Οι σημερινοί πόλεμοι στην Μέση Ανατολή και την Ουκρανία είναι μέρος της κρίσης της παγκοσμιοποίησης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, μια κρίση της αποικιοκρατίας που εκδηλώθηκε σε τρία στάδια: Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο με την μεταφορά των αποικιών σε εξαρτημένα εθνικά κράτη. Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με τους εθνοτικούς «πολέμους εκκαθάρισης» κατά την διάρκεια της μετα-αποικιακής αναδιοργάνωσης και με το Ισραήλ να γίνεται η ιμπεριαλιστική σφήνα της Δύσης στο παλαιστινιακό έδαφος. Τέλος, στον Ψυχρό Πόλεμο με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανεμπόδιστη εμφάνιση των ΗΠΑ ως «μοναδικής παγκόσμιας δύναμης», όπως περιγράφεται σαφέστερα από τον Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι.
Το πέπλο της παγκοσμιοποίησης κάτω από το οποίο οι ΗΠΑ σκόπευαν να κληρονομήσουν μόνιμα την κληρονομιά της καταρρέουσας Σοβιετικής Ένωσης μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ανοίγει τώρα στον απόηχο ενός τέταρτου, πιθανώς τελευταίου, κύματος απο-αποικιοποίησης. Αυτή η εξέλιξη δημιουργεί νέες δυνάμεις, ενισχυμένες από την αυξανόμενη αυτοπεποίθηση των πρώην αποικιών υπό την προοπτική μιας μελλοντικής πολυπολικής τάξης ανεξάρτητων εθνικών κρατών. Σε βάθος, αυτή είναι μια θετική ιστορική δυναμική που στοχεύει όχι μόνο πέρα από την προηγούμενη αποικιακή ιστορία, αλλά και πέρα από το κάλυμμα της «μονοπολικής» κυριαρχίας των ΗΠΑ που προέκυψε από αυτήν και θα μπορούσε να εγκαινιάσει μια νέα εποχή, μια εποχή παγκόσμιας περιφερειακής και τοπικής συνεργασίας ανεξάρτητων εθνικών κρατών.
Εδώ μπορεί να υπεισέλθει η ρομαντική πολιτική σκέψη που προσανατολίζεται στην συνεργατική διατήρηση του κόσμου μας με αμοιβαίο σεβασμό για τα διαφορετικά συμφέροντα και τις πολιτιστικές αξίες των λαών και των κοινωνιών τους. Μια τέτοια σκέψη θα μπορούσε να θέσει κοινωνικά όρια στη δυναμική της αυτό-αξιοποίησης του κεφαλαίου με την μορφή εθνικού ανταγωνισμού. Αυτή θα ήταν μια εξέλιξη στην οποία οι πολιτισμοί του παλαιού και του πρόσφατα αναπτυσσόμενου κόσμου θα μπορούσαν να συμπληρώσουν και να συνεργαστούν στην ειρηνική ανταλλαγή των ικανοτήτων και των δυνατοτήτων τους και προς το συμφέρον μιας κοινής ανησυχίας για την περαιτέρω ανάπτυξη του κόσμου μας, αντί να ανταγωνιστούν μεταξύ τους ή να οδηγηθούν σε παγκόσμιο πόλεμο.
Αλλά, άλλο πράγμα είναι ο ρομαντισμός στις διεθνείς σχέσεις και άλλο οι γεωπολιτικές κλιμακώσεις…
Η διαδικασία του τρέχοντος, ίσως τελευταίου σταδίου της απο-αποικιοποίησης, δηλαδή της τάσης προς την διαμόρφωση εθνικής, περιφερειακής και τοπικής αυτονομίας σε έναν πλουραλιστικό, από κοινού διαμορφωμένο κόσμο, δεν λαμβάνει χώρα αυτόματα σε συνεταιριστικές μορφές, ούτε παράγει αυτόματα μια πολυεθνική νέα τάξη ίσων κοινωνικών μονάδων και μια νέα κατανόηση της κοινής παγκόσμιας οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα τροφοδοτεί εκρηκτικές, ίσως ακραίες ή επιθετικές μορφές εθνικισμού που προέρχονται από τα απομεινάρια μιας άλυτης ιστορίας.
Η πιο ακραία έκφραση αυτού είναι σήμερα τα γεγονότα στην Ουκρανία και το Ισραήλ, τα οποία σήμερα ξεσπούν ως εθνικιστικά έλκη από την προβληματική πραγματικότητα του «ενός κόσμου». Στην Ουκρανία, αυτό συμβαίνει ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης της σοβιετικής αυτοκρατορίας, στην Μέση Ανατολή ως αποτέλεσμα του αποικισμού της Παλαιστίνης από το Ισραήλ ως αιχμή του δόρατος της Δύσης στον αραβικό κόσμο. Πρέπει να αναμένουμε περαιτέρω εθνικιστικές εκρήξεις, όπου ομάδες, χώρες και κοινωνίες θέλουν να απελευθερωθούν από τα μετα-αποικιακά δεσμά, αλλά δεν είναι ακόμη έτοιμες ή, για να το θέσουμε πιο προσεκτικά, δεν είναι ακόμη ικανές για ανοιχτή οικονομική και διαπολιτισμική συνεργασία κατά την διάρκεια της αναδυόμενης νέας πλουραλιστικής τάξης.
Οι συγκρούσεις στην Ουκρανία και το Ισραήλ που τροφοδοτήθηκαν από το παρελθόν, μπορούν να παραποιήσουν την διαμόρφωση της πιθανής πολυπολικής τάξης που επίκειται σήμερα, παρασύροντάς την σε παραστρατήματα, σε αντιπαράθεση, σε νέους «πολέμους κάθαρσης», τείνοντας σε μια γενική καταστροφή. Αυτή η τάση θα υπάρχει όσο οι κυβερνήσεις της σημερινής μονοπολικής τάξης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ εξακολουθούν να καταφέρνουν να χρησιμοποιούν τοπικές ή περιφερειακές συγκρούσεις, κατευθυνόμενες από δυτικά συμφέροντα οικοδομήσεις κρατών σύμφωνα με την αρχή του «διαίρει και βασίλευε» για να διατηρήσουν την κυριαρχία τους (για να χρησιμοποιήσουμε ξανά τα λόγια του Μπρεζίνσκι) και για να αποτρέψουν την εμφάνιση παγκόσμιων αντιπάλων.
Για να είμαστε κατανοητοί, αυτοί οι πόλεμοι δεν αφορούν την υπεράσπιση της «δημοκρατίας» ούτε στην Ουκρανία ούτε στο Ισραήλ. Σε κάθε περίπτωση, για να το θέσουμε διαφορετικά, οι συγκρούσεις είναι μόνο ο μοχλός για την ακόμα (;) παγκόσμια δύναμη των ΗΠΑ να ανατρέψει τους παγκόσμιους αντιπάλους της. Μέσω της Ουκρανίας, στοχεύουν στην Ρωσία, την Κίνα αλλά και την Ευρώπη, η οποία εξαντλείται στον ακήρυχτο πόλεμο με την Ρωσία. Μέσω του Ισραήλ, στοχεύουν τα πετρελαϊκά κράτη της Μέσης και Νοτιοανατολικής Ανατολής, τα οποία, ακολουθώντας την Ρωσία και την Κίνα, είναι έτοιμα να αποσυνδεθούν από την κυριαρχία της Δύσης και πρέπει να εμποδιστούν πάση θυσία να το πράξουν.
Στο Ισραήλ, για να είμαστε σαφείς, δεν πρόκειται για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού, και στην Ουκρανία σίγουρα όχι για την γενική επιβολή των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» και της «ελευθερίας». Για να το αναγνωρίσουμε αυτό, αρκεί να εξετάσουμε τα τρέχοντα πεδία μάχης στην Ουκρανία και το Ισραήλ, συγκεκριμένα τον συνεχή βομβαρδισμό του Ντονμπάς από το Κίεβο από το 2014, καθώς και τον ανελέητο βομβαρδισμό στην Λωρίδα της Γάζας από το Ισραήλ, ο οποίος υπερβαίνει κατά πολύ την πρόκληση από την πλευρά της Χαμάς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε την τρομοκρατία των εποίκων στην Δυτική Όχθη εναντίον των Παλαιστινίων κατοίκων. Δικαιολογίες όπως ότι αυτοί οι πόλεμοι χρησιμοποιούνται για την υπεράσπιση της «δημοκρατίας» ενάντια στην «ρωσική επιθετικότητα», όπως δηλώνει ο Ζελένσκι, ενάντια στην «τρομοκρατία», όπως το θέτει ο Νετανιάχου, συρρικνώνονται στο πλαίσιο αυτών των πραγματικών γεγονότων στην Ουκρανία καθώς και στο Ισραήλ σε απλές κινήσεις των χειλιών, σε ιδεολογικά πέπλα που κρύβουν τα πραγματικά γεγονότα.
Τα πραγματικά γεγονότα πρέπει να περιγραφούν εντελώς διαφορετικά. Στην Ουκρανία, το ιστορικό πλεονέκτημα της μετα-αποικιακής ώθησης, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια αυτοπροσδιοριζόμενη κοινωνία σε συνεργατική ποικιλομορφία ως διαμεσολαβητής μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης, έχει μετατραπεί σε έναν επιθετικό ρατσιστικό λανθάνοντα εθνικισμό, σύμφωνα με τον οποίο οι Ρώσοι είναι «υπάνθρωποι». Το κέρδος για τις ΗΠΑ είναι μια διαιρεμένη Ευρασία στην οποία η Ευρώπη και η Ρωσία καταναλώνουν τις δυνάμεις τους στον μισοκηρυγμένο πόλεμο μεταξύ τους. Το Ισραήλ έχει μετατοπίσει τον ρόλο του από θύμα της ιστορίας σε θύτη με την ανελέητη απάντησή του στους Παλαιστινίους, για τους οποίους οι εβραίοι στρατιωτικοί ηγέτες λένε ότι πρέπει να καταπολεμηθούν ως «ζώα». Ωστόσο εδώ, το κέρδος της «μοναδικής παγκόσμιας δύναμης» θα μπορούσε να μετατραπεί σε στρατηγικό μπούμερανγκ λόγω της οργής του αραβικού, μουσουλμανικού και, κατ’ επέκταση, νότιου κόσμου.
Ούτως, με τις συγκρούσεις στην Ουκρανία και στην Γάζα οι σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Δύσης έχουν εισέλθει σε μια φάση άμεσου και κραυγαλέου ανταγωνισμού, σε έναν πραγματικό και οξύ Ψυχρό Πόλεμο. Η στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία σηματοδότησε ένα νέο στάδιο για την Ρωσία. Η εσωτερική, εξωτερική, αμυντική και οικονομική πολιτική της χώρας σε αυτό το στάδιο υπηρέτησε έναν και μοναδικό στόχο. Άλλοι τομείς ενδιαφέροντος εξετάστηκαν κυρίως μέσα από αυτό το πρίσμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν πάψει να υπάρχουν, αλλά υπήρξε αλλαγή στο ρωσικό σύστημα προτεραιότητας και στην ετοιμότητά του να κατανείμει πόρους. Εστιάζοντας στην Ουκρανία, υπήρξε μια συγκεκριμένη αλλαγή που αποδείχθηκε ιδιαίτερα σημαντική για την Ρωσία στο πλαίσιο της Μέσης Ανατολής.
Η αδιαμφισβήτητη δύναμη της πολιτικής της Μόσχας στην Μέση Ανατολή βασιζόταν στην ικανότητά της να συμμετέχει σε αντικειμενικούς, ρεαλιστικούς διαλόγους με σχεδόν όλες τις πολιτικές δυνάμεις εκεί, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αντιτίθενται σθεναρά η μία στην άλλη. Αυτές περιλάμβαναν το Ιράν και το Ισραήλ, διάφορες παλαιστινιακές και λιβανέζικες φατρίες, μέρη της σύγκρουσης στην Λιβύη και την Υεμένη, τους Τούρκους και τους Κούρδους, τους Σαουδάραβες και τους Ιρανούς και σε κάποιο βαθμό εκείνους που εμπλέκονται στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας.
Ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης στην Ουκρανία, η Ρωσία έχει χάσει αυτή την μοναδική ικανότητα ή τουλάχιστον αυτή έχει αποδυναμωθεί σημαντικά. Επιπλέον, οι σχέσεις της Ρωσίας με διάφορα έθνη και ομάδες εξαρτήθηκαν από την θέση και τους δεσμούς της με τις ΗΠΑ. Αυτή η αλλαγή είχε τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στις σχέσεις της Ρωσίας με το Ισραήλ. Μετά το τέλος της αντιπαράθεσης στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών αναπτύχθηκαν ενεργά, όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο, αλλά κυρίως σε ανθρώπινο επίπεδο. Μετά την έναρξη της ουκρανικής σύγκρουσης, οι ισραηλινές αρχές επέκριναν την Μόσχα, αλλά προσπάθησαν να διατηρήσουν μια ισορροπία και δεν συμμετείχαν άμεσα στον συνασπισμό κυρώσεων κατά της Ρωσίας υπό την ηγεσία της Ουάσιγκτον. Ωστόσο, η αυξανόμενη συνεργασία μεταξύ Μόσχας και Ιράν, την οποία χρειαζόταν η Μόσχα για να επιτύχει τους στόχους της στην Ουκρανία, έθεσε το Ισραήλ σε όλο και πιο δύσκολη θέση. Η επίθεση της Χαμάς και το ξέσπασμα του πολέμου στην Παλαιστίνη, στον οποίο οι ΗΠΑ και η ΕΕ υποστήριξαν άνευ όρων το Ισραήλ, έχουν καθιερώσει το εβραϊκό κράτος ως αναπόσπαστο μέρος της «συλλογικής Δύσης», στην οποία η Ρωσία αντιτίθεται σθεναρά. Αυτό απλοποίησε το προηγουμένως περίπλοκο σχήμα (των σχέσεων) και δημιούργησε λιγότερα περιθώρια για πολιτικούς ελιγμούς.
Από την άλλη πλευρά η συνεχιζόμενη στρατιωτική εκστρατεία στην Γάζα και το αυξανόμενο ανθρωπιστικό και οικονομικό κόστος θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο στην κατάσταση στην ίδια την Δύση. Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Δυτική Ευρώπη, υπάρχουν ήδη ορισμένες διαφορές απόψεων σχετικά με το θέμα της υποστήριξης προς το Ισραήλ. Ωστόσο, δεν θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές. Σε σχέση με τις προσπάθειες του δυτικού συνασπισμού να επιβάλει τον πολιτικό και οικονομικό αποκλεισμό της Ρωσίας, η Μόσχα χρειάζεται την υποστήριξη εκείνου του κόσμου (δηλαδή της πλειοψηφίας) που τώρα καταδικάζει το Ισραήλ και αντιμετωπίζει τους Παλαιστίνιους με κατανόηση. Η θέση των ΗΠΑ δεν είναι δημοφιλής στις χώρες του «Παγκόσμιου Νότου» και αυτό ανοίγει πρόσθετες ευκαιρίες για την Ρωσία.
Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι η Μόσχα υποστηρίζει την Χαμάς ανεπιφύλακτα, καθώς η ισλαμιστική αυτή ομάδα επαναφέρει πολλές δυσάρεστες μνήμες για την Ρωσία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ρωσία πολέμησε στον Βόρειο Καύκασο εναντίον ισλαμιστών μαχητών που ήθελαν να υπονομεύσουν την Ρωσική Ομοσπονδία. Στην πραγματικότητα, χρηματοδοτήθηκαν εν μέρει και εξοπλίστηκαν από τα συμφέροντα της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των χωρών με τις οποίες η Ρωσία έχει τώρα επιχειρηματικές και καλές σχέσεις στο πλαίσιο των BRICS. Η Δύση συμπαθούσε επίσης τους «εξεγερμένους» και τους θεωρούσε εκπροσώπους του λαού τους που ήθελαν να αποσχιστούν. Αριστεροί και φιλελεύθεροι της εποχής δικαιολόγησαν τις ανοιχτά τρομοκρατικές, αιματηρές μεθόδους των ισλαμιστών με το επιχείρημα ότι δεν είχαν άλλο τρόπο να επιτύχουν τους στόχους τους. Δηλαδή, ενώ η Δύση εξάγνιζε με την πολιτικής της τους «εξεγερμένους» ισλαμιστές στον Καύκασο, τώρα καταδικάζει την εξεγερμένη Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση στο πυρ το εξώτερο.
Παρενθετικά να αναφέρουμε ότι η έως τώρα ακολουθούμενη πολιτική της Δύσης να επιλύει τα άλλα προβλήματα της περιοχής, αποφεύγοντας παράλληλα το παλαιστινιακό ζήτημα, ταίριαζε σχεδόν σε όλους τους συμμετέχοντες, εκτός φυσικά, από τους ίδιους τους Παλαιστίνιους. Η Χαμάς ήθελε να συντρίψει αυτά τα σχέδια και να αναγκάσει τους πάντες να στρέψουν την προσοχή τους πίσω στην Παλαιστίνη, και όποια και αν είναι η έκβαση του πολέμου, πιθανότατα πέτυχε αυτόν τον στόχο, τραυματίζοντας σοβαρά το αφήγημα «πολιτική ορθότητα» της Δύσης.
Δεδομένου ότι η Ρωσία εξετάζει επί του παρόντος όλα τα διεθνή γεγονότα μέσω ουκρανικών γυαλιών, η υπερβολική πίεση που βιώνουν τώρα οι ΗΠΑ είναι ευνοϊκή για την Μόσχα. Η Ουάσιγκτον αναγκάζεται να παρέχει ταχεία και αποτελεσματική υποστήριξη σε δύο στρατιωτικούς εταίρους ταυτόχρονα, κάτι που είναι προβληματικό ακόμη και για μια τόσο ισχυρή παγκόσμια δύναμη. Από την πλευρά της η Ρωσία δεν αναμένει ότι η σύγκρουση θα κλιμακωθεί σε πόλεμο σε ολόκληρη την περιοχή, αν και τονίζει τους πιθανούς κινδύνους. Σε γενικές γραμμές, η στάση της Μόσχας στην Μέση Ανατολή θα είναι πολύ συγκρατημένη, δείχνοντας κάποια υποστήριξη προς τους Παλαιστινίους και καλώντας τα μέρη να τερματίσουν την βία και να ξαναρχίσουν την πολιτική διαδικασία επίλυσης του παλαιστινιακού ζητήματος. Αν και το Ισραήλ έχει αποκλείσει οποιεσδήποτε ειρηνευτικές διαδικασίες, μπορεί τελικά να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει άλλη λύση. Στην συνέχεια, οι σχέσεις της Ρωσίας με τις διάφορες πλευρές θα μπορούσαν να αποδειχθούν χρήσιμες και πάλι, ειδικά αν στον πόλεμο της Ουκρανίας ευοδωθούν τα σχέδια της, κάτι που αντικειμενικά διαφαίνεται.
Συμπερασματικά, ο πόλεμος στην Ουκρανία και ο πόλεμος στο Ισραήλ είναι δύο διαφορετικά θέατρα πολέμου που φαινομενικά δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Αλλά όσο διαφορετικά κι αν φαίνονται τα γεγονότα στην Ουκρανία και το Ισραήλ, η δυναμική τους είναι συγκρίσιμη με τα εθνικιστικά άκρα μιας οικοδόμησης έθνους, που πρέπει να γίνει κατανοητή πρωτίστως ως έκφραση της κρίσης της παγκοσμιοποίησης των ΗΠΑ και της ιστορίας της ως ιμπεριαλιστική δύναμη.
του Γεωργίου Λιναρδή
