Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος οικονομολόγος για να διαγνώσει το οξύτατο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ με το δυσθεώρητο δημόσιο χρέος, το οποίο υπερβαίνει τα 31,5 τρισεκατομμύρια δολάρια, ένα χρέος που δεν άπτεται μόνο της οικονομικής πολιτικής των αλλά έχει γεωπολιτικές συνέπειες εξόχως σημαντικές.
Ας ξεκινήσουμε με τα γεγονότα. Υπάρχει ένα προκαθορισμένο όριο χρέους στις ΗΠΑ που μόνο το Κογκρέσο μπορεί να αλλάξει. Εάν το Κογκρέσο δεν εγκρίνει αύξηση, δεν επιτρέπεται στο κράτος να αναλάβει άλλο χρέος.
Αυτό ισχύει επίσης για χρέη που χρησιμοποιούνται για την αντικατάσταση παλαιών ομολόγων.
Την στιγμή που τα χρέη δεν εξυπηρετούνται, θεωρείται ότι έχει επέλθει πτώχευση, χωρίς αυτό όμως να είναι
τόσο εύκολο.
Το συνολικό ποσό του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ είναι περίπου 31,5 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Από αυτά, 5,3 τρισεκατομμύρια δολάρια κατέχονται από την ομοσπονδιακή (ιδιωτική) τράπεζα Fed.
Από άλλες χώρες κατέχονται 7,4 τρισεκατομμύρια δολάρια, συμπεριλαμβανομένης της Ιαπωνίας, του μεγαλύτερου πιστωτή, με 1,1 τρισεκατομμύρια δολάρια, και της Κίνας με 859 δισεκατομμύρια δολάρια (και οι δύο έχουν μειώσει την θέση τους κατά το παρελθόν έτος). Τούτου λεχθέντος, περίπου 18 τρισεκατομμύρια δολάρια βρίσκονται σε ελεύθερη διασπορά, πιθανότατα σε μεγάλο βαθμό σε θεσμικούς επενδυτές, όπως ασφαλιστικές εταιρείες και συνταξιοδοτικά ταμεία. Το Κογκρέσο των ΗΠΑ (ρεπουμπλικανική πλειοψηφία) διαφωνεί για το ανώτατο όριο του χρέους και υπάρχουν εικασίες στα μέσα ενημέρωσης ότι αυτή η διαφωνία θα μπορούσε να είναι εκρηκτική και πολύ μεγαλύτερη από την αναμενόμενη.
Τι θα συμβεί εάν οι ΗΠΑ χρεοκοπήσουν; Το ερώτημα, αν και επίκαιρο και πάλι, δεν είναι νέο. Οι ΗΠΑ είχαν ήδη αρκετές χρεοκοπίες στην ιστορία τους. Το 1779, το 1934 και το 1973, όταν υπό τον Νίξον άρθηκε η σύνδεση του δολαρίου ΗΠΑ με τα αποθέματα χρυσού. Η επακόλουθη υποτίμηση του δολαρίου μείωσε επίσης την αξία του χρέους, η οποία έγινε έτσι πιο διαχειρίσιμη για τις ΗΠΑ, οι οποίες εξακολουθούσαν να είναι εξαγωγικό έθνος εκείνη την εποχή. Αλλά οι συνθήκες έχουν αλλάξει τρομερά τα τελευταία χρόνια. Μερικές από τις διεξόδους που ήταν χρησιμοποιήσιμες πριν από λίγο καιρό μπορεί να αποδειχθούν μη υλοποιήσιμες.
Ένα πράγμα είναι σαφές, μια τέτοια κατάσταση δεν ήταν ποτέ τόσο επικίνδυνη όσο είναι τώρα.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Οι ΗΠΑ έχουν κάποια πλεονεκτήματα έναντι των περισσότερων άλλων χωρών, όσον αφορά τα χρεόγραφά τους.
Το πρώτο είναι ότι τα χρέη είναι στο δικό τους νόμισμα, το δεύτερο είναι ότι οι ίδιες γράφουν τους νομικούς κανονισμούς στους οποίους υπόκεινται αυτά τα χρέη. Οι περισσότερες χώρες, όπως η Ελλάδα, δεν έχουν ένα τέτοιο πλεονέκτημα. Το δημόσιο χρέος τους εκφράζεται σε νόμισμα το οποίο υπόκειται σε δικαίωμα επί του οποίου δεν έχουν κανέναν έλεγχο. Οι ΗΠΑ μπορούν να υποτιμήσουν το νόμισμά τους και μπορούν απλά να αλλάξουν τους κανόνες με τους οποίους αντιμετωπίζονται τα ομόλογα. Ωστόσο, και οι δύο επιλογές μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε περιορισμένο βαθμό, διότι έχουν εσωτερικές και εξωτερικές συνέπειες, οι οποίες με την σειρά τους δεν μπορούν να επηρεαστούν. Το ανώτατο όριο χρέους, το οποίο ισχύει στις ΗΠΑ από το 1917, ήταν συχνά ένα φθηνό μέσο με το οποίο η αντιπολίτευση θα μπορούσε να αποσπάσει παραχωρήσεις από την κυβέρνηση.
Η πρώτη συνέπεια της επίτευξης αυτού του ανώτατου ορίου χρέους είναι ότι το κράτος δεν μπορεί να δαπανήσει περισσότερα χρήματα από όσα κερδίζει. Προκειμένου να μειωθούν γρήγορα τα έξοδα, οι δημόσιες υπηρεσίες συνήθως κλείνουν προσωρινά. Ωστόσο, η συνέπεια αυτή εξαρτάται από το ύψος των φορολογικών εσόδων.
Καθώς οι ΗΠΑ εισέρχονται σε ύφεση, τα φορολογικά έσοδα μειώνονται, καθιστώντας δυσκολότερο να μετριαστεί αυτή η κατάσταση μέσω περικοπών δαπανών, ακόμη και προσωρινά.
Ένας τρόπος για να εξαφανιστεί σήμερα δυσδιάκριτα μια χρεοκοπία θα ήταν να περιοριστεί αυτή η χρεοκοπία
στα 5 τρισεκατομμύρια δολάρια που κατέχει η Fed ή να αγοράσει η Fed όλα τα χρεόγραφα που πρόκειται να λήξουν. Αφού η τελευταία στερείται εσόδων, αυτό σημαίνει ότι θα δημιουργήσει νέο χρήμα, αλλά με τίμημα να ματαιώσει την δική της πολιτική καταπολέμησης του πληθωρισμού. Τεχνικά, μια τέτοια χρεοκοπία θα ήταν μια κρατική χρεοκοπία, ανεξάρτητα από το ποσοστό του χρέους που επηρεάζεται ή ποιος κατέχει αυτά τα κρατικά ομόλογα-χρεόγραφα. Οι κίνδυνοι βασίζονται επί του παρόντος σε αθετήσεις υποχρεώσεων που λήγουν στα τέλη
Οκτωβρίου/αρχές Νοεμβρίου. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι οι αποδόσεις αυτών των τίτλων έχουν αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς και από την ασφάλιση πιστωτικής αθέτησης που έχει επίσης αυξηθεί κατακόρυφα για τα αμερικανικά ομόλογα που θα λήξουν σύντομα.
Το σημερινό πρόβλημα του ανώτατου ορίου χρέους προκύπτει ταυτόχρονα με μια αναπτυσσόμενη σοβαρή τραπεζική κρίση, η οποία έχει ήδη οδηγήσει σε μεγαλύτερες πτωχεύσεις από την κρίση των χρηματοπιστωτικών αγορών του 2008. Προκύπτει και από την μείωση της ιδιοκτησίας αμερικανικών ομολόγων, η οποία μπορεί να παρατηρηθεί στην Ιαπωνία και την Κίνα, και αυτό είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ένα πράγμα έχει γίνει εμφανές στο πλαίσιο των τραπεζικών χρεοκοπιών: Υπάρχουν μαζικές εκροές καταθέσεων σε όλες τις τράπεζες των ΗΠΑ, όχι μόνο από τις μικρές στις μεγάλες, αλλά και από τις μεγάλες σε αυτές του εξωτερικού. Είναι πιθανό να είναι χρήματα από, για παράδειγμα, Ασιάτες επενδυτές που είναι πεπεισμένοι ότι τα χρήματά τους στις αμερικανικές τράπεζες δεν είναι πλέον ασφαλή.
Αυτές οι εκροές είναι ένας από τους απρόβλεπτους παράγοντες στην τρέχουσα κατάσταση. Αν σκεφτεί κανείς ότι η απομάκρυνση από το δολάριο ΗΠΑ στο παγκόσμιο εμπόριο έχει επιταχυνθεί δέκα φορές τον τελευταίο χρόνο, μπορείτε να μαντέψετε τι συμβαίνει. Μια τέτοια εξέλιξη σημαίνει επίσης ότι η επιρροή που μπορεί να ασκήσει η Fed στις συνέπειες ακόμη και μιας μερικής χρεοκοπίας μειώνεται. Είναι γεγονός ότι 2.000 αμερικανικές τράπεζες βρίσκονται υπό τον κίνδυνο χρεοκοπίας, ένα προμήνυμα που μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι η πέτρα που γκρεμίζει ολόκληρο το κτίριο.
Στην πραγματικότητα, ο πάγος στον οποίο βρίσκεται ολόκληρη η δυτική οικονομία είναι πολύ λεπτότερος από ό, τι φαίνεται με την πρώτη ματιά ή από ό, τι μας λένε τα συστημικά μέσα ενημέρωσης. Η κρίση της χρηματοπιστωτικής αγοράς του 2008 ποτέ δεν επιλύθηκε, αλλά μόνο αναβλήθηκε με μαζική δημιουργία χρήματος. Μια συνέχιση της ίδιας της νομισματικής πολιτικής που οδήγησε στη δημιουργία της, επειδή το συνολικό χρηματικό ποσό στον κόσμο είναι πολλαπλάσιο των πραγματικών αξιών που είναι διαθέσιμες στον κόσμο και αυτό το πλεόνασμα χρήματος είναι κυρίως δολάρια ΗΠΑ. Προκειμένου να προσομοιωθεί η αύξηση της αξίας που απαιτείται για εμφανή ανάπτυξη μετά το 2008, όχι μόνο τα κρατικά ομόλογα, αλλά και οι μετοχές αγοράστηκαν από την γνωστών συμφερόντων Fed.
Αυτό που συνέβη μετά το 2008 ήταν μια δυτική συνομωσία σιωπής. Όσο κανείς δεν το ψάχνει, δεν υπάρχει πρόβλημα. Όσο τα δολάρια μπορούν να συνεχίσουν να εκτυπώνονται, δεν υπάρχει πρόβλημα. Αυτό λειτούργησε όσο το χρήμα που δημιουργήθηκε παρέμενε στον κόσμο των κερδοσκοπικών φουσκών και το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού μπορούσε σιγά-σιγά να συμπιεστεί περαιτέρω. Ωστόσο, οι προσπάθειες να αμβλυνθούν τουλάχιστον κάπως οι επιδρομές της πανδημίας (κάτι που ήταν αναπόφευκτο προς όφελος της πολιτικής σταθερότητας)
έφεραν τον πληθωρισμό που όλα αυτά τα χρόνια παραμόνευε στο παρασκήνιο.
Και έτσι οι δυτικές κεντρικές τράπεζες βρέθηκαν να πατούν με δυο πόδια σε δυο βάρκες, η μια βάρκα για την καταπολέμηση του πληθωρισμού απειλούσε τις κερδοσκοπικές φούσκες και η άλλη βάρκα για την διατήρηση των κερδοσκοπικών φουσκών θα τροφοδοτούσε περαιτέρω τον πληθωρισμό.
Όλες οι «διασώσεις» μετά το 2008 είχαν μία προϋπόθεση: Την κυριαρχία του δολαρίου. Η φυσιολογική αντίδραση
θα ήταν να μην θέλει καμία χώρα πλέον αυτό το νόμισμα και έτσι το δολάριο να χάσει τεράστια αξία σε σχέση με άλλα νομίσματα. Αυτό δεν συνέβη με το δολάριο ΗΠΑ, διότι μεγάλο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου πραγματοποιείται σε αυτό το νόμισμα, δηλαδή δεν μπορούσαν να αποσοβηθούν οι συνέπειες της καταστρατήγησης αυτού του νομίσματος. Όμως από τις αρχές του έτους, μόνο το 47% του παγκόσμιου εμπορίου διεξάγεται σε δολάρια, αναλυτές ομολογούν ότι αυτό είναι μια συνέπεια των κυρώσεων κατά της Ρωσίας.
Υποθέτοντας ότι η πρόσφατη επιτάχυνση αποτελεί ένδειξη εκθετικής εξέλιξης, το μερίδιο αυτό θα μπορούσε να μειωθεί στο ένα τρίτο ή λιγότερο στο τέλος του έτους.
Υπό αυτές τις συνθήκες, το παραδοσιακό κοινοβουλευτικό παιχνίδι στο Κογκρέσο μεταξύ Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών για το ανώτατο όριο χρέους αντιπροσωπεύει έναν εντελώς ανυπολόγιστο κίνδυνο.
Το αν κάποιοι οίκοι αξιολόγησης θα χρησιμοποιήσουν μια μερική χρεοκοπία ως ευκαιρία για να αναθεωρήσουν την αξιολόγηση των ΗΠΑ προς τα κάτω είναι απλώς διακοσμητικό. Τι θα συμβεί αν η χρεοκοπία οδηγήσει σε μεγάλης κλίμακας ντάμπινγκ των αμερικανικών κρατικών ομολόγων;
Τι θα συμβεί αν, πέρα από τους οικονομικούς κινδύνους που ήδη υπάρχουν, αυτή είναι μια πολύ ελκυστική ευκαιρία για τους γεωπολιτικούς αντιπάλους να την αφήσουν να περάσει ανεκμετάλλευτη; Ακόμη και η Ιαπωνία θα μπορούσε να μπει στον πειρασμό. Ειδικά αν η πρόγνωση είναι ότι αυτά τα χρεόγραφα θα είναι άχρηστα στο άμεσο μέλλον ούτως ή άλλως. Και δεδομένου ότι οι ΗΠΑ έχουν ήδη ανακοινώσει έναν «πόλεμο» εναντίον της Κίνας,
θα ήταν εύκολο να εξετάσουμε εάν μια απώλεια 859 δισεκατομμυρίων δολαρίων ομολόγων που κατέχει η Κίνα εξακολουθεί να είναι φθηνότερη από έναν πόλεμο.
Από την άποψη των ΗΠΑ, μια πρόωρη χρεοκοπία θα ήταν φθηνότερη από μια μεταγενέστερη, επειδή οι δύο εξελίξεις, η ανταλλαγή νομισμάτων στο παγκόσμιο εμπόριο και η απόσυρση χρημάτων από τις δυτικές τράπεζες,
θα έφταναν σε ένα σημείο όπου θα καθιστούσαν άχρηστες όλες τις προηγούμενες στρατηγικές διατήρησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ακόμη και χωρίς περαιτέρω επιτάχυνση.
Μια χρεοκοπία αύριο είναι φθηνότερη από μία στους τρεις μήνες και ασύγκριτα φθηνότερη από μία σε ένα χρόνο.
Ουδόλως μπορεί να αποκλειστεί, η στιγμή της έκρηξης της τρέχουσας ωριμάζουσας τραπεζικής κρίσης να συμπέσει με το πρόβλημα του ανώτατου ορίου χρέους και τότε να αποδειχθεί ότι ακόμη και με μια γρήγορη συμφωνία στο Κογκρέσο για την αύξηση του ανώτατου ορίου, η αποσύνδεση να έχει δυστυχώς ήδη προχωρήσει τόσο πολύ ώστε η εκτύπωση χρήματος να μην λειτουργεί πλέον και η ανάγκη εκατοντάδων δισεκατομμυρίων για την διάσωση των τραπεζών συμπίπτει με τα 400 δισεκατομμύρια, τα οποία χρειάζονται αποκλειστικά για την κάλυψη των κρατικών ομολόγων που λήγουν στα τέλη Οκτωβρίου / αρχές Νοεμβρίου. Σε αυτή την περίπτωση είναι πιθανό οι ΗΠΑ να βιώσουν μια πλήρη και απότομη στασιμότητα της οικονομικής δραστηριότητας, και μαζί της ολόκληρη η Δύση.
Ταυτόχρονα, αυτό σημαίνει ότι το πιο λογικό οικονομικό βήμα θα ήταν η άμεση απόσυρση από το νατοϊκό σχέδιο της Ουκρανίας και η πλήρης άρση των κυρώσεων στην Ρωσία, εκτός εάν η πρόσφατη συμπεριφορά της Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών έχει καταστρέψει την εμπιστοσύνη στον υπόλοιπο κόσμο σε τέτοιο βαθμό που αυτό το βήμα δεν βοηθά πλέον. Οι κυρώσεις κατά της Κίνας, όπως αυτές που πρόσφατα ανακοίνωσε η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών Annalena Baerbock, αντιστοιχούν υπό τις παρούσες συνθήκες περίπου στην συμπεριφορά ενός υποψηφίου αυτοκτονίας που βρίσκεται ήδη στην μπανιέρα με τους καρπούς του να στάζουν αίμα,
αλλά ρίχνει ένα συνδεδεμένο πιστολάκι μαλλιών στο νερό για να είναι η αυτοκτονία πιο ασφαλής.
Για δεκαετίες, το δολάριο ήταν ο δικαιούχος ενός αγελαίου ενστίκτου διεθνών τοκογλύφων, αλλά τώρα αυτή η αγέλη κατασπαράζει τα ίδια της τα παιδιά.
του Γεωργίου Λιναρδή
