Είναι σε μεγάλο βαθμό αδιαμφισβήτητο για το πολιτικό κατεστημένο της Δύσης ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Έστω και αν δεχθούμε αυτή την άποψη, δεν είναι σε καμία περίπτωση η μόνη ή η πρώτη παραβίαση. Ωστόσο σε αυτή την περίπτωση, η υπεράσπιση της «διεθνούς τάξης που βασίζεται σε κανόνες» περιλαμβάνει την ευρέως διαδεδομένη αφήγηση ότι «δεν πρέπει να επιτραπεί στην Ρωσία να ξεφύγει από αυτό», διαφορετικά η παραβίαση του νόμου θα γίνει ο κανόνας.
Δηλαδή από την Δύση τίθεται το ερώτημα εάν «επιτρέπεται στην εξουσία να παραβιάζει το νόμο». Αυτό το ερώτημα όμως δεν διακυβεύτηκε όταν η κυβέρνηση Μπους επιτέθηκε στο Αφγανιστάν το 2001 και στο Ιράκ το 2003, ούτε όταν είχε εγκρίνει τα εξωδικαστικά βασανιστήρια και τις απαγωγές υπόπτων για τρομοκρατία μπροστά στα μάτια της διεθνούς κοινότητας (βλ. Γκουαντάναμο).
Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση μας, είναι θεμελιώδες να κατανοήσουμε τι σημαίνει η «διεθνής τάξη που βασίζεται σε κανόνες». Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, υιοθετήθηκε σε έγγραφα στρατηγικής του ΝΑΤΟ και διατλαντικά think tanks, και γίνεται χρήση του όρου όλο και περισσότερο σε καθημερινές δηλώσεις εξωτερικής πολιτικής και σχόλια από αξιωματούχους δυτικών κυβερνήσεων. Συχνά επίσημα έγγραφα, και στην Ελλάδα, κάνουν αναφορά στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και παρουσιάζουν αόριστα το διεθνές δίκαιο ως μέρος της «τάξης που βασίζεται σε κανόνες». Ωστόσο, εάν τα δύο ήταν σύμφωνα, δεν θα υπήρχε ανάγκη για νέο όρο. Αυτό που περιλαμβάνει η διεθνής τάξη που βασίζεται σε κανόνες παράλληλα και πέρα από το διεθνές δίκαιο είναι ασαφές.
Στο αντίστοιχο άρθρο της Wikipedia αναφέρεται (επί του παρόντος) αρκετά εύστοχα ότι είναι περισσότερο ένας «πολιτικός όρος για έννοιες εν μέρει αντίθετων απόψεων χωρίς σαφή ορισμό… Ο όρος χρησιμοποιείται πολιτικά για να καλέσει τα κράτη να συμμορφωθούν με κανόνες στους οποίους δεν έχουν συμφωνήσει και οι οποίοι, ως εκ τούτου, δεν είναι δεσμευτικοί για αυτά». Η καταχώρηση της Wikipedia βασίζεται σε ένα άρθρο του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας (CSS) του ETH Zürich, στο οποίο επισημαίνεται ότι, από την οπτική γωνία των ΗΠΑ, η τάξη που βασίζεται σε κανόνες «περιλαμβάνει επίσης την παγκόσμια υπεροχή των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών συμμαχιών τους στην Ασία-Ειρηνικό, καθώς και σε κανόνες που εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου».
Μια άλλη παραλλαγή του όρου «διεθνής τάξη που βασίζεται σε κανόνες» είναι η αφήγηση ότι μια παγκόσμια συμμαχία «δημοκρατιών» αντιμετωπίζει τώρα μια όλο και πιο ισχυρή συμμαχία απολυταρχιών και πρέπει να επιβληθεί στρατιωτικά. Η ουσία αυτής της αφήγησης, η οποία φέρει ορισμένες ομοιότητες με τον «άξονα του κακού» του Μπους, είναι αμφισβητούμενη. Η Τουρκία, το Μαρόκο και η Σαουδική Αραβία π.χ. είναι επίσης μέρος της συμμαχίας των «δημοκρατιών», είναι αμφίβολο γιατί θα πρέπει να θεωρούνται πιο δημοκρατικές από την Ρωσία ή ακόμη και την Κίνα.
Η εσφαλμένη αντίληψη ότι η διεθνής τάξη βασίζεται σε κανόνες του διεθνούς δικαίου, φαίνεται πιο περίπλοκη στο ζήτημα της Μέσης Ανατολής. Οι στενότεροι σύμμαχοι της Δύσης που ομνύουν στην «rules-based international order» στην περιοχή είναι η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, και το Ισραήλ, του οποίου η «ασφάλεια» ανακηρύσσεται ως «λόγος ύπαρξης του ΝΑΤΟ».
Η Τουρκία κατέχει τμήματα της συριακής επικράτειας και υποστηρίζει ισλαμιστές αντάρτες στην περιοχή του Ιντλίμπ, όπου ο τουρκικός στρατός διατηρεί επίσης «παρατηρητήρια». Οι ΗΠΑ διατηρούν επίσης στρατιωτικές βάσεις στην βόρεια Συρία, με την δικαιολογία ότι προστατεύουν τον κουρδικό πληθυσμό, χωρίς την συγκατάθεση της συριακής κυβέρνησης, συχνά κοντά σε πετρελαιοπηγές των οποίων το αργό πετρέλαιο εξάγεται παρανόμως υπό την προστασία του αμερικανικού στρατού.
Το Ισραήλ διεξάγει αεροπορικές επιδρομές στο έδαφος της Συρίας εδώ και χρόνια, πιθανώς με στόχο την υποστηριζόμενη από το Ιράν Χεζμπολάχ, αλλά και σκοτώνοντας Σύριους στρατιώτες και πολίτες και καταστρέφοντας υποδομές. Το βόρειο τμήμα του γειτονικού Ιράκ είναι επίσης επανειλημμένα στόχος τουρκικών αεροπορικών επιδρομών και στρατιωτικών επιχειρήσεων. Και εδώ, επίσης, οι ΗΠΑ διατηρούν βάσεις ενάντια στη δεδηλωμένη βούληση της σημερινής κυβέρνησης και του κοινοβουλίου του Ιράκ. Ούτως ΗΠΑ, Τουρκία και Ισραήλ καταπατούν σαφώς το διεθνές δίκαιο.
Επίσης το Ισραήλ κατέχει τμήματα της Δυτικής Όχθης και έχει προσαρτήσει την Ανατολική Ιερουσαλήμ και τα γύρω τμήματα της Δυτικής Όχθης. Η κατασκευή ενός τείχους που χωρίζει τις παλαιστινιακές περιοχές από τις ισραηλινές έχει κηρυχθεί παράνομη από το Διεθνές Δικαστήριο αρκετές φορές, ιδίως επειδή εκτείνεται σε τμήματα στο έδαφος των αυτόνομων παλαιστινιακών εδαφών που αποτελούν ή υποτίθεται ότι αποτελούν την βάση του κράτους της Παλαιστίνης.
Η ισραηλινή κατασκευή οικισμών (κιμπούτς) στην μέση των παλαιστινιακών εδαφών, η οποία κατέστη δυνατή και επιβλήθηκε από την ισραηλινή στρατιωτική παρουσία σε όλη την Δυτική Όχθη, αποτελεί σαφή παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Η περιοχή της Γάζα έως την 7η Οκτωβρίου (σύγκρουση Χαμάς-Ισραήλ) δεν θεωρείτο κατεχόμενη με την κλασική έννοια, αλλά δεν ήταν σε καμία περίπτωση κυρίαρχη, αφού το Ισραήλ ελέγχει την πρόσβαση στην γη και την θάλασσα, συμπεριλαμβανομένου του εναέριου χώρου, καθώς και την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας και πόσιμου νερού. Σημειωτέον, ούτε η Γάζα ούτε η Δυτική Όχθη αναφέρονται από τον ΟΗΕ ως μη αυτοδιοικούμενα εδάφη.
Η περίπλοκη κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην Γάζα μετά την 7η Οκτωβρίου, βάσει του διεθνούς δικαίου οδηγεί σε μια δύσκολη αξιολόγηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων στον πόλεμο, καθώς αυτή η σύγκρουση στην Μέση Ανατολή δεν μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτή από την συμβατική ορολογία του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Φυσικά, το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα ισχύει, αλλά το ίδιο ισχύει πέρα από κάθε αμφιβολία για την Συρία, εάν επρόκειτο να αμυνθεί ενάντια στις τακτικές αεροπορικές επιδρομές από το Ισραήλ και πρόσφατα από τις ΗΠΑ.
Το ίδιο ισχύει και για τον Λίβανο, παρόλο που το Ισραήλ μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμά του στην αυτοάμυνα, εφόσον δεχθεί επίθεση από εκεί από την μη κρατική οντότητα Χεζμπολάχ. Από την άλλη, δεν γίνεται σχεδόν καμία συζήτηση στην Δύση σχετικά με το δικαίωμα της αυτοάμυνας των Παλαιστινίων στο σύνολό τους, το κράτος της Παλαιστίνης ή την Χαμάς ως de facto κυβέρνηση στην Λωρίδα της Γάζας, παρόλο που το ισραηλινό στρατιωτικό προσωπικό εισβάλλει τακτικά στην Δυτική Όχθη και συλλαμβάνει ή σκοτώνει ανθρώπους (ακόμη και παιδιά), και αεροπορικές επιδρομές πραγματοποιούνταν επανειλημμένα στην Γάζα, ακόμη και πριν την 7η Οκτωβρίου. Ένα τέτοιο δικαίωμα αυτοάμυνας θα μπορούσε σίγουρα να υποστηριχθεί από τους Παλαιστινίους τόσο ηθικά όσο και βάσει του διεθνούς δικαίου.
Φυσικά, οι ενέργειες της Χαμάς στις επιθέσεις της στις 7 Οκτωβρίου 2023, είναι σαφώς αντίθετες με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, ειδικά επειδή δεν έκαναν διάκριση μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών στόχων. Το αν πρόκειται για στρατιωτική επίθεση με την έννοια του διεθνούς δικαίου, από την άλλη πλευρά, είναι κάπως πιο αμφίβολο, αλλά μπορεί να υποτεθεί.
Σε κάθε περίπτωση, η απάντηση του Ισραήλ θα πρέπει να είναι αναλογική. Ομοίως, κάθε μεμονωμένη επίθεση που είναι πιθανό να οδηγήσει σε απώλεια ζωής αμάχων πρέπει να είναι ανάλογη με το συγκεκριμένο και άμεσο στρατιωτικό πλεονέκτημα που αναμένεται. Αυτό από πλευράς Ισραήλ δεν ισχύει. Στις 10 Οκτωβρίου, ο εκπρόσωπος των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων (Israel Defence Forces) δήλωσε ότι η εστίαση των «τόνων βομβών» ήταν «στη ζημιά, όχι στην ακρίβεια». Ο Ισραηλινός υπουργός Άμυνας Γιοάβ Γκαλάντ ανακοίνωσε εμφανώς και πιθανώς καλά υπολογισμένα: «Πολεμάμε ανθρώπινα ζώα και ενεργούμε ανάλογα». Το τελευταίο συνοδεύτηκε από την ανακοίνωση ότι η Λωρίδα της Γάζας θα σφραγιστεί: «Δεν θα υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα, τρόφιμα, καύσιμα.
Όλα θα είναι κλειστά». Όλα αυτά είναι εγκλήματα πολέμου σε μια ανακοίνωση που παρουσιάστηκε με σιγουριά στην λεγόμενη διεθνή κοινότητα. Η έκκληση προς περισσότερους από ένα εκατομμύριο κατοίκους της βόρειας Λωρίδας της Γάζας να την εκκενώσουν προς τον νότο εν μέσω συνεχιζόμενων αεροπορικών επιδρομών και αποκλεισμού είναι άλλη μια σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Συνολικά, αυτά είναι εγκλήματα πολέμου που δεν είναι σε καμία περίπτωση κατώτερα από αυτά για τα οποία κατηγορεί την Ρωσία και τα ρωσικά στρατεύματα στον πόλεμο της Ουκρανίας η Δύση. Τα δύο μέτρα και δύο σταθμά είναι σίγουρα αντιληπτά. Η εφαρμογή του διεθνούς δικαίου είναι προαιρετική και προσχηματική από την Δύση. Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν όρια. Σταματούν στα σύνορα, στις φυλές και στις θρησκείες.
Δεν είναι ότι τα δύο μέτρα και δύο σταθμά είναι καινούργια στο παράδειγμα της Ουκρανίας ή της Μέσης Ανατολής. Η Δύση εδώ και δεκαετίες συντάσσεται με την εξουσία που της επιτρέπεται να παραβιάζει τον νόμο. Τουτέστιν, η διεθνής τάξη που βασίζεται σε κανόνες αποκαλύπτεται ως αξίωση της Δύσης να καθορίζει η ίδια τους κανόνες και να μην πρέπει η ίδια να τους τηρεί.
Αυτό δείχνει μια επικίνδυνη υπερεκτίμηση του εαυτού της, η λανθάνουσα κατάσταση έκτακτης ανάγκης είναι μόνο ένα σύμπτωμά της. Ένα άλλο σύμπτωμα είναι η αυξανόμενη απαξίωση του «διεθνούς δικαίου» και της «διεθνούς τάξης βασισμένη σε κανόνες».
του Γεωργίου Λιναρδή
