Στις 13/11/1946 στην πόλη Σκρά έγινε η πρώτη μαζική επίθεση του «ΔΣΕ» κατά του Ελληνικού Στρατού, με αποτέλεσμα την σφαγή των στρατιωτών υπερασπιστών και πολλών αμάχων.
Μεταξύ των θυμάτων η νεαρή δασκάλα Βασιλική Παπαθανασίου, την οποίαν βασάνισαν, της έκοψαν τα δάχτυλα, την μύτη και τα αυτιά, διότι αντί για Ζήτω η Βουλγαρία, Ζήτω το ΚΚΕ, φώναζε, Ζήτω η Ελλάδα.
Επικεφαλής των ανταρτών ήταν ο καπετάν Υψηλάντης (φιλόλογος και έφεδρος αξιωματικός). Ήταν εκείνος που στις 31 Μαρτίου 1946 μαζί με τον ΚΑΠΕΤΑΝ ΧΑΤΖΑΡΑ είχαν κτυπήσει τον σταθμό Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο και είχαν δολοφονήσει 9 χωροφύλακες 3 στρατιώτες και την γυναίκα που καθάριζε τον σταθμό!
Έδρασε παρομοίως στη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο. Πρωταγωνίστησε στο Παιδομάζωμα σε χωριά της Μουργκάνας. Συνήθιζε να κυκλοφορεί έφιππος, συντροφιά με ανταρτοπούλες. Διέφυγε στο Παραπέτασμα. Όταν επέστρεψε συνέγραψε βιβλίο με τα «κατορθώματά του, ενώ ο Ανδρέας Παπανδρέου τον διόρισε στην Κεντρική Επιτροπή και το Εκτελεστικό Γραφείο του ΠΑΣΟΚ! Η πόλη της Σιάτιστας έδωσε το όνομά του σε οδό της πόλεως!
Στο χωριό Σκρά ήταν εγκατεστημένος Λόχος Προκαλύψεως, στο κέντρο του χωριού κοντά στην πλατεία. Είχε και ένα φυλάκιο στα σύνορα, το 85ο, απέναντι από τα Γιουγκοσλαβικά φυλάκια. Την ημέρα της επίθεσης μόνο λίγοι στρατιώτες και αξιωματικοί βρίσκονταν στην πόλη, οι υπόλοιποι ήταν στο φυλάκιο.
Απέναντι σε αυτούς και τους αόπλους χωρικούς του Σκρά, ο «ΔΣΕ» παρέταξε πάνω από 900 αντάρτες. Γενικός αρχηγός ήταν ο Καπετάν Υψηλάντης. Συμμετείχαν ο Καπετάν Σοφιανός, ο Καπετάν Μαύρος, ο καπετάν Στάθης και ο καπετάν Δίμηζας.
Η επίθεση άρχισε στις 4 το πρωί της 13ης Νοεμβρίου του 1946, κάτω από συνθήκες πολύ δυσμενείς (έβρεχε χιονόνερο), και με την βοήθεια ομοϊδεατών τους μέσα από το χωριό.
Όταν έπαυσε η αντίσταση των στρατιωτών, οι αντάρτες ξέσπασαν στους χωριάτες και στα σπίτια του χωριού. Πλιατσικολόγησαν και έκαψαν τα σπίτια των «αντιδραστικών», ενώ τους ίδιους τους δολοφόνησαν κατά τον αγριότερο τρόπο.
Ο πρόεδρος της Κοινότητος, για τον οποίον έλεγαν ότι ήταν και συμπαθών προς αυτούς, βρέθηκε σκοτωμένος με τσεκουριά στο κεφάλι, την δε μητέρα του, 60 ετών, καθώς και την γυναίκα του τις εκτέλεσαν μπροστά στα μάτια του. Τα δυό μικρά κορίτσια του τα έκαψαν ζωντανά ρίχνοντάς τα στο σπίτι που καιγόταν!
Το σύνολο των δολοφονημένων αμάχων ανήλθε σε περίπου 50, μεταξύ των οποίων ήταν γέροντες και νήπια. Βρέθηκαν σοροί νέων κοριτσιών βιασμένα, με χαρακιές στα μάγουλα, το στήθος και τα σκέλη τους. Τα πιό φρικτά βασανιστήρια προ της σφαγής της τα υπέστη η δασκάλα του χωριού Βασιλική Παπαθανασίου. Οι σοροί των αξιωματικών και των οπλιτών βρέθηκαν τελείως γυμνοί, ενώ στο στήθος του νεκρού Διοικητού του Τάγματος είχαν χαράξει το σφυροδρέπανο.
Οι αντάρτες αποχώρησαν προς τα Γιουγκοσλαβικά σύνορα. Σύμφωνα με καταθέσεις κατοίκων πολλοί από τους επιτεθέντες μιλούσαν σερβικά και βουλγαρικά, και μερικοί είχαν στολές του γιουγκοσλαβικού στρατού.
Κατά τήν πανηγυρική συνεδρίαση τής 24ης Μαρτίου 1947, ή ‘Ακαδημία ‘Αθηνών άπένειμε μεταθανατίως είς τήν ‘Εθνομάρτυρα ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
«ΒΡΑΒΕΙΟΝ άρετής καί αύτοθυσίας καί ύπερτάτου πατριωτισμού». ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ
Απόσπασμα Εκθέσεως.
Συνταχθείσης υπό τοΰ Γενικού Γραμματέως κ. Γεωργίου Π. Οικονόμου και άναγνωσθείσης ύπό αυτού έν τή πανηγυρική Συνεδρία τής ‘Ακαδημίας τής 24ης Μαρτίου 1947 περί τών απονεμομένων Βραβείων, Μεταλλίων και ‘Αριστείων:
“ΒΡΑΒΕΙΟΝ ‘Εθνικής αρετής και αύτοθυσίας και υπέρτατου πατριωτισμού απονέμει ή Άκαδημία μετά θάνατον εις τήν έν Σκρά μαρτυρήσασα δημοδιδασκάλισσα ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ.
Η διδασκάλισσα αύτη καταγόμενη εκ Σκρά είργάσθη επί μακρά έτη ώς νηπιαγωγός μεταξύ τών ξενόφωνων κατοίκων. Κατά τήν τελευταίαν διετίαν εις το χωρίον της δεν υπήρχον διδάσκαλοι, το οίκημα δε του σχολείου είχε πυρποληθή, αύτη συνεκέντρου εις τήν πατρικήν της οίκίαν όχι μόνον τά νήπια άλλα και τούς άλλους μεγαλυτέρους μαθητάς, τούς παραμένοντας άνευ διδασκάλου και έδίδασκεν αυτούς Ελληνικά ‘Εθνικά τραγούδια και γράμματα. Ένεκα τής δράσεως αυτής ταύτης ή Παπαθανασίου είχε προκαλέσει τήν μήνιν τών άντεθνικών στοιχείων τής περιοχής.
Οτε κατά τάς περί τά μέσα τοΰ Νοεμβρίου τοΰ 1946 γενομένας μάχας τοΰ Στρατού κατά τών σλαβοαναρχικών συμμοριών κατελήφθη προσωρινώς τό Σκρά, ή διδασκάλισσα συνελήφθη πρώτη ύπό τών συμμοριτών και έβασανίσθη άπανθρώπως.
Ηρχισαν νά τής άποσποΰν τάς τρίχας τής κεφαλής διά νά τήν άναγκάσουν νά φωνάξη διεθνιστικά συνθήματα και νά άρνηθή τήν πατρίδα της, άλλ’ αύτη έμενε άκλόνητος εις τήν έθνικήν της πίστιν. Τής απέκοψαν τά δάκτυλα τής δεξιάς χειρός, διότι «μέ αύτά έμάθαινε τά παιδιά νά γράφουν Ελληνικά». Τής άπέκοψαν έπειτα τά ώτα και τήν ρίνα.
Αύτη όμως έμεινε μέχρι τέλους άκλόνητος. Αί τελευταίαι αυτής λέξεις πριν έκπνεύση εκ τών συνεχισθέντων μαρτυρίων ήσαν «Ζήτω ή Ελλάς».
Ούδένα καταλείπει συγγενή, ίνα άπολάβη τό Βραβεΐον διότι οί μεν γονείς αύτης προαπέθανον (ό πατήρ της ήτο Ιερεύς Εθνικής δράσεως), ό δέ αδελφός της Υπολοχαγός τοΰ Εθνικού Στρατού έσφάγη ύπό αντεθνικών στοιχείων τω 1944, ή δέ μόνη επιζώσα αδελφή της θερα¬πεύεται έν Ψυχιατρείω Θεσσαλονίκης.
Κατά τήν ήμέραν τής άπονομής τοΰ Βραβείου δεν παρευρίσκετο κανένας συγγενής έξ αίματος νά δεχθή τήν υπέρτατη αυτή τιμή. Διότι ή μεν αδελφή της, άβουλο ράκος άνθρώπινο, ένοσηλεύετο είς τό Δημόσιο Ψυχιατρείο θεσσαλονίκης, το δέ παιδί, τοΰ άγρίως σφαγιασθέντος ‘Υπολοχαγού άδελφού της ήτο νήπιο μόλις τεσσάρων χρόνων, τήν έποχή έκείνη”.
Τό Γενικό ‘Επιτελείο Στρατού, τό έτος 1961 (15 έτη μετά τον άπάνθρωπο σφαγιασμό τής Διδασκαλίσσης), άναγνωρίζοντας τήν μεγάλη θυσία τής τραγικής νηπιαγωγού καί τιμώντας τήν Ιερά της μνήμη, έτοποθέτησε τήν χαλκίνη προτομή της είς τό προαύλιο τού νεοανεγερθέντος είς ΣΚΡΑ Δημοτικού Σχολείου.
‘Επί τής προτομής
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΣΣΑ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ
ΕΣΦΑΓΙΑΣΘΗ ΤΗΝ 13ην ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1946 ΥΠΟ ΤΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΟΣΥΜΜΟΡΙΤΩΝ.
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΕΞ ΑΙΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΗΡΩΪΔΟΣ ΔΙΑ ΝΑ ΔΕΧΘΗ ΤΗΝ ΤΙΜΗΝ, ΑΛΛ’ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΕΚ ΨΥΧΗΣ OΛΟΚΛΗΡΟΣ Η ΕΛΛΑΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑΝ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑ Η ΔΟΞΑ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ.
ΑΠΟΦΑΣΙΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΕΣΤΗΘΗ ΥΠΟ ΤΟΥ ΓΕΣ, ΤΙΜΗΣ ΕΝΕΚΕΝ, ΔΙΟΤΙ ΔΙΑ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΑΤΕΣΤΗ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΥΠΕΡΗΦΑΝΟΝ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΟΜΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ.
Ακολουθούν τα ονόματα των στρατιωτικών και των αμάχων κατοίκων που έπεσαν υπέρ πατρίδος την 13ην Νοεμβρίου του 1946 στο Σκρά σύμφωνα με την τότε ανακοίνωση του Υπουργείου Στρατιωτικών:
1. Ταγματάρχης Πάστρας Κωνσταντίνος
2. Λοχαγός Ταβουλάρης Γεώργιος
3. Ανθυπίατρος Καραβασίλης Νικόλαος
4. Ανθυπολοχαγός Ζαφίρης Δημήτριος
5. Ανθυπολοχαγός Παρτσόκας Κωνσταντίνος
6. Ανθυπολοχαγός Μπαρτζώκας
7. Δεκανεύς Αραμπατζής Αθανάσιος
8. Στρατιώτης Ουζούνης Αθανάσιος
9. Στρατιώτης Φρονιμόπουλος Ιωάννης
10. Στρατιώτης Ματέλης Ιωάννης
11. Στρατιώτης Κάναλος Χρήστος
12. Στρατιώτης Κυραννού Χρήστος
13. Χωροφύλακας Πεξής Ιωάννης
14. Νηπιαγωγός Παπαθανασίου Βασιλική ετών 40
15. Πρόεδρος Μήτζιας Ιωάννης ετών 46
16. Αντιπρόεδρος Σαμαράς Αθανάσιος ετών 46
17. κάτοικος Βάντας Δημήτριος ετών 70
18. κάτοικος Βάντα Πετρίνα ετών 65
19. κάτοικος Βάντα Σουζάνα ετών 10
20. κάτοικος Βάντα Δήμητρα ετών 45
21. κάτοικος Βάντα Δημητρούλα ετών 10
22. κάτοικος Βάντα Πετρίνα ετών 19
23. κάτοικος Βανόκα Αννέτα ετών 43
24. κάτοικος Βανόκα Πετρίνα ετών 8
25. κάτοικος Βανόκα Σουζάνα ετών 5
26. κάτοικος Έππας Στέφανος ετών 70
27. κάτοικος Εμμανουήλ Σουζάνα ετών 40
28. κάτοικος Εμμανουήλ Δημητρούλα ετών 12
29. κάτοικος Ζιώγας Πέτρος ετών 65
30. κάτοικος Μήτζιας Δημήτριος ετών 42
31. κάτοικος Μήτζιας Αναστάσιος ετών 18
32. κάτοικος Μήτζια Αννέτα ετών 72
33. κάτοικος Μήτζιας Ιωάννης του Βασιλείου ετών 48
34. κάτοικος Μήτζια Ελένη ετών 44
35. κάτοικος Μήτζια Μαρία ετών 17
36. κάτοικος Μήτζια Αννέτα ετών 8
37. κάτοικος Μήτζια Αννέτα ετών 60
38. κάτοικος Μήτζια κόρες του προέδρου
39. κάτοικος Μήτζια 2 και 3ων χρόνων
40. κάτοικος Μέσση Μαρία ετών 48
41. κάτοικος Μπούρση Στυλιανή ετών 46
42. κάτοικος Πίσκα Μαρία ετών 38
43. κάτοικος Ράμμα Δημητρούλα ετών 12
44. κάτοικος Σταυρίδης Αναστάσιος ετών 70
45. κάτοικος Στεφανίδης Ιωάννης ετών 40
46. κάτοικος Τζατζάς Αθανάσιος ετών 42
47. κάτοικος Τζατζά (ή Τζαθά) Μελπομένη ετών 42
48. κάτοικος Τσιόκνης (ή Τσιόκκας) Αθανάσιος ετών 5
49. κάτοικος Τσόκνη (ή Τσιώνη) Μαγδαλινή ετών 70
50. κάτοικος Χρήστου Ιωάννης
Ο ανθυπίατρος Καραβασίλης καθώς και δύο νεκροί στρατιώτες ήταν πρώην ΕΛΑΣίται οι οποίοι κατατάχθηκαν στον Ελληνικό Στρατό και από μόνοι τους ζήτησαν να υπηρετήσουν στα σύνορα. (Εφημερίδα «ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ» 22 Δεκεμβρίου 1946).
