Ο όρος “Έλληνες τρίτης γενιάς” αναφέρεται σε άτομα που είναι εγγόνια των αρχικών Ελλήνων μεταναστών. Είναι απόγονοι της πρώτης γενιάς Ελλήνων που μετανάστευσαν σε διαφορετική χώρα, συνήθως αναζητώντας καλύτερες οικονομικές ευκαιρίες ή προσπαθώντας να ξεφύγουν από πολιτικές αναταραχές στην πατρίδα τους. Ο όρος “τρίτη γενιά” υποδηλώνει ότι τα άτομα αυτά απέχουν δύο γενιές από τους αρχικούς Έλληνες μετανάστες προγόνους τους.
Οι Έλληνες τρίτης γενιάς γεννιούνται και μεγαλώνουν στη χώρα γέννησης τους, η οποία είναι κατά κανόνα διαφορετική από την Ελλάδα. Προφανώς υπάρχουν εξαιρέσεις όπου η τρίτη γενιά γυρίζει να μεγαλώσει στην Ελλάδα, αλλά αυτό είναι μια πολύ διαφορετική περίπτωση από αυτή την ανάλυση.
Ως εκ τούτου, οι Έλληνες της τρίτης γενιάς του εξωτερικού έχουν ένα μικτό πολιτιστικό υπόβαθρο, επηρεασμένο τόσο από την Ελληνική κληρονομιά τους όσο και από τον τοπικό πολιτισμό της χώρας γέννησης τους. Ενώ οι παππούδες και οι γονείς τους μπορεί να είχαν πιο εύκολα διατηρήσει ισχυρούς δεσμούς με την Ελληνική γλώσσα, τις παραδόσεις και τα έθιμα, ο βαθμός διατήρησης του ελληνικού πολιτισμού μπορεί να ποικίλει σημαντικά μεταξύ των ατόμων της τρίτης γενιάς.
Οι εμπειρίες και οι ταυτότητες των Ελλήνων τρίτης γενιάς διαμορφώνονται από ένα μείγμα της Ελληνικής καταγωγής τους και του πολιτισμικού πλαισίου στο οποίο μεγαλώνουν. Συχνά περιηγούνται στην πολυπλοκότητα των διπλών ταυτοτήτων προσπαθώντας να συμφιλιώσουν την Ελληνική κληρονομιά τους με τα πολιτιστικά πρότυπα και τις προσδοκίες της χώρας γέννησης τους. Παράγοντες όπως η γλωσσική επάρκεια, η συμμετοχή σε δραστηριότητες της Ελληνικής κοινότητας και η μεταξύ γενεών μετάδοση πολιτιστικών αξιών μπορούν να επηρεάσουν τη δύναμη της Ελληνικής ταυτότητας τους.
Οι Έλληνες τρίτης γενιάς μπορεί να έχουν διαφορετικά επίπεδα σύνδεσης με την ίδια την Ελλάδα. Κάποιοι μπορεί να διατηρούν ισχυρούς δεσμούς μέσω τακτικών επισκέψεων, ενασχόλησης με ελληνικές πολιτιστικές εκδηλώσεις ή ενεργού συμμετοχής στις ελληνικές κοινότητες της διασποράς, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν περιορισμένη έκθεση στον Ελληνικόπολιτισμό και να ταυτίζονται στενότερα με τη χώρα γέννησης τους.
Η κατανόηση των εμπειριών και της δυναμικής των Ελλήνων τρίτης γενιάς είναι ζωτικής σημασίας για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους ηγέτες των κοινοτήτων και τους μελετητές που επιδιώκουν να αντιμετωπίσουν ζητήματα που σχετίζονται με την πολιτιστική διατήρηση, την ενσωμάτωση και τη διαμόρφωση ταυτότητας στις κοινότητες της διασποράς.
Άρα σε αυτό το άρθρο θα διερευνήσουμε την έννοια της ταυτότητας των Ελλήνων τρίτης γενιάς, δηλαδή θα εμβαθύνουμε στην πολυπλοκότητα της διαμόρφωσης της ταυτότητας τους, στην αλληλεπίδραση μεταξύ της Ελληνικής κληρονομιάς και του πολιτισμού της χώρας γέννησης τους και στις προκλήσεις που δέχονται από την διαδικασία της αφομοίωσης τους σε ένα μη-Ελληνικό πολιτισμικό, κοινωνικό και κρατικό μηχανισμό.
Γενικά υπάρχουν τρεις κατηγορίες όσον αφορά τους Έλληνες τρίτης γενιάς, πρώτον αυτούς που έχουν διατηρήσει πλήρως την Ελληνική πολιτιστική τους κληρονομιά, αυτούς που βρίσκονται στην εντελώς αντίθετη πλευρά έχοντας αφομοιωθεί πλήρως σε μία ξένη κουλτούρα και τελικώς αυτούς που έχουν αναπτύξει μια μικτή πολιτισμική ταυτότητα.
Ι. Διατήρηση της Ελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Αυτοί οι Έλληνες τρίτης γενιάς κληρονομούν μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά που πέρασε από τους Έλληνες προγόνους τους. Παρά το γεγονός ότι έχουν απομακρυνθεί αρκετές γενιές από την Ελλάδα, εξακολουθούν να αισθάνονται μια ισχυρή σύνδεση με τις ελληνικές ρίζες τους. Ένας μεγάλος λόγος για αυτή τη δυνατότητα είναι ο ρόλος της οικογένειας τους στη διατήρηση των ελληνικών παραδόσεων, της γλώσσας, των ηθικών αξιών και των εθίμων τους. Σε άλλους τέτοιους ομογενείς, ενδεικτικά, η επιχειρηματική τους δραστηριότητα μπορεί να τους βοηθήσει να διατηρήσουν μια ισχυρή Ελληνική ταυτότητα, όπως η εργασία σε πολιτιστικό κέντρο ή οργανισμό πολιτιστικής κληρονομιάς.
Γενικότερα με την ίδρυση μιας επιχείρησης που να επικεντρώνεται στην προώθηση και την διατήρηση του ελληνικού πολιτισμού, αυτά τα άτομα τρίτης γενιάς μπορούν να συμμετάσχουν ενεργά στην Ελληνική κοινότητα και να δημιουργήσουν ευκαιρίες για άλλους να συνδεθούν με την Ελληνική κληρονομιά τους. Αυτή η επιχείρηση θα μπορούσε να προσφέρει μαθήματα γλώσσας, παραδοσιακά εργαστήρια χορού και μουσικής, πολιτιστικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ, εμπειρίες Ελληνικής κουζίνας και εκπαιδευτικά προγράμματα για την Ελληνική ιστορία και τα έθιμα. Μέσα από ένα τέτοιο εγχείρημα η τρίτη γενιά ομογενών μπορεί όχι μόνο να διατηρήσει τη δική της Ελληνική ταυτότητα αλλά και να συμβάλει στην ευρύτερη διατήρηση και ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού στην εκάστοτε κοινότητα της διασποράς.
Ο μεγαλύτερος παράγοντας που θα βοηθούσε έναν Έλληνα ομογενή τρίτης γενιάς να διατηρήσει σθεναρά την Ελληνική του ταυτότητα είναι η ενεργός και συνεπής διάδραση με τον Ελληνικό πολιτισμό, τις παραδόσεις και την Ελληνική κοινότητα. Ακολουθούν ορισμένα βασικά στοιχεία που μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση μιας τέτοιας ισχυρής Ελληνικής ταυτότητας:
1. Γλώσσα
Η έμφαση στη σημασία της εκμάθησης και της ομιλίας της Ελληνικής γλώσσας μπορεί να συνδέσει σημαντικά τα άτομα με τις ελληνικές ρίζες τους. Η παρακολούθηση μαθημάτων Ελληνικής γλώσσας ή η συμμετοχή σε προγράμματα ανταλλαγής γλωσσών μπορεί να βοηθήσει στην προώθηση μιας βαθύτερης κατανόησης του ελληνικού πολιτισμού και να επιτρέψει την ουσιαστική επικοινωνία με μέλη της οικογένειας, φίλους και κοινότητες που μιλούν ελληνικά.
2. Πολιτιστικές πρακτικές
Η συμμετοχή και ο εορτασμός των ελληνικών πολιτιστικών πρακτικών, όπως παραδοσιακά φεστιβάλ, θρησκευτικές τελετές και πολιτιστικές εκδηλώσεις συμβάλλει στην ενίσχυση της αίσθησης ταυτότητας και σύνδεσης με την Ελληνική κληρονομιά. Αυτό περιλαμβάνει τη συμμετοχή σε δραστηριότητες όπως ο χορός παραδοσιακών ελληνικών χορών, η Ελληνική κουζίνα και η εκμάθηση της Ελληνικής ιστορίας και μυθολογίας.
3. Οικογένεια και κοινότητα
Η διατήρηση στενών δεσμών με την Ελληνική οικογένεια και κοινότητα διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της Ελληνικής ταυτότητας. Η τακτική αλληλεπίδραση με Έλληνες συγγενείς, η συμμετοχή σε οικογενειακές συγκεντρώσεις και η ενεργός συμμετοχή σε οργανώσεις της Ελληνικής κοινότητας δημιουργούν ένα υποστηρικτικό δίκτυο που ενισχύει τις πολιτιστικές αξίες και παραδόσεις.
4. Εκπαίδευση και γνώση
Η αναζήτηση ευκαιριών για μάθηση σχετικά με την Ελληνική ιστορία, λογοτεχνία, τέχνη και φιλοσοφία μπορεί να εμβαθύνει την κατανόηση της Ελληνικής κληρονομιάς και να ενσταλάξει μια αίσθηση υπερηφάνειας για τη συμβολή του ελληνικού πολιτισμού στην παγκόσμια κοινότητα. Η ανάγνωση Ελληνικής λογοτεχνίας, η επίσκεψη σε μουσεία και η εξερεύνηση ιστορικών χώρων μπορούν να συμβάλουν σε μια ισχυρότερη σύνδεση με την Ελληνική ταυτότητα.
5. Επίσκεψη στην Ελλάδα
Οι επισκέψεις στην Ελλάδα επιτρέπουν στους Έλληνες τρίτης γενιάς να βυθιστούν στο πλούσιο πολιτιστικό περιβάλλον της χώρας, να αλληλοεπιδράσουν με τους ντόπιους και να βιώσουν από πρώτο χέρι τα αξιοθέατα, τους ήχους και τις γεύσεις της Ελλάδας. Η εξερεύνηση διαφορετικών περιοχών, ορόσημων και ιστορικών χώρων μπορεί να δημιουργήσει μόνιμες αναμνήσεις και μια βαθύτερη εκτίμηση για την Ελληνική κληρονομιά.
ΙΙ. Μη διατήρηση της Ελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Σίγουρα με την τρίτη γενεά και μετά, η μετατόπιση των γενεών αρχίζει να διευρύνεται από την αρχική που είχε ατόφια ελληνικά στοιχεία. Καθώς οι γενιές προχωρούν η σύνδεση με την πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να αποδυναμωθεί και οι Έλληνες τρίτης γενιάς, όντας αρκετές γενιές μακριά από τους προγόνους τους, μπορεί να βρεθούν λιγότερο συνδεδεμένοι με τις ελληνικές ρίζες τους. Ως εκ τούτου υπάρχει πιθανότητα ορισμένοι από αυτούς να μην εκτίθενται καθόλου σε οποιεσδήποτε ελληνικές παραδόσεις και γλωσσικές επιρροές με αποτέλεσμα να μην έχουν σχέση με το Ελληνικό στοιχείο.
Μια επιχειρηματολογία είναι ότι ο μεγαλύτερος παράγοντας που δεν θα βοηθούσε έναν Έλληνα ομογενή τρίτης γενιάς να διατηρήσει έντονα την Ελληνική του ταυτότητα είναι η έλλειψη έκθεσης ή ενδιαφέροντος για τον Ελληνικό πολιτισμό και τις παραδόσεις. Αλλά ακολουθούν και άλλοι παράγοντες που μπορεί να εμποδίσουν τη διατήρηση μιας ισχυρής Ελληνικής ταυτότητας:
1. Αφομοίωση
Εάν ένας Έλληνας τρίτης γενιάς αφομοιωθεί πλήρως στην κουλτούρα και τις πρακτικές της χώρας γέννησης του, χωρίς να εμπλέκεται ενεργά ή να διατηρεί δεσμούς με τον Ελληνικό πολιτισμό, τότε αυτό σίγουρα θα οδηγήσει στην αποδυνάμωση της Ελληνικής ταυτότητας του και στην ισχυροποίησης της αφομοίωσης του από τα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα της χώρας γέννησης του.
2. Έλλειψη γλωσσικής επάρκειας
Εάν αυτό το άτομο δεν μαθαίνει ή δεν μιλάει την Ελληνική γλώσσα, μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες στη σύνδεση με την Ελληνική κληρονομιά του, στην επικοινωνία με μέλη της οικογένειάς του που μιλούν ελληνικά ή στην συμμετοχή σε ελληνικές πολιτιστικές δραστηριότητες.
3. Περιορισμένη πολιτιστική δέσμευση
Εάν αυτό το άτομο ενεργά δεν αναζητά ευκαιρίες συμμετοχής σε Ελληνικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, φεστιβάλ ή παραδόσεις, μπορεί να χάσει βασικές εμπειρίες που να ενισχύουν την Ελληνική ταυτότητα και τη σύνδεσή του με την Ελληνική κοινότητα.
4. Αποσύνδεση από την Ελληνική κοινότητα
Η έλλειψη συμμετοχής στην Ελληνική κοινότητα, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη μιας ισχυρής Ελληνικής ταυτότητας. Χωρίς τακτικές αλληλεπιδράσεις με άλλους Έλληνες και συμμετοχή σε οργανώσεις της Ελληνικής κοινότητας, ένα άτομο τρίτης γενιάς μπορεί να αισθάνεται εντελώς αποσυνδεδεμένο από κάθε τι Ελληνικό και να έχει πολύ λιγότερα κίνητρα για να διατηρήσει την Ελληνική κληρονομιά του.
5. Περιορισμένη γνώση της Ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού
Εάν αυτό το άτομο δεν έχει γνώση της Ελληνικής ιστορίας, της μυθολογίας, της τέχνης, της λογοτεχνίας και άλλων ελληνικών πολιτιστικών πτυχών, τότε μπορεί να έχει ασθενέστερη αίσθηση σύνδεσης με την Ελληνική του ταυτότητα. Χωρίς κατανόηση και εκτίμηση της Ελληνικής συνεισφοράς στον κόσμο καθίσταται αρκετά δύσκολο να διατηρηθεί μια ισχυρή Ελληνική ταυτότητα.
ΙΙΙ. Διπλές πολιτισμικές επιρροές
Μεγαλώνοντας στη χώρα γέννησης τους, οι Έλληνες τρίτης γενιάς επηρεάζονται εξαιρετικά από τον πολιτισμό και τις αξίες του περιβάλλοντος τους, ιδιαίτερα από το εκπαιδευτικό σύστημα και τις καθημερινές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Ωστόσο κάλλιστα μπορούν να εκτίθενται σε ένα μείγμα ελληνικών και τοπικών παραδόσεων, γλωσσών και εθίμων, ειδικά όταν επισκέπτονται περιοχές με ισχυρές ελληνικές ταυτότητες, όπως η Αστόρια στο Queens στων ΗΠΑ ή το Bayswater στο Λονδίνο στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας του old.greekcommunity.com.au, η τρίτη γενιά Ελλήνων ομογενών τείνει να συνδέει την Ελληνική της ταυτότητα περισσότερο με πτυχές του πολιτισμού, των ηθικών αξιών και του φαγητού παρά με τη γλώσσα και τη θρησκεία. Ενώ πολλά άτομα σε αυτή την ομάδα που διεξήχθη η συγκεκριμένη έρευνα έδειξαν περιορισμένη ή ανύπαρκτη επάρκεια στην ομιλία ελληνικών και έλλειψη συμμετοχής στις λειτουργίες της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η πλειοψηφία εξέφρασε μια βαθιά αίσθηση υπερηφάνειας για την Ελληνική κληρονομιά τους. Αυτά τα άτομα συχνά ταυτίζονται με μια συλλαβισμένη ταυτότητα (για παράδειγμα Ελληνοαμερικανοί ή Ελληνοαυστραλοί) ή αισθάνονται μια ξεχωριστή σύνδεση με τις ελληνικές ρίζες τους που τους ξεχωρίζει από τον γενικό πληθυσμό του κράτους γέννησης τους.
Πάντοτε σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα η έκφραση της ελληνικότητας μεταξύ των Ελλήνων τρίτης γενιάς παρατηρείται κυρίως στο οικογενειακό περιβάλλον, με λιγότερα άτομα να συμμετέχουν ενεργά σε ελληνικούς κοινωνικούς θεσμούς ή να εντάσσονται σε ελληνικές οργανώσεις.
Αυτό το φαινόμενο ευθυγραμμίζεται με την έννοια της “συμβολικής και προαιρετικής” εθνότητας του Gans, η οποία υποδηλώνει ότι η εθνικότητα μπορεί να διατηρηθεί χωρίς εκτεταμένη συμμετοχή σε κοινωνικές ή πολιτιστικές δραστηριότητες (Gans, 2009, σελ. 123).
Δείκτες ταυτότητας
Συνοπτικά, οι σημαντικότεροι δείκτες ταυτότητας ενός ατόμου είναι η γλώσσα, η θρησκεία, ο πολιτισμός και η κουζίνα.
Πάντοτε με βάση την παραπάνω έρευνα, αν και η γλώσσα και οι θρησκευτικές πρακτικές μπορεί να διαδραματίζουν μικρότερο ρόλο στην διατήρηση της Ελληνικής ταυτότητας τους, ένας σημαντικός αριθμός της τρίτης γενιάς Ελλήνων ομογενών εξακολουθεί να διατηρεί μια ισχυρή αίσθηση της Ελληνικής ταυτότητας τους μέσω πολιτιστικών στοιχείων, αξιών και αισθάνεται μεγάλη υπερηφάνεια για την καταγωγή τους. Ενώ η ενασχόληση τους με ελληνικούς κοινωνικούς θεσμούς και οργανισμούς μπορεί να είναι σχετικά χαμηλή, η σύνδεσή τους με την ελληνικότητα παραμένει σημαντική στο πλαίσιο της οικογενειακής δυναμικής και της προσωπικής τους ταυτότητας.
Το πρόβλημα της αφομοίωσης
Η αφομοίωση μπορεί να αναγνωριστεί ως ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην απώλεια της Ελληνικής ταυτότητας μεταξύ των Ελλήνων ομογενών τρίτης γενιάς. Καθώς αυτά τα άτομα μεγαλώνουν σε ένα πολιτιστικό περιβάλλον διαφορετικό από αυτό της πατρίδας των προγόνων τους, εκτίθενται στον κυρίαρχο πολιτισμό και τις αξίες της χώρας γέννησης τους.
Με την πάροδο του χρόνου οι πιέσεις για συμμόρφωση και ενσωμάτωση στην κυρίαρχη κοινωνία μπορούν να οδηγήσουν σε αποδυνάμωση της Ελληνικής κληρονομιάς τους. Τα γλωσσικά εμπόδια, η περιορισμένη έκθεση στις ελληνικές παραδόσεις και η μειωμένη έμφαση στις θρησκευτικές πρακτικές μπορεί να συμβάλλουν περαιτέρω στη διάβρωση των πολιτιστικών δεσμών τους.
Επιπλέον αυτή η διαδικασία αφομοίωσης συχνά συνεπάγεται την υιοθέτηση της γλώσσας, των εθίμων και των κοινωνικών κανόνων της χώρας γέννησης τους, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε σταδιακή πλήρη απόσπαση από τις ελληνικές ρίζες τους. Επεξηγηματικά η επιθυμία να ενταχθούν και να γίνουν αποδεκτοί μέσα στην ευρύτερη κοινωνία μπορεί να υπερισχύσει της διατήρησης μιας ξεχωριστής Ελληνικής ταυτότητας. Έτσι καθώς οι Έλληνες τρίτης γενιάς βυθίζονται όλο και περισσότερο στην τοπική κουλτούρα της χώρας που γεννήθηκαν, η αίσθηση του ανήκειν και η ταύτιση τους με την Ελληνική προγονική τους κληρονομιά μπορεί να μειωθεί σε αρκετό βαθμό.
Επιπλέον εξωτερικοί παράγοντες όπως οι κοινωνικές πιέσεις, τα εκπαιδευτικά συστήματα και η επιρροή των ομάδων συνομηλίκων μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στη διαμόρφωση μιας ταυτότητας τους που να είναι λιγότερο ελληνική. Επιπροσθέτως η έλλειψη έκθεσης σε ελληνικούς κοινωνικούς θεσμούς και οργανισμούς, οι οποίοι είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση των πολιτιστικών δεσμών, μπορεί να ενισχύσει περαιτέρω τη διαδικασία αφομοίωσης τους σε μια μη-Ελληνική κουλτούρα.
Συμπεράσματα
Η ταυτότητα των Ελλήνων τρίτης γενιάς είναι ένα δυναμική περιπέτεια που περιλαμβάνει την πλοήγηση στην Ελληνική κληρονομιά τους παράλληλα με τις επιρροές της χώρας γέννησης τους. Αυτό το ταξίδι τους στη διαμόρφωση ταυτότητας περιλαμβάνει την εξερεύνηση των ριζών τους, τη διαπραγμάτευση πολλαπλών πολιτιστικών στοιχείων και την αποδοχή των ευκαιριών και των προκλήσεων που έρχονται με τη μοναδική τους θέση ως είτε Έλληνες ομογενείς είτε ως περισσότερο πολίτες μιας άλλης χώρας από την Ελλάδα.
Η αφομοίωση αποτελεί τη σημαντικότερη πρόκληση για τη διατήρηση της Ελληνικής ταυτότητας μεταξύ των Ελλήνων ομογενών τρίτης γενιάς. Οι πιέσεις για συμμόρφωση με την κυρίαρχη κουλτούρα, η περιορισμένη έκθεση στις ελληνικές παραδόσεις και η σταδιακή υιοθέτηση της γλώσσας και των εθίμων της χώρας γέννησης τους συμβάλλουν συλλογικά στη διάβρωση της Ελληνικής κληρονομιάς τους με την πάροδο του χρόνου.
Τέλος είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η διατήρηση ή μη μιας ισχυρής Ελληνικής ταυτότητας είναι καθαρά μια προσωπική επιλογή και τα εκάστοτε άτομα έχουν διαφορετικές προτεραιότητες και περιστάσεις που μπορεί να επηρεάσουν το επίπεδο εμπλοκής τους με το Ελληνικό πνεύμα και την Ελλάδα.
του Θεοδώρου Κωστή
