Ο συνδυασμός των αποικιοκρατικών πολιτικών της Δύσης, της ρωσικής στρατιωτικής εμπλοκής και της ισλαμικής επιρροής, προκάλεσε κατά την προηγούμενη δεκαετία την ολοένα και βαθύτερη στρατιωτικο-πολιτική εμπλοκή της Τουρκίας στην Αφρική και τελικά οδήγησε στην απροκάλυπτη στρατιωτική επέμβαση της Άγκυρας στην Λιβύη το πρώτο εξάμηνο του 2020. Η επιτυχής στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας το 2020 που αντέστρεψε την υποστηριζόμενη από την Ρωσία επίθεση στην Τρίπολη του στρατηγού Χαφτάρ και ο επακόλουθος ρόλος της Άγκυρας ως παρόχου ασφάλειας για την κυβέρνηση της Τρίπολης χρησίμευσε ως απόδειξη για τους μουσουλμάνους Αφρικανούς ηγέτες ότι η Τουρκία θα μπορούσε να ενεργήσει ως εγγυητής ασφάλειας παράλληλα με ρωσικές ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρίες (Wagner), επιτρέποντάς τους έτσι να παρακάμψουν και να απαγκιστρωθούν από τα δυτικά στρατεύματα στο έδαφός τους και από δυτικές αποικιοκρατικές πρακτικές.

Σε ανάρτησή μας τον Οκτώβριο του 2022 με τίτλο «Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ ΑΥΞΑΝΕΤΑΙ ΩΣ ΜΕΡΟΣ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ» είχαμε αναλύσει την «επίθεση» της Άγκυρας σε αυτή την ήπειρο και είχαμε προϊδεάσει ότι «η Γαλλία θεωρεί την επιρροή της Τουρκίας στην λωρίδα του Σαχέλ (Βόρεια Σενεγάλη, Μαυριτανία, Μάλι, Νίγηρας, βόρεια Μπουρκίνα Φάσο, Τσαντ, Σουδάν, Ερυθραία) δυνητική απειλή για τα συμφέροντα της, υπόψη ότι το Μάλι και ο Νίγηρας κατέχουν ορυκτά πλούσια σε ουράνιο, ήτοι πρώτη ύλη για τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Γαλλίας, αλλά στο κοντινό μέλλον και για αυτά της Τουρκίας. Το Παρίσι θεωρεί την Άγκυρα σοβαρό αντίπαλο, κάτι που κατέστη σαφές όταν ο Ερντογάν δέχθηκε στην Άγκυρα τους αρχηγούς των φυλών Τουαρέγκ, οι οποίοι είναι ορκισμένοι αντίπαλοι της Γαλλίας. Πολλοί εκ των φυλάρχων είναι απόγονοι κυβερνητών τους οποίους είχαν διορίσει οι Οθωμανοί τον 15ο αιώνα».

Το ρωσόφιλο στρατιωτικό πραξικόπημα στον Νίγηρα στις 26 Ιουλίου 2023, ήταν το τέταρτο πραξικόπημα στην περιοχή Δυτικής Αφρικής-Ζώνη Σαχέλ τα τελευταία τρία χρόνια. Πριν από τον Νίγηρα, πραξικοπήματα πραγματοποιήθηκαν στο Μάλι (Αύγουστος 2020 και Μάιος 2021), στη Γουινέα (Σεπτέμβριος 2021) και στην Μπουρκίνα Φάσο (Ιανουάριος και Σεπτέμβριος 2022), ενώ μετά τον Νίγηρα ακολούθησε πραξικόπημα στην Γκαμπόν στις 30 Αυγούστου. Η ανάληψη της εξουσίας από τις στρατιωτικές ελίτ σε αυτές τις φτωχές αλλά πλούσιες σε ορυκτά χώρες δικαιολογήθηκε ως μια προσπάθεια από την πλευρά τους να τερματίσουν τις εκμεταλλευτικές νεοαποικιακές σχέσεις με την Γαλλία. Κύρια διαφαινόμενη πολιτική συνιστώσα των ηγετών των πραξικοπημάτων είναι η απομάκρυνση από την Δύση και η ταυτόχρονη προσέγγιση με την Ρωσία, μια προσέγγιση που περιλαμβάνει στρατιωτικές συνεργασίες.

Τι ρόλο παίζει η Τουρκία σε αυτή την αναδυόμενη γεωπολιτική ανασημασιοδότηση χωρών της Αφρικής;

Η Λιβύη είναι μόνο ένα κομμάτι του παζλ στην πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας στην Αφρική, η Άγκυρα άνοιξε 26 πρεσβείες στην Αφρική μεταξύ των ετών 2010-2016, συμπεριλαμβανομένης μιας πρεσβείας στον νότιο γείτονα της Λιβύης, τον Νίγηρα το 2012. Στις αρχές της επέμβασης της Τουρκίας στην Λιβύη, η Τουρκία και ο Νίγηρας υπέγραψαν συμφωνία τον Ιανουάριο του 2020 για να επιτρέψουν στην Τουρκία να διεξάγει επιχειρήσεις έρευνας για εξορύξεις ορυκτών. Στην συνέχεια, η Άγκυρα και η Νιαμέι υπέγραψαν ένα ευρύτερο σύνολο συμφωνιών οικονομικής και αμυντικής συνεργασίας τον Ιούλιο του 2020, συμπεριλαμβανομένης μιας συμφωνίας συνεργασίας στρατιωτικής εκπαίδευσης. Ο Νίγηρας το 2021 έλαβε έξι τουρκικής κατασκευής μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2 και 12 εκπαιδευτικά μαχητικά Hürkuş-B, ικανά επίσης να εκτελούν αποστολές μάχης και αναγνώρισης.

Ωστόσο, το σημερινό επίπεδο συνεργασίας μεταξύ της Τουρκίας και του Νίγηρα, καθώς και με τους γείτονες του Νίγηρα στην Ζώνη Σαχέλ, δεν αντικατοπτρίζει πλήρως την σημασία της περιοχής για την Άγκυρα. Για να κατανοήσουμε τον πλήρη αντίκτυπο των γεγονότων στον Νίγηρα και των γειτόνων του στα στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας, πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από τις στρατιωτικές σχέσεις της Τουρκίας στις ευρύτερες εμπορικές επενδύσεις της σε όλη την Δυτική Αφρική. Η Τουρκία έχει εμπλακεί ενεργά στην ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης οικονομικής αρχιτεκτονικής σε όλη την γαλλόφωνη Αφρική που εκτείνεται από το κεντρικό Μαγκρέμπ έως την παράκτια Δυτική Αφρική. Είναι προφανώς μια στρατηγική επιτυχία της Άγκυρας που συνδέεται άμεσα με την διείσδυση της Ρωσίας και της Κίνας στην περιοχή, μια διείσδυση που προκαλεί έντονο συστημικό ανταγωνισμό με την Γαλλία και την Δύση.

Πέρα από τη γαλλόφωνη Βόρεια Αφρική, η οικονομική προσέγγιση της Τουρκίας έχει επικεντρωθεί και προς τα μέλη της Οικονομικής Κοινότητας των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (Economic Community of West African States,
15 χώρες μέλη), κυρίως στα οκτώ γαλλόφωνα μέλη της ECOWAS. Η μακρόχρονη δυσαρέσκεια με την Γαλλία μεταξύ των γαλλόφωνων μελών της ECOWAS έχει δημιουργήσει την ανάγκη για έναν εναλλακτικό εμπορικό εταίρο, με την Τουρκία να διαπρέπει στην ικανοποίηση αυτής της ανάγκης. Οι επιχειρηματικές σχέσεις της Τουρκίας στην γαλλόφωνη Αφρική ενισχύονται από τις κοινές ιστορικές και θρησκευτικές παραδόσεις (συχνά πλαισιωμένες ως κοινή κληρονομιά σε αντίθεση με την Γαλλία) που αυξάνουν το κύρος και την δημοτικότητά της μεταξύ του ευρύτερου αφρικανικού μουσουλμανικού πληθυσμού.

Συγκεκριμένα, η οικονομική προσέγγιση της Άγκυρας έχει στοχεύσει την Σενεγάλη, της οποίας το λιμάνι του Ντακάρ είναι ο τερματικός σταθμός του Ατλαντικού τόσο για τις Διαφρικανικές Διαδρομές (Trans-African Highway Routes) που διασχίζουν τα μεγάλα αστικά κέντρα των παράκτιων κρατών της Δυτικής Αφρικής και των πέντε χωρών της Ζώνης Σαχέλ. Αυτό το δίκτυο μεταφορών θα βοηθήσει την Τουρκία στην πώληση αγαθών και υπηρεσιών στις υπο-εξυπηρετούμενες εμπορικές και καταναλωτικές αγορές στις αναπτυσσόμενες πόλεις της Δυτικής Αφρικής,
των οποίων η ταχεία ανάπτυξη έχει τροφοδοτηθεί από την επιτάχυνση της αστικοποίησης και τα υψηλά ποσοστά γεννήσεων. Παράλληλα τουρκικές επιχειρήσεις εξόρυξης ορυκτών, κυρίως σιδηρομεταλλεύματος, δραστηριοποιούνται στην Δυτική Αφρική και αποτελούν βασική συνιστώσα της πολυεπίπεδης προσέγγισης της Τουρκίας στον Νίγηρα, στο Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και την Γουινέα.

Συμπέρασμα: Πριν από τον τερματισμό της αντιτρομοκρατικής επιχείρησης Barkhane τον Νοέμβριο του 2022, η Γαλλία διατηρούσε διπλό δακτύλιο σκληρής ισχύος γύρω από την Λιβύη και την Αλγερία στην υποσαχάρια Αφρική. Έναν εσωτερικό δακτύλιο επιχειρησιακών εγκαταστάσεων στην Ζώνη Σαχέλ, στην Μαυριτανία, το Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο,
τον Νίγηρα και το Τσαντ, υποστηριζόμενο από έναν εξωτερικό δακτύλιο μόνιμων βάσεων στην Σενεγάλη,
Ακτή Ελεφαντοστού και Γκαμπόν. Η διαδοχή των πραξικοπημάτων στο Σαχέλ εξατμίζει την στρατιωτική παρουσία της Γαλλίας στο κέντρο του εσωτερικού δακτυλίου. Μετά την αποχώρηση των γαλλικών δυνάμεων από το Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο, το Παρίσι αποφάσισε προ ολίγων εικοσιτετράωρων την απομάκρυνση των 1.500 Γάλλων στρατιωτών που σταθμεύουν στον Νίγηρα, κατόπιν ισχυρότατων αντιδράσεων του λαού αυτής της χώρας.
Η Άγκυρα συνεπικουρούμενη από την Μόσχα (αποφάσεις που ελήφθησαν στην τελευταία συνάντηση Πούτιν-Ερντογάν στο Σότσι) αρχίζει να εμπλέκεται σε αμυντικές συνεργασίες με τις στρατιωτικές κυβερνήσεις του Μάλι,
της Μπουρκίνα Φάσο και του Νίγηρα για να περιορίσει σημαντικά την επιρροή της Δύσης στην Αφρική,
ήδη συνεργάζεται ουσιαστικά με την Μόσχα στην Λιβύη, καθώς και οι δυο έχουν δημιουργήσει ένα status quo εναντίον δυτικών επιρροών και συμφερόντων.

Η διπλωματική και στρατιωτική ικανότητα δράσης της Τουρκίας στην Αφρική περιορίζεται μεν από τα όρια των δικών της πόρων, που καλύπτονται όμως από τους πόρους που διαθέτει στην περιοχή η Ρωσία και η Κίνα,
δυο υπερδυνάμεις με τις οποίες η Άγκυρα έχει στενότατη συνεργασία στο πλαίσιο της μετάπλασης της πολιτικής της προς την Ευρασία και τους BRICS. Η Άγκυρα αναλαμβάνει σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις στην Βόρεια Αφρική-Ζώνη Σαχέλ, κάτι που επηρεάζει θετικά τους σχεδιασμούς της ως περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο.