Στις 15 τρέχοντος Σεπτεμβρίου οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Αυστραλία ανεκοίνωσαν την σύσταση του τριμερούς συμφώνου ασφαλείας «AUKUS» (Αυστραλία – Ηνωμένο Βασίλειο – Ηνωμένες Πολιτείες). Αυτό συγκεντρώνει (σε έναν πελώριο σμιτιανό θαλασσοκράτορα Λεβιάθαν) τις τρεις μεγάλες θαλάσσιες αγγλογενείς δημοκρατίες, συνυφαίνον μιαν αμοιβαία και πολυεπίπεδο αμυντική εταιρική σχέση, εστιασμένη κυρίως στον Ινδο -Ειρηνικό και (παρά το ότι δεν αναφέρεται ρητώς) κατά της Κίνας.
Ως μέρος της ευρυτέρας συμφωνίας, το AUKUS εκκινεί ένα πρόγραμμα 18 μηνών ώστε να επιταχύνει την απόκτηση πυρηνοκινήτων υποβρυχίων από την Αυστραλία, υπονομεύον την γαλλική πώληση συμβατικών υποβρυχίων στην Καμπέρα και περατούν έναν υπερδεκάχρονον εξοπλιστικόν αγώνα της Αυστραλίας σχετικόν με την ανάπτυξη και την προμήθεια υποβρυχίων. Ως εκ τούτου, οι Ηνωμένες Πολιτείες τώρα παραχωρούν στην Αυστραλία πρόσβαση σε προωθημένες τεχνολογίες, τις οποίες είχαν προηγουμένως μοιρασθεί μόνον με το Ηνωμένο Βασίλειο.
Το AUKUS έχει σχεδιαστεί για να επικεντρώσει την αμερικανική στροφή προς μιαν εστία «Ινδο-Ειρηνικού» γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος, να δεσμεύσει την Αυστραλία σε έναν ρόλο προληπτικής ασφαλείας στον Ειρηνικό και να προσδώσει κάποιαν ευρυτέρα σαφήνεια στην ιδέα της «Παγκοσμίου Βρετανίας»
[Στις 16 Μαρτίου 2021, ο Βρετανός Πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον απεκάλυψεν το δεκαετές σχέδιο της κυβερνήσεώς του για την ενίσχυση του βρετανικού διεθνούς εμπορίου και την ανάπτυξη «ηπίας ισχύος» σε όλο τον κόσμο, με την φιλοδοξία δημιουργίας μιας «παγκοσμίου Βρετανίας». Σε ένα έγγραφον αποκαλούμενο «Παγκόσμιος Βρετανία στην ανταγωνιστική εποχή», αυτό το σχέδιον ηύξησε το όριον του αριθμού των πυρηνικών κεφαλών στα υποβρύχια «Τρίαινα» (Trident) του Βασιλικού Ναυτικού από 180 σε 260. Η Βρετανία εδεσμεύθη επίσης ότι θα διατηρήσει έναν στόλο τεσσάρων υποβρυχίων εξοπλισμένων με πυρηνικά, ενώ θα έχει πάντα εν πλω ένα τέτοιο υποβρύχιο].
Δεδομένης της αρχικής του εστιάσεως στην τεχνολογία πυρηνικής προώσεως, το AUKUS είναι απίθανο να παριστά τον πυρήνα μιας μεγαλυτέρας συμμαχικής ομάδος. Αντιθέτως, θα παραμείνει μια τριμερής πρωτοβουλία που επιτρέπει μεγαλυτέρα στρατιωτική συνεργασία και στρατηγική εστίαση, χωρίς την εγγενή πολυπλοκότητα των μεγάλων συνασπισμών, οι οποίοι συχνάκις καθίστανται θύματα αποκλινουσών προτεραιοτήτων και συμφερόντων.
Καθώς το AUKUS σχηματοποιείται σαφέστερον και προσλαμβάνει κλιμακηδόν αρτία μορφή, παρατίθενται ακολούθως μερικές ενημερωτικές παρατηρήσεις και διαπιστώσεις και μερικά από τά αρχικά προς διερεύνηση ερωτήματα.
1. Πως σχετίζεται το AUKUS με την σύμπραξη «Πέντε Οφθαλμοί» – Five-Eyes (FVEY) και τις πρωτοβουλίες του QUAD
[Οι «Πέντε Οφθαλμοί» παριστούν μια συμμαχία διαχειρίσεως πληροφοριών που περιλαμβάνει Αυστραλία, Καναδά, Νέα Ζηλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτές οι χώρες είναι συμβαλλόμενα μέρη και στην πολυμερή συμφωνία UKUSA (Ηνωμένο Βασίλειο – Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής), μια συνθήκη κοινής συνεργασίας στον τομέα των «σηματικών πληροφοριών» (signal intelligence). Ο QUAD – Τετραμερής Διάλογος Ασφαλείας (γνωστός και ως QSD) είναι ένας στρατηγικός διάλογος μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ιαπωνίας, της Αυστραλίας και της Ινδίας που υλοποιείται από συνομιλίες μεταξύ των χωρών μελών. Ο διάλογος εξεκίνησε το 2007 από τον Ιάπωνα Πρωθυπουργό Σίντζο Άμπε, με την υποστήριξη του «ιέρακος» Αντιπροέδρου των ΗΠΑ Ντικ Τσένεϋ, του Πρωθυπουργού της Αυστραλίας Τζων Χάουαρντ και του Πρωθυπουργού της Ινδίας Μανμόχαν Σινγκ. Ο διάλογος διενεργείται παραλλήλως με κοινές μεικτές στρατιωτικές ασκήσεις πρωτοφανούς κλίμακος, υπό τον τίτλον «Άσκηση Μαλαμπάρ». Η διπλωματική και στρατιωτική διευθέτηση του QUAD εθεωρήθη ευρέως ως απάντηση στην ηυξημένη κινεζική οικονομική και στρατιωτική δύναμη, ενώ η κινεζική κυβέρνηση απήντησε στον «Τετραμερή Διάλογο» εκδίδουσα επίσημες διπλωματικές διαμαρτυρίες στα μέλη του.
Σε κοινή τους δήλωση του 2021, με τίτλο «Το Πνεύμα του QUAD» («The Spirit of the QUAD»), τα μέλη του περιέγραψαν «ένα κοινό όραμα για έναν ελεύθερο και ανοικτό Ινδο-Ειρηνικό» και μια «θαλασσία τάξη στις θάλασσες της Ανατολικής και Νότιας Κίνας, βασιζομένη σε κανόνες», τάξη για την οποίαν τα κράτη μέλη είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση των κινεζικών θαλασσίων διεκδικήσεων. Ο QUAD εδεσμεύθη επίσης να αντιμετωπίσει την COVID-19 και επραγματοποίησε μια πρώτη συνάντηση «Quad Plus» που περιελάμβανε εκπροσώπους από την Νέα Ζηλανδία, την Νότια Κορέα και το Βιετνάμ ώστε να εργασθούν για το ζήτημα αυτό. Η κοινή δήλωση του Quad κατέδειξεν ευρέως και σαφώς την πρόθεση των μελών του να περιορίσουν την «αυξανομένη ισχύ της Κίνας», προεκάλεσε δε σφοδρά κριτική από το Υπουργείον Εξωτερικών της Κίνας, το οποίον εδήλωσεν ότι ο QUAD «επάγει απροκαλύπτως διαμάχη» μεταξύ των περιφερειακών δυνάμεων στην Ασία.]
• Η παλαιοτέρα συνθήκη ANZUS (Αυστραλίας – Νέας Ζηλανδίας – ΗΠΑ) περιέπεσε από καιρού σε αχρηστία λόγω αλλαγών στις στρατηγικές πολιτικές της Νέας Ζηλανδίας, ενώ η συνεργασία των «Πέντε Οφθαλμών» έχει προκαλέσει πιέσεις στις σχέσεις Νέας Ζηλανδίας – ΗΠΑ. Το νέο AUKUS αντικατοπτρίζει απλώς ανησυχία για την εξωτερική πολιτική της Νέας Ζηλανδίας ή είναι περισσότερον μια παραδοχή ότι το Γουέλλινγκτον απεχώρησεν από περιφερειακές πρωτοβουλίες υπό την ηγεσία των ΗΠΑ;
• Ούτως ή άλλως οι Ηνωμένες Πολιτείες ειργάζοντο μέσω του QUAD για να καθορίσουν την πολυμερή προσέγγισή τους στον Ινδο-Ειρηνικό, αλλά το AUKUS φαίνεται μια περισσότερον εστιασμένη και αγγλοκεντρική πρωτοβουλία. Η επέλευση του AUKUS θα περιορίσει άραγε το QUAD ή αντιπροσωπεύει μιαν αλλαγή εστιάσεως στον στόχο, με το AUKUS να παριστά μια θεμελιώδη σχέση ασφαλείας, ενώ ο QUAD υιοθετεί μια πλέον πολύπλευρο προσέγγιση που εν τέλει επιτρέπει την συμμετοχή περισσότερων περιφερειακών δυνάμεων;
2. Ποιες είναι οι δυνητικές επιπτώσεις για άλλες χώρες της περιοχής, ιδίως εκείνες που ισορροπούν μεταξύ της βοηθείας ασφαλείας των ΗΠΑ και των κινεζικών οικονομικών συνδέσεων;
• Μία από τις προκλήσεις των ΗΠΑ για την χάραξη μιας νέας στρατηγικής πορείας στον Ινδο-Ειρηνικό είναι ο φόβος των εντοπίων χωρών για μια νέα νοοτροπία «Ψυχρού Πολέμου». Οι περισσότερες χώρες της περιοχής (και έτι μακρότερον) διστάζουν να επιλέξουν «πλευρά», ενώ η Ουάσινγκτον προσεπάθησε να τις καθησυχάσει ότι αυτό δεν είναι απαραίτητο. Θα ημπορούσε μήπως το AUKUS να διευκολύνει ή και να εξαλείψει αυτήν τους την ανησυχία, επιτρέπον σε άλλες πολυμερείς πρωτοβουλίες να εκφύγουν από την ιδική του στρατιωτική εστίαση;
• Η ανακοίνωση του AUKUS είναι πιθανόν να χαιρετισθεί με ανάμεικτες αποκρίσεις στην μείζονα περιοχή ενδιαφέροντός του. Από την μία πλευρά, είναι ένα συγκεκριμένο βήμα που αποδεικνύει ότι οι ΗΠΑ προβαίνουν εν τέλει σε στρατηγική στροφή προς μεγαλυτέρα προσοχή και εμπλοκή τους στον Ινδο-Ειρηνικό, κάτι που έως τούδε δεν ήταν απολύτως βέβαιον. Από την άλλη πλευρά, η σαφής στρατιωτική στρατηγική εστίαση αυτής της πρωτοβουλίας ημπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερες τριβές μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας και να αυξήσει τις κινεζικές προσπάθειες εξαναγκασμού διαφόρων χωρών σε απομάκρυνση από συνεργασία τους με την Ουάσινγκτον;
3. Πώς θα «απαντήσει» ενδεχομένως η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας;
• Με την δημιουργία μιας στρατιωτικής εταιρικής σχέσεως μεταξύ τριών αγγλόφωνων χωρών, η Κίνα είναι πιθανόν να ερμηνεύσει αυτήν την συνεργασία μεταξύ τους ως σαφή πρόκληση, όχι μόνο για τον περιφερειακό ρόλο της, αλλά ως απολύτως αντίθετο προς την κινεζική ιδεολογία και ως προσπάθεια νέας ενισχύσεως των παραδοσιακών ιδεών της αστικής δημοκρατίας και του οικονομικού φιλελευθερισμού των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτό είναι πιθανόν να εντείνει την ιδεολογική συνιστώσα του στρατηγικού ανταγωνισμού, όχι μόνον στην περιφέρεια της Κίνας, αλλά σε ολόκληρον τον πλανήτη.
• Η Κίνα έχει αντιμετωπίσει συχνάκις στρατηγικές ή αμυντικές πρωτοβουλίες με οικονομικά εργαλεία. Όσον αφορά στην Αυστραλία, το Πεκίνο μήπως έχει σχεδόν εξαντλήσει αυτά τα εργαλεία, (τουλάχιστον εκείνα που δεν παραβλάπτουν επίσης την οικονομία της Κίνας), π.χ. τις εισαγωγές σιδηρομεταλλεύματος; Με τις υπάρχουσες προκλήσεις της COVID-19 και του Brexit, υπάρχουν μοχλοί τους οποίους ημπορεί να χρησιμοποιήσει η Κίνα ώστε να εξασκήσει σημαντική πίεση στο Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίον έχει το ολιγότερον άμεσο συμφέρον στον Ινδο-Ειρηνικό; Πού θεωρεί η Κίνα ότι ευρίσκεται ο αδύναμος κρίκο στην αντίπαλό της τριμερή ρύθμιση;
• Το Πεκίνο υπέβαλε αίτηση για ένταξη της Λαϊκής Δημοκρατίας στην εμπορική «Συνολική και Προοδευτική Συμφωνία για την Υπερ-Ειρηνική Εταιρική Σχέση» (Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership – CPTPP), αρχικώς μιαν οικονομική ομαδοποίηση που εσχεδιάσθη για να εξαναγκάσει εμμέσως την αλλαγή στην Κίνα ή άλλως να αποκλείσει το Πεκίνο από μιαν άλλη μεγαλυτέρα οικονομική εταιρική σχέση. Πώς αλλιώς ημπορεί το Πεκίνο να προσπαθήσει να ενισχύσει τις σχέσεις του σε ολόκληρον τον Ινδο-Ειρηνικό προκειμένου να απομονωθεί αλλά και να μειώσει τον χώρον στρατηγικής επεκτάσεως και συνεργασιών των ΗΠΑ;
4. Με μιαν επανεστίαση στο τμήμα «Ειρηνικός» του Ινδο-Ειρηνικού συμπλόκου, πώς θα διαμορφώσει το AUKUS την αλληλεπίδρασή του με τα νησιωτικά έθνη του Ειρηνικού στις επόμενες δύο δεκαετίες;
• Ένα από τα προτερήματα των πυρηνοκινήτων υποβρυχίων είναι η δυνατότης τους να ταξιδεύουν μεγάλες αποστάσεις σχετικώς ταχέως ενώ παραμένουν εν καταδύσει, πράγμα που τα καθιστά ολιγότερον αισθητά άρα και ολιγότερον ευάλωτα. Αυτό είναι ένα δεδομένο κρίσιμο για την Αυστραλία, η οποία ευρίσκεται λίαν μακράν από τα περισσότερα μέρη του πλανήτη ενώ έχει συμφέροντα και (πιθανές) ευθύνες που εκτείνονται από τον Ινδικό Ωκεανό έως τον Βόρειο Ειρηνικό και έως τις μακρινές περιοχές του Νότιου Ειρηνικού. Όμως η Καμπέρα δεν αναμένει το πρώτο πυρηνικό της υποβρύχιο μέχρι το 2040 (το ενωρίτερον δυνατόν). Συνεπώς ποίοι είναι οι δυνητικοί τρόποι με τους οποίους το AUKUS ενδέχεται να αυξήσει την παρουσία του στα μεμακρυσμένα σημεία του Ειρηνικού;
• Η Κίνα έχει επεκτείνει την συνεργασία της με τα νησιωτικά έθνη του Ειρηνικού, αφυπνίζουσα και πάλιν το ενδιαφέρον και την συμμετοχή των Καμπέρα και Ουάσινγκτον, δεδομένης της στρατηγικής τους θέσεως.
Με την εμφάνιση του AUKUS μήπως είναι πολύ πιθανόν να ιδούμε αναδυόμενον έναν πλέον ενεργόν ανταγωνισμόν εξασκήσεως επιρροής στα Νησιά του Ειρηνικού, ώστε να εκδηλωθούν πιέσεις δημιουργούσες μεγαλύτερες ευκαιρίες ξένων παρεμβάσεων στο «Φόρουμ των Νήσων του Ειρηνικού»;
[To «Φόρουμ των Νήσων του Ειρηνικού» – Pacific Islands Forum (PIF), είναι ένας διακυβερνητικός οργανισμός που έχει ως στόχο να ενισχύσει την συνεργασία μεταξύ των ανεξαρτήτων χωρών του Ειρηνικού Ωκεανού. Ιδρύθη το 1971 ως Φόρουμ του Νοτίου Ειρηνικού. Το 1999, το όνομα ήλλαξε σε Φόρουμ των Νήσων του Ειρηνικού. Είναι οργανισμός των χωρών της Ωκεανίας που εκτείνονται τόσον στον Βορρά όσον και στον Νότο των νησιωτικών χωρών του Ειρηνικού, συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας. Είναι επίσημος παρατηρητής του ΟΗΕ].
5. Την Παρασκευή, η Γαλλία ανεκάλεσε τους πρεσβευτές της από τις ΗΠΑ και την Αυστραλία, για διαβουλεύσεις με αφορμή το AUKUS. Όταν ηρωτήθη για την ανάκληση των Γάλλων πρεσβευτών από Ουάσινγκτον και Καμπέρα, ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών Ζαν-Ιβ Λε Ντριάν εδικαιολόγησε την απόφαση λέγων : «….υπάρχει μια σοβαρά κρίση μεταξύ μας.Το γεγονός ότι, για πρώτην φορά στην ιστορία των σχέσεων των ΗΠΑ με την Γαλλία, ανακαλούμε για διαβουλεύσεις τον πρεσβευτή μας, είναι μια σοβαρά πολιτική πράξη που καταδεικνύει την ένταση της σημερινής κρίσεως μεταξύ των δύο χωρών μας και επίσης με την Αυστραλία». Η ανάκληση του πρέσβεως από το Λονδίνο εκρίθη ως άσκοπος. Μάλιστα ο Γάλλος Υπουργός, εχαρακτήρισεν το Ηνωμένο Βασίλειο ως «ρεζέρβα» της τριμερούς αμυντικής πρωτοβουλίας και είπεν ειρωνικώς : «Γνωρίζουμε τον μόνιμο καιροσκοπισμό των Βρετανών !»
6. Λαμβανομένων υπ’ όψιν των σχολίων της Γαλλίας για την κατάργηση της συμφωνίας για τα υποβρύχια, μήπως υπάρξουν τυχόν επιπτώσεις στο ΝΑΤΟ ή στην σχέση Ευρωπαϊκής Ενώσεως-Ηνωμένου Βασιλείου;
• Οι Γάλλοι εξέφρασαν μάλλον εντόνως την απογοήτευσή τους για την ακυρωθείσα συμφωνία υποβρυχίων, κατηγορούντες πρωτίστως τις Ηνωμένες Πολιτείες, αναγνωρίζοντες όμως σαφώς τον ρόλον της Αυστραλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Καθώς η Καμπέρα ηκύρωσε την σύμβαση για την προμήθειαν γαλλικών υποβρυχίων, ύψους πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, η Γαλλία θεωρεί ότι ευρίσκεται σε «κρίση» με τις ΗΠΑ και με την Αυστραλία, όπως εδήλωσεν ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών. Ο επικεφαλής της γαλλικής διπλωματίας έκαμε λόγο για «σοβαρά κρίση» που προεκλήθη από τον τορπιλισμό αυτής της συμφωνίας, καταγγέλλων ευθέως «τα ψεύδη (…) την διπλοπροσωπία (…) μια σοβαρά διάρρηξη εμπιστοσύνης» και την «περιφρόνηση» εκ μέρους των συμμάχων της Γαλλίας.
• Ο Λε Ντριάν έκρινε ότι «αυτό που συνέβη» θα έχει επιπτώσεις και στον καθορισμό της νέας στρατηγικής αντιλήψεως του ΝΑΤΟ, χωρίς επί του παρόντος να ομιλήσει για ενδεχομένη αποχώρηση της Γαλλίας από το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο. Είναι αυτή μια απλή στιγμή οργής ή μήπως θα επηρεάσει τον ρόλο της Γαλλίας στις σχέσεις Ευρωπαϊκής Ενώσεως-Ηνωμένου Βασιλείου (όπου υφίστανται πολλά ακανθώδη ζητήματα μετά το Brexit ακόμη ανεπίλυτα), ή ακόμη και την ισορροπία μεταξύ των δεσμεύσεων της Γαλλίας στο ΝΑΤΟ και της εστιάσεώς της στα ιδικά της συμφέροντα ή σε μιαν αμυντική πρωτοβουλία της ΕΕ;
• Σημειωτέον ότι η Γαλλία είναι επίσης έθνος του Ειρηνικού και προσφάτως επανεσυνεδέθη με τα εδάφη της στην περιοχή. Πόσον βαθέως θα επεκταθεί η διαμάχη μεταξύ Γαλλίας και Αυστραλίας και πόσον αυτό θα επιβαρύνει περαιτέρω τον χώρον συνεργασίας μεταξύ των Νήσων του Ειρηνικού;
Α. Κωνσταντίνου
