H πρόσφατη έξαρση της πανδημίας στην Κίνα, προκάλεσε την άμεση αντίδραση της παγκόσμιας κοινότητας, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Η ΕΕ προσέφερε στην Κίνα δωρεάν εμβόλια, τα οποία το Πεκίνο είπε ότι δεν χρειάζεται. Η κινεζική κυβέρνηση έβαλε τέρμα στις πολιτικές της για μηδενικό Covid, αντιλαμβανόμενη το ανέφικτο της πρακτικής, αλλά έχοντας εξασφαλίσει για την παγκόσμια πολιτική και οικονομική ηγεσία τα απαραίτητα στοιχεία από το πρωτοφανές για την Δύση πολιτικοκοινωνικό πείραμα, στο οποίο η πρωτοπόρος κομμουνιστική χώρα διαθέτει τεράστια εμπειρία.
«Επιστημονικά αβάσιμη, απαράδεκτη και παράλογη» χαρακτήρισε την απόφαση τρίτων χωρών η Κίνα σχετικά με την εφαρμογή αυστηρότερων μέτρων ασφαλείας για τους κινέζους ταξιδιώτες, καθώς πολλά δυτικά κράτη καθώς και χώρες της Ασίας όπως η Ινδία, απαιτούν πλέον από τους ταξιδιώτες να έχουν υποβληθεί σε διαγνωστικό τεστ προκειμένου να τους επιτραπεί η είσοδος και η παραμονή. Συγκεκριμένα, όπως μεταδίδει το Euronews, η ανακοίνωση του κινεζικού ΥΠΕΞ έχει ως εξής:
«Επιθυμούμε να ενδυναμώσουμε την επικοινωνία μας με την διεθνή κοινότητα και εργαζόμαστε σκληρά για να αντιμετωπίσουμε την επιδημία. Παράλληλα πιστεύουμε ότι υπάρχουν χώρες που επιβάλλουν αυτούς τους περιορισμούς μόνο και μόνο για να στοχοποιήσουν τους κινέζους ταξιδιώτες. Η απόφαση είναι επιστημονικά αβάσιμη και ορισμένες πρακτικές απαράδεκτες. Είμαστε αντίθετοι σε κάθε προσπάθεια εργαλειοποίησης της επιδημίας που έχει πολιτικούς στόχους. Θα λάβουμε μέτρα βασισμένα στην αρχή της αμοιβαιότητας», καταλήγει η ανακοίνωση.
Όπως επισημαίνουν οι Financial Times, αυτή η ψυχρή ανταλλαγή ανακοινώσεων υπενθύμισε ότι οι δυσκολίες στις σχέσεις με την Κίνα θα είναι κυρίαρχο θέμα των ευρωπαϊκών δημοσίων υποθέσεων το 2023, και θα επεκταθούν και σε εσωτερικά θέματα όπως η υγεία και η εκπαίδευση, καθώς και η διπλωματία και το εμπόριο.
Οι σχέσεις της Κίνας με την Ευρώπη ήταν ψυχρές ακόμη και πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Το 2019, η ΕΕ όρισε την Κίνα για πρώτη φορά ως «συστημικό αντίπαλο που προωθεί εναλλακτικά μοντέλα διακυβέρνησης» καθώς και «οικονομικό ανταγωνιστή στην επιδίωξη της τεχνολογικής ηγεσίας».
Η ΕΕ προσπάθησε να αποφύγει την εμφάνιση της αντιπαράθεσης ως πραγματικής, τονίζοντας ότι σε ορισμένους τομείς, όπως η κλιματική αλλαγή, οι δύο πλευρές είχαν «στενά ευθυγραμμισμένους στόχους». Αυτή η τριπλή προσέγγιση της ΕΕ έναντι της Κίνας όπου η Κίνα θεωρείται και ως αντίπαλος, και ως ανταγωνιστής και ως εταίρος είναι τώρα υπό πίεση, και μάλιστα στις Βρυξέλλες θεωρείται μάλλον ξεπερασμένη, υπό το πρίσμα της υποστήριξης του Πεκίνου προς την Μόσχα στον πόλεμο της Ουκρανίας.
Ωστόσο, μια πλήρης κατάρρευση των σχέσεων ΕΕ-Κίνας το 2023 είναι απίθανη. Μια καλή, συνοπτική ανάλυση εμφανίζεται στην ενημέρωση του Ινστιτούτου Brookings όπου επισημαίνεται ότι η ταχεία ενεργειακή αποσύνδεση της ΕΕ από την Ρωσία, η οποία είχε υψηλό οικονομικό κόστος, πιθανότατα θα κάνει τους ευρωπαίους ηγέτες προσεκτικούς στο να διακινδυνεύσουν τις εκτεταμένες εμπορικές και επενδυτικές σχέσεις των χωρών τους και της ΕΕ με την Κίνα, καθώς η αξία του διμερούς εμπορίου αγαθών το 2021 έφτασε σχεδόν τα 700 δισ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ.
Την ίδια στιγμή, το Πεκίνο υιοθετεί μια λιγότερο εκφοβιστική στάση απέναντι στην Ευρώπη, φοβούμενο μήπως την ωθήσει ακόμη πιο κοντά στις ΗΠΑ, τον κύριο αντίπαλο της Κίνας, υποστηρίζει η ανάλυση του Ινστιτούτου Brookings. Έτσι, παρά την τάση προς αυστηρότερους περιορισμούς σε ορισμένες χώρες, η Ευρώπη συνεχίζει να προσελκύει μεγάλης κλίμακας κινεζικές επενδύσεις.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, παραμερίζοντας την αντίσταση από το εσωτερικό της κυβέρνησής του, τον Οκτώβριο του 2022, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ενέκρινε την απόκτηση μεριδίου 24,9% σε τερματικό σταθμό εμπορευματοκιβωτίων του Αμβούργου από την Cosco, την γιγαντιαία κινεζική ναυτιλιακή εταιρεία, γνωστή μας από την δραστηριοποίησή της και στην Ελλάδα. Οι συμμετοχές της Cosco σε ευρωπαϊκά λιμάνια εκτείνονται σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο, από το Ρότερνταμ στην Ολλανδία και την Βαλένθια στην Ισπανία έως τον Πειραιά στην Ελλάδα.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα κινεζικής διείσδυσης στην ΕΕ με την σύμφωνη γνώμη της, είναι η γέφυρα Pelješac στην Κροατία, η οποία άνοιξε τον Ιούλιο του 2022, και συνδέει την ηπειρωτική Κροατία με την νοτιότερη ακτή της. Τα χρήματα για αυτό το στρατηγικά ευαίσθητο έργο υποδομής καταβλήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τα ταμεία περιφερειακής βοήθειας της ΕΕ (περίπου 357 εκατ. ευρώ από το συνολικό κόστος το οποίο ανήλθε στα 536 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με την δεξαμενή σκέψης Carnegie Europe).
Το έργο ανέλαβε η China Road and Bridge Corporation (CRBC), ένας κρατικά ελεγχόμενος κινεζικός κολοσσός, η οποία κέρδισε τον διαγωνισμό με προσφορά 20 τοις εκατό χαμηλότερη από αυτή της αυστριακής εταιρείας Strabag.
Όπως επισημαίνουν οι Financial Times, από την έντονη δραστηριοποίηση των κινεζικών εταιρειών, προκύπτουν δύο ερωτήματα. Το ένα είναι εάν τα φθηνά δάνεια και άλλες μορφές κρατικής ενίσχυσης δίνουν σε εταιρείες όπως η CRBC αθέμιτο πλεονέκτημα στους διαγωνισμούς, όπως κατήγγειλε το Εμπορικό Επιμελητήριο της ΕΕ στην Κίνα σε έκθεση του 2020. Αλλά και η Datenna, μια ολλανδική εταιρεία υπηρεσιών πληροφοριών η οποία ειδικεύεται στην Κίνα, εκτιμά ότι περίπου το 40 τοις εκατό όλων των κινεζικών επενδυτικών σχεδίων στην Ευρώπη μεταξύ 2010 και 2020 είχαν υψηλά ή μεσαία επίπεδα συμμετοχής από το κινεζικό κράτος.
η Ταϊβάν και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και μάλιστα σε μια εποχή κατά την οποία η κινεζική επιρροή στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη φαίνεται να βρίσκεται σε άνοδο. Τον Αύγουστο του 2022, η κινεζική CATL, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής μπαταριών αυτοκινήτων στον κόσμο, ανακοίνωσε σχέδια για επένδυση σε εργοστάσιο αξίας 7,3 δισ. ευρώ στην ουγγρική πόλη Ντέμπρετσεν.
Η εμπλοκή της Κίνας στην Ευρώπη εκτείνεται πέραν των μη στρατιωτικών βιομηχανικών έργων. Το 2022 η Σερβία παρουσίασε ένα νεοαποκτηθέν κινεζικό σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας εδάφους-αέρος. Μαζί με την άρνηση του Βελιγραδίου να ευθυγραμμιστεί με την Δύση στην πολιτική της έναντι της Ρωσίας, αυτή η αγορά υπογράμμισε τον ρόλο της Σερβίας στα Βαλκάνια —μια περιοχή η οποία υποτίθεται ότι βρίσκεται σε πορεία πλήρους ένταξης στην ΕΕ— και την επιδίωξή της για μια ανεξάρτητη πολιτική εθνικής ασφάλειας, η οποία ισορροπεί μεταξύ Δύσης, Μόσχας και Πεκίνου.
Υπάρχουν, ωστόσο, χώρες οι οποίες απομακρύνονται από την Κίνα. Τον Αύγουστο, η Εσθονία και η Λετονία αποχώρησαν από ένα φόρουμ για την οικονομική συνεργασία της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης με το Πεκίνο, γνωστό ως «17+1». Δεδομένου ότι η Λιθουανία είχε ήδη φύγει το 2021, είναι πλέον «14+1».
Ο δήμαρχος της Πράγας ακύρωσε την συμφωνία αδελφοποίησης με το Πεκίνο το 2019 και υπέγραψε συμφωνία με την Ταϊπέι, την πρωτεύουσα της Ταϊβάν, μια ενδιαφέρουσα πολιτική κίνηση, λαμβάνοντας υπόψη την σταθερά αυξανόμενη στρατιωτική και πολιτική πίεση την οποίαν ασκεί η Κίνα στην Ταϊβάν. Η ενέργεια του δημάρχου της Πράγας ακολούθησε τον σάλο που προκλήθηκε μετά την αποκάλυψη ότι η κινεζική πρεσβεία στην τσεχική πρωτεύουσα χρηματοδοτούσε κρυφά ένα τσεχικοκινεζικό ινστιτούτο στο διάσημο Πανεπιστήμιο του Καρόλου της πόλης.
Έκτοτε, άλλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια δέχθηκαν πιέσεις να περικόψουν τις κινεζικές τους συνδέσεις, ειδικά σε ερευνητικά έργα με πιθανές στρατιωτικές εφαρμογές.
Αντίθετα, η Ουγγαρία σχεδιάζει να ανοίξει στην Βουδαπέστη πανεπιστημιούπολη του πανεπιστημίου Fudan το οποίο εδρεύει στην Σαγκάη. Εάν τα σχέδια πραγματοποιηθούν, θα πρόκειται για την πρώτη κινεζική πανεπιστημιούπολη στην Ευρώπη, και θα αποτελέσει, ενδεχομένως ένα επιτυχημένο μοντέλο, ώστε και άλλα ανταγωνιστικά κινεζικά πανεπιστήμια να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Fudan και να ιδρύσουν πανεπιστημιουπόλεις στην ΕΕ.
Πάντως, όπως επισημαίνουν οι Financial Times, oποιαδήποτε τέτοια επέκταση της κινεζικής «ήπιας δύναμης» στην Ευρώπη μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες λόγω των αυξανόμενων επιπέδων ανησυχίας μεταξύ των περισσότερων κυβερνήσεων της ΕΕ για θέματα όπως η τεχνολογική κατασκοπεία, η ασφάλεια στον κυβερνοχώρo καθώς και τα υποτιθέμενα ανεπίσημα κινεζική «αστυνομικά τμήματα» στην Ευρώπη.
Marine
