την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος η επιδιωκόμενη απελευθέρωση της Παλαιστίνης και ο αγώνας κατά του Ισραήλ αντιπροσωπεύουν πρώτα απ΄ όλα μια στρατηγική ευκαιρία να ενωθούν οι μουσουλμάνοι του κόσμου σε έναν παγκόσμιο αγώνα, για την Χαμάς, ο παλαιστινιακός αγώνας αποτελεί τον μοναδικό, πρωταρχικό στόχο.
Δεύτερον, η συνεργασία της Χαμάς με το Ιράν, συμπεριλαμβανομένης της λιβανέζικης σιιτικής Χεζμπολάχ και των Χούθι της Υεμένης που ανήκουν στο σιιτικό δόγμα των Ζαϊντί, είναι ιδιαίτερα προβληματική για την σουνιτική Αλ Κάιντα και το σουνιτικό Ισλαμικό Κράτος, κυρίως επειδή τόσο η Αλ Κάιντα όσο και το Ισλαμικό Κράτος έχουν συγκρουστεί άμεσα και έμμεσα με αυτές τις σιιτικές οργανώσεις στον συμμοριτοπόλεμο της Συρίας. Επίσης η Χαμάς είχε έρθει προηγουμένως σε ρήξη με την λιβανέζικη Χεζμπολάχ, επειδή αντιτάχθηκε στην υποστήριξη της Χεζμπολάχ στο καθεστώς Άσαντ, αλλά αυτό δεν εμπόδισε την μεταγενέστερη προσέγγιση των δύο οργανώσεων.
Τρίτον, η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος, που καταδικάζουν την δυτικού τύπου δημοκρατία, καταδίκασαν την συμμετοχή της Χαμάς στις βουλευτικές εκλογές του 2006 στα παλαιστινιακά εδάφη και την επακόλουθη συμφωνία κατανομής της εξουσίας με τον κοσμικό αντίπαλό της, την οργάνωση της Φατάχ. Αλ Κάιντα και Ισλαμικό Κράτος είδαν την συμμετοχή της Χαμάς ως αποδοχή της υπάρχουσας τάξης του έθνους-κράτους και, ως εκ τούτου, έμμεσα την αποδοχή και νομιμοποίηση της ύπαρξης του Ισραήλ.
Τέταρτον, τόσο η Αλ Κάιντα όσο και το Ισλαμικό Κράτος έχουν επικρίνει στο παρελθόν την Χαμάς για αυτό που θεωρούν ως αποτυχία της να εφαρμόσει την κατάλληλη νομοθεσία της Σαρία στην Γάζα.
Τέλος, η προηγούμενη καταστολή από την Χαμάς των σαλαφιστικών-τζιχαντιστικών φατριών στην Γάζα, ορισμένες από τις οποίες είναι γνωστές για την υποστηρικτική στάση τους απέναντι στην Αλ Κάιντα ή το Ισλαμικό Κράτος, έχει επίσης εγείρει αντιρρήσεις. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την Jaysh al-Ummah που κλίνει προς την Αλ Κάιντα και την υπέρ του Ισλαμικού Κράτους Ansar Bayt al-Maqdis.
Αυτές οι διαιρέσεις μπορούν έτσι να εξηγήσουν γιατί η Χαμάς αντιλαμβάνεται εδώ και καιρό τόσο την Αλ Κάιντα όσο και το Ισλαμικό Κράτος κυρίως ως απειλές, παρά ως πιθανούς συμμάχους. Το στρατηγικό δίλημμα για την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος έγκειται στο γεγονός ότι η Χαμάς ενεργεί ως εμπροσθοφυλακή σε μια σύγκρουση που φέρει τεράστιο συμβολισμό για τους μουσουλμάνους σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του κοινού στόχου της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους. Έτσι, οι δύο οργανώσεις έπρεπε να επιτύχουν μια ισορροπία μεταξύ της ευνοϊκής τοποθέτησής τους έναντι των επιθέσεων εναντίον του Ισραήλ, καθώς αυτές οι επιθέσεις είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς μεταξύ των οπαδών τους και επειδή το Ισραήλ είναι ο κοινός εχθρός, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούν να πλαισιώσουν τέτοια γεγονότα σύμφωνα με την παγκόσμια ατζέντα τους, παρά με το εθνικιστικό-ισλαμικό όραμα της Χαμάς.
Όμως ενώ μοιράζονται παρόμοιες αντιρρήσεις έναντι της Χαμάς, όπως περιεγράφηκε παραπάνω, η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος είναι οι ίδιες θεμελιωδώς αντίθετες μεταξύ τους. Το 2014, η απόρριψη από την Αλ Κάιντα του αφορισμού των μουσουλμάνων συμπατριωτών του από το Ισλαμικό Κράτος, καθώς και η άρνησή του να ακολουθήσει εντολές από την Διοίκηση της Αλ Κάιντα, οδήγησαν στην διάσπαση μεταξύ των δύο οντοτήτων και στην εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους ως πλήρως ανεξάρτητης οργάνωσης. Από τότε, η Αλ Κάιντα έχει υιοθετήσει όλο και περισσότερο μια πιο ρεαλιστική στάση, σε σχέση με το Ισλαμικό Κράτος, όσον αφορά την στρατηγική της θέση έναντι άλλων ισλαμιστικών παραγόντων όπως η Χαμάς, ενώ το Ισλαμικό Κράτος συνέχισε να διατηρεί την δογματικά άκαμπτη στάση του, απορρίπτοντας ουσιαστικά κάθε οργάνωση που αποκλίνει από το δικό της δόγμα και μεθοδολογία.
Αυτές οι τάσεις εκδηλώθηκαν ήδη κατά την τελευταία στρατιωτική κλιμάκωση μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ τον Μάιο του 2021. Η δίκοπη στρατηγική της Αλ Κάιντα από τότε έγινε εμφανής. Από την μία πλευρά, αυτό συνεπαγόταν την αποφυγή αναφοράς στην Χαμάς με το όνομά της, ενώ, από την άλλη πλευρά, επαινούσε τα επιτεύγματα της στρατιωτικής της πτέρυγας, των Ταξιαρχιών αλ-Κασάμ, φτάνοντας ακόμη και στο σημείο να αποκαλεί τον ανώτατο στρατιωτικό διοικητή τους Μοχάμεντ Ντέιφ «ηρωικό ηγέτη». Το Ισλαμικό Κράτος, αντίθετα, κατηγόρησε έντονα την Χαμάς εκείνη την εποχή, απεικονίζοντας την ως πληρεξούσια ομάδα του Ιράν, ενώ ταυτόχρονα κατηγόρησε την Αλ Κάιντα για υποκρισία λόγω της υποστήριξης της τελευταίας σε έναν παράγοντα (την Χαμάς) που συνεργαζόταν με το Ιράν.
Αυτές οι θέσεις επιβεβαιώνονται από την έναρξη της εκστρατείας της Χαμάς «Πλημμύρα Αλ Άκσα» στις 7 Οκτωβρίου. Η Αλ Κάιντα έχει υιοθετήσει ανοιχτά μια πιο υποστηρικτική και θετική στάση απέναντι της Χαμάς από το Ισλαμικό Κράτος, το οποίο έχει τοποθετηθεί πιο προσεκτικά. Στις 13 Οκτωβρίου, η Αλ Κάιντα δημοσίευσε επίσημη δήλωση της Διοίκησής της μέσω του «Ιδρύματος Μέσων Ενημέρωσης αλ-Σαχάμπ», εκφράζοντας ισχυρή υποστήριξη για την επιχείρηση υπό την ηγεσία της Χαμάς, αποφεύγοντας και πάλι να αναφερθεί στην Χαμάς στο σύνολό της και περιορίζοντας την προσοχή της στις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Χαμάς. Επαίνεσε την «Πλημμύρα Αλ Άκσα» ως «στολίδι στις μάχες του Ισλάμ στην σύγχρονη ιστορία της Ummah μας», γιορτάζοντας τον στρατηγικό σχεδιασμό και τον άμεσο αντίκτυπό της. (Η αραβική λέξη Ούμα σημαίνει «κοινότητα». Για το Ισλάμ η ιδέα της Ούμα σημαίνει κατάργηση των συνόρων και ότι οι λαοί πρέπει να ζουν με το Ισλάμ και όχι με τα έθνη).
Ταυτόχρονα, η δήλωση αντιπροσωπεύει μια σαφή προσπάθεια να περιγραφούν οι εξελίξεις με τέτοιο τρόπο ώστε να θεωρούνται ότι αποτελούν μέρος της παγκόσμιας εκστρατείας της Αλ Κάιντα εναντίον της συμμαχίας των «σταυροφορικών, σιωνιστικών και ισραηλινών» δυνάμεων. Για παράδειγμα, καλεί τους μουσουλμάνους από το εξωτερικό να υποστηρίξουν τους Παλαιστίνιους αδελφούς τους με κάθε δυνατό μέσο, αλλά και να επιτεθούν σε στόχους των ΗΠΑ στην περιοχή. Προσθέτοντας περαιτέρω έμφαση στο παγκόσμιο πλαίσιο, η δήλωση τονίζει την σημασία άλλων πεδίων μάχης στα οποία η Αλ Κάιντα δραστηριοποιείται σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Αραβικής Χερσονήσου, της περιοχής του Σαχέλ και της ινδικής υποηπείρου.
Όσον αφορά το Ισλαμικό Κράτος, η οργάνωση χρειάστηκε σχεδόν δύο ολόκληρες εβδομάδες για να αντιδράσει. Στο τεύχος 413 του εβδομαδιαίου προπαγανδιστικού περιοδικού «al-Naba», αφιέρωσε το κύριο άρθρο και ένα infographic στα γεγονότα που εκτυλίσσονται γύρω από την Γάζα. Η αντίδραση ήταν πολύ λιγότερο εορταστική από τις δηλώσεις που δημοσιεύθηκαν από την Αλ Κάιντα και τα αντίστοιχα παρακλάδια της. Αν και το κύριο άρθρο υπογραμμίζει την υποτιθέμενη σημασία της καταπολέμησης των Εβραίων, προειδοποιεί να μην επικεντρωθεί ο μουσουλμανικός κόσμος μόνο στο παλαιστινιακό πλαίσιο, υποστηρίζοντας ότι αυτό θα αποδειχθεί ανεπαρκές λόγω της εβραϊκής συνωμοσίας με τις ΗΠΑ και τα ευρωπαϊκά κράτη.
Ακολουθώντας αυτή την ιδέα, το κύριο άρθρο υποστηρίζει ότι μόνο χτυπώντας όλους τους εξωτερικούς συμμάχους του Ισραήλ ταυτόχρονα, υπάρχει μια πραγματική πιθανότητα να νικηθεί το Ισραήλ. Η προσπάθεια να πλαισιωθούν τα τρέχοντα γεγονότα με παγκόσμιους όρους δείχνει ούτως κάποιες ομοιότητες με τις δηλώσεις της Αλ Κάιντα, όμως το Ισλαμικό Κράτος επιδιώκει σαφώς να αποφύγει οποιαδήποτε πλαισίωση που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι δίνει υπερβολική πίστωση στην επιχείρηση υπό την ηγεσία της Χαμάς. Για παράδειγμα, ενώ η δήλωση της Αλ Κάιντα καλεί ρητά τους οπαδούς της «να εμπλακούν σε αυτή την μάχη» και να «αλληλοεπιδράσουν θετικά με αυτή την ισλαμική πλημμύρα», ακόμη και αναφερόμενη στους «ήρωές μας στην Παλαιστίνη», το Ισλαμικό Κράτος μιλά μόνο γενικά για «μουσουλμάνους νέους που πολεμούν εκεί» και αποφεύγει εντελώς να χρησιμοποιήσει τον όρο «Πλημμύρα Αλ Άκσα». Αντίθετα, το κύριο άρθρο του Ισλαμικού Κράτους αρκείται σε κάποιες βασικές επιχειρησιακές συμβουλές, για παράδειγμα προτείνοντας ότι οι τοπικοί μαχητές θα πρέπει να κάνουν μεγαλύτερη χρήση των ζωνών αυτοκτονίας.
Συνεπώς, ενώ η Αλ Κάιντα επικεντρώθηκε στην έκκληση για επιθέσεις εναντίον αμερικανικών στόχων στην Μέση Ανατολή, υποκινώντας τους οπαδούς της να «ταρακουνήσουν το έδαφος κάτω από τις αμερικανικές βάσεις, αεροδρόμια και πρεσβείες στην ισλαμική περιοχή μας», το Ισλαμικό Κράτος παρείχε έναν κατάλογο εβραϊκών στόχων για να χτυπήσει όπου είναι δυνατόν στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων εβραϊκών γειτονιών, νυχτερινών κέντρων και θρησκευτικών χώρων, αλλά και ισραηλινών και «σταυροφορικών» πρεσβειών. Με την σειρά της, η Χαμάς σε πρόσφατη, επίσημη ανακοίνωσή της έχει περιοριστεί σε έκκληση για διεθνή αντι-ισραηλινά μποϊκοτάζ και στην παρότρυνση των οπαδών της στο εξωτερικό να συμμετάσχουν σε μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις για να υποστηρίξουν τον συνεχιζόμενο αγώνα της. Η Χαμάς δεν έχει διατυπώσει εκκλήσεις για βία εναντίον δυτικών στόχων, όπως η Αλ Κάιντα ή το Ισλαμικό Κράτος. Και πάλι, ένα κεντρικό ρήγμα είναι ότι η Χαμάς παραμένει έντονα επικεντρωμένη στον αγώνα της εναντίον του Ισραήλ, ενώ η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος επιδιώκουν να ανυψώσουν την συνεχιζόμενη βία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τέλος, αν και η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος επιθυμούν εδώ και καιρό να αποκτήσουν επιχειρησιακή βάση στην παλαιστινιακή αρένα, παραμένει ασαφές σε ποιο βαθμό θα είναι σε θέση να το πράξουν στο εγγύς μέλλον. Όχι μόνο η Χαμάς αντιτίθεται και στις δύο οργανώσεις, αλλά μια πρόσθετη, σημαντική πρόκληση είναι ότι όλα τα κράτη που συνορεύουν άμεσα με το Ισραήλ και τα παλαιστινιακά εδάφη, η Αίγυπτος, ο Λίβανος (συμπεριλαμβανομένης της Χεζμπολάχ ως κυρίαρχου παράγοντα στον Νότο), η Ιορδανία και η Συρία, είναι εχθρικά απέναντί τους. Όσον αφορά το Ιράν, ενώ είναι εχθρικό προς το Ισλαμικό Κράτος, έχει εμπλακεί εδώ και καιρό σε διάφορες μορφές σιωπηρής συνεργασίας με την Αλ Κάιντα, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας υψηλόβαθμων στελεχών της Αλ Κάιντα να διαμένουν στο έδαφός του. Ωστόσο, αυτός ο τύπος ιρανικής υποστήριξης είναι ουσιαστικά διαφορετικός από τους πολύ στενότερους επιχειρησιακούς και οικονομικούς δεσμούς που υπάρχουν μεταξύ του ιρανικού καθεστώτος και των διαφόρων σιιτικών ομάδων πληρεξουσίων του σε όλη την περιοχή, κυρίως με τους Χούθι της Υεμένης.
Εν κατακλείδι, η προσπάθεια του Ισραήλ και δυτικών συστημικών μέσων ενημέρωσης, να συνδεθεί η εκστρατεία της Χαμάς και ο απελευθερωτικός αγώνας των Παλαιστινίων με την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος πίπτει εις το κενό, αποτελεί ένα ακόμη προπαγανδιστικό φληνάφημα του Νετανιάχου και εβραιοσιωνιστικών κέντρων εξουσίας.
του Γεωργίου Λιναρδή