Ο πρόεδρος της Τουρκίας επισκέπτεται αυτή την εβδομάδα την Αγκόλα, Νιγηρία και το Τόγκο. Το ταξίδι αποτελεί μέρος μακροπρόθεσμης στρατηγικής με την οποία η Τουρκία επιθυμεί να αυξήσει την επιρροή της στην Αφρική. Πρόκειται για οικονομικά, γεωπολιτικά και στρατιωτικά συμφέροντα που σχετίζονται με την προσπάθεια της Τουρκίας να έχει ρόλο στην παγκόσμια πολιτική.

Από την ανάληψη των καθηκόντων του ως πρωθυπουργός το 2003, ο Ερντογάν ήδη έχει επισκεφτεί 30 αφρικανικά κράτη, περισσότερα από οποιονδήποτε άλλο μη Αφρικανό αρχηγό κράτους και κυβέρνησης. Θυμίζουμε ότι στις 16 Δεκεμβρίου ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Νταβούτογλου δέχθηκε περισσότερους από 40 υπουργούς και εκπροσώπους αφρικανικών κρατών στην Κωνσταντινούπολη για την πρώτη υπουργική διάσκεψη για τον συντονισμό της τουρκο-αφρικανικής εταιρικής σχέσης, μια σχέση που συμφωνήθηκε επίσημα το 2008.

Η «επίθεση» εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας κατά της Αφρικής είναι καλά σχεδιασμένη και αποσκοπεί στην διασφάλιση των περιφερειακών συμφερόντων εξουσίας της χώρας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στην Αφρική η Τουρκία τίθεται έτσι σε άμεσο ανταγωνισμό με πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις όπως η Γαλλία, με την διαφορά ότι χρησιμοποιεί κυρίως τα μέσα ήπιας ισχύος ή αστικής εξουσίας.

Ενδιαφέρεται λιγότερο για τις αφρικανικές πρώτες ύλες και περισσότερο για τις αφρικανικές ψήφους στα Ηνωμένα Έθνη, ελπίζοντας ότι η συνεργασία με τα αφρικανικά κράτη θα της δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στους διεθνείς οργανισμούς. Ο στόχος είναι να αποκτήσει αναγνώριση ως δύναμη διαμεσολάβησης στην περιοχή της ευρω-ασιατικής διασταύρωσης. Είναι προφανές ότι το καλά μελετημένο σκηνικό της Αφρικής προσφέρει στην Τουρκία την ευκαιρία να επιστρέψει στην παγκόσμια πολιτική ως αποτελεσματικός παράγοντας, μετά την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Θυμίζουμε ότι το 1912 αποσύρθηκαν από την Λιβύη και την Δυτική Αφρική οι τελευταίες οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμεις, τις θέσεις τους κατέλαβαν οι Ιταλοί και οι Γάλλοι.

Τα πρώην οθωμανικά εδάφη στην Βόρεια Αφρική διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο στην «επίθεση» της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η Αλγερία και η Λιβύη είναι σημαντικές πύλες εισόδου στην Αφρική, η Άγκυρα έχει επενδύσει 5 δισεκατομμύρια δολάρια στην Αλγερία και δισεκατομμύρια περισσότερα είναι έτοιμα για την ανοικοδόμηση της Λιβύης. Η Τουρκία διατηρεί ναυτικές βάσεις στην Τρίπολη και στη Μισράτα, καθώς και αεροπορική βάση στην Αλ Ουατίγια, όχι μακριά από τα σύνορα της Τυνησίας. Παράλληλα η αυξανόμενη επιρροή και στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στην Ανατολική Λιβύη, στο Μάλι και στην Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής στο κοντινό μέλλον μπορεί να οδηγήσει σε διεπαφή συνεργασιών Ρωσίας-Τουρκίας αλλά και της Κίνας στην αφρικανική ήπειρο.

Ο όγκος των συναλλαγών της Τουρκίας με την Αφρική αναμένεται να φτάσει στα 50 δισεκατομμύρια δολάρια τα επόμενα χρόνια. Πολυάριθμα έργα υποδομής, όπως το σιδηροδρομικό δίκτυο μήκους 1.800 χλμ στην Τανζανία, υλοποιούνται από Τούρκους μηχανικούς. Οι επενδύσεις στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης έχουν αυξήσει περαιτέρω την φήμη της Τουρκίας, η οποία παρουσιάζεται ως εναλλακτική λύση για τα ευρωπαϊκά κράτη. Αυτοπροσδιορίζεται δε ως ισλαμική δύναμη τεχνολογίας και εξοπλισμών που επικεντρώνεται στην οικονομική και στρατιωτική συνεργασία και αποφεύγει κάθε είδος αποστολή «πολιτικού πολιτισμού».

Η Τουρκία χρησιμοποιεί την μείωση της γαλλικής επιρροής στην Δυτική Αφρική για να επεκτείνει την σφαίρα επιρροής της από την Λιβύη μέσω του Νίγηρα. Η Γαλλία με την αντιτρομοκρατική επιχείρηση
της «Barkhane» σε πέντε χώρες του Σαχέλ κατέστρεψε σοβαρά και το τελευταίο κύρος της ως πρώην αποικιοκρατική δύναμη, λόγω του μεγάλου αριθμού αμάχων που έχασαν την ζωή τους. Τα αντιγαλλικά συναισθήματα στην περιοχή βοηθούν την Τουρκία να επεκτείνει περαιτέρω την παρουσία της εκεί. Ήδη σχεδιάζεται τουρκική αεροπορική βάση στην πρωτεύουσα Νιαμέι του Νίγηρα.

Η Γαλλία θεωρεί ότι η επιρροή της Τουρκίας στην λωρίδα του Σαχέλ (βόρεια Σενεγάλη, Μαυριτανία, Μάλι, Νίγηρας, βόρεια Μπουρκίνα Φάσο, Τσαντ, Σουδάν, Ερυθραία) αποτελεί δυνητική απειλή για τα συμφέροντα της, υπόψη ότι το Μάλι και ο Νίγηρας κατέχουν ορυκτά πλούσια σε ουράνιο, ήτοι πρώτη ύλη για τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Γαλλίας, αλλά στο κοντινό μέλλον και για αυτά της Τουρκίας. Το Παρίσι θεωρεί την Άγκυρα σοβαρό αντίπαλο, κάτι που κατέστη σαφές όταν ο Ερντογάν δέχθηκε στην Άγκυρα τους αρχηγούς των φυλών Τουαρέγκ, οι οποίοι είναι ορκισμένοι αντίπαλοι της Γαλλίας. Πολλοί εκ των φυλάρχων είναι απόγονοι κυβερνητών τους οποίους είχαν διορίσει οι Οθωμανοί τον 15ο αιώνα.

Η Τουρκία διατηρεί βάσεις και στην Ανατολική Αφρική. Στην στρατιωτική βάση του Μογκαντίσου εκπαιδεύει Σομαλούς στρατιώτες, ενώ στο Σουακίν του Βορειοανατολικού Σουδάν (δυτική ακτή της Ερυθράς Θάλασσας) έχει εγκαταστήσει ναυτική βάση. Αυτή η παρουσία της επιτρέπει να διαδραματίσει μεσολαβητικό ρόλο ως περιφερειακή δύναμη σχετικά με το έργο του φράγματος του Νείλου μεταξύ Αιθιοπίας, Σουδάν και Αιγύπτου.

Παρά την δύσκολη οικονομική και χρηματοπιστωτική της κατάσταση, η Τουρκία αγωνίζεται για ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια πολιτική του 21ου αιώνα. Οι ΗΠΑ που βρίσκονται σε διαδικασία αποχώρησης από την Μέση Ανατολή και Αφρική, η Γαλλία με την αποτυχημένη πολιτική της για την Αφρική και η ΕΕ που ακόμη βρίσκεται οχυρωμένη στα χαρακώματα της ρωσοφοβίας δεν μπορούν να ανακόψουν ή να αντιμετωπίσουν τους στόχους επέκτασης της Άγκυρας στην Αφρική, πολύ δε περισσότερο αφού αυτοί οι στόχοι συγκλίνουν με αυτούς της Ρωσίας και Κίνας.

Στην Αφρική η Ρωσία επίσης βασίζεται σε οικονομικά, διπλωματικά και στρατιωτικά μέσα για να αποκτήσει πολιτική επιρροή στην ήπειρο και να ανοίξει νέες αγορές. Για παράδειγμα, ο Πούτιν φιλοξένησε την Σύνοδο Κορυφής Ρωσίας-Αφρικής στο Σότσι το 2019 με πάνω από 40 κράτη συμμετέχοντα, έως σήμερα η Ρωσία έχει συνάψει περισσότερες από 20 διμερείς στρατιωτικές συμφωνίες και συμφωνίες προμήθειας οπλικών συστημάτων, ενώ προωθεί μεγάλα κατασκευαστικά έργα και πραγματοποιεί στρατιωτικές επεμβάσεις στο Μάλι και στην Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής (κυρίως μέσω των μισθοφόρων της ομάδας Wagner).

H Κίνα με την αναβίωση της ιστορικής διαδρομής εμπορίου «Δρόμος του Μεταξιού» έχει ως στόχο να βελτιώσει την εμπορική της σύνδεση με την Ασία, Αφρική και Ευρώπη. Η πρωτοβουλία συγχωνεύει την χερσαία διαδρομή από την Κίνα μέσω της Κεντρικής Ασίας προς την Τουρκία και την Ευρώπη, όσο και την θαλάσσια διαδρομή μέσω του Ινδικού Ωκεανού και της Αφρικής προς την Ευρώπη. Και οι δυο διαδρομές δημιουργούνται με σκοπό την ανάπτυξη των υποδομών και μεταφορών, διευκολύνοντας την οικονομική βελτίωση και την αύξηση του εμπορίου. Το έργο θα ενώσει 60 χώρες μεταξύ των οποίων τους οικονομικούς γίγαντες Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Ιράν, χώρες της Ευρώπης και Αφρικής, ήτοι το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Ένα τεράστιο ποσοστό των έργων υποδομής της Αφρικής καθοδηγείται από κινεζικές εταιρίες και υποστηρίζεται από κινεζική χρηματοδότηση. Το Πεκίνο συμμετέχει επί του παρόντος σε έργα υποδομής σε 35 αφρικανικές χώρες. Βρίσκεται στην Αγκόλα, στην Νιγηρία και στο Σουδάν και σχεδιάζει σειρά έργων σε άλλες χώρες, ιδίως στο Κονγκό. Οι δραστηριότητες της Κίνας έχουν επικεντρωθεί κυρίως στους τομείς υδροηλεκτρικής ενέργειας, μεταφορών και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Οι δραστηριότητες αυτές είναι συγκλίνουσες με αυτές της Ρωσίας και Τουρκίας, ουδόλως μπορούν να προσδιοριστούν ως ανταγωνιστικές.

Η Τουρκία κάνει γεωπολιτικό άλμα στην Αφρική και συνεχίζει να επεκτείνει την επιρροή της σε μέρη του κόσμου όπου οι Οθωμανοί κάποτε είχαν την εξουσία, αυτό το κάνει αποδεσμευόμενη από τα δεσμά του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ.

Τον 20ο αιώνα η Τουρκία υπό τον ιδρυτή του κράτους Μουσταφά Κεμάλ στράφηκε προς την Δύση, το 21ο αιώνα η Τουρκία του Ρετζέπ Ερντογάν ονειρεύεται το μέγεθος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Αφρική, στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια και προσπαθεί να έχει ρόλο στην παγκόσμια πολιτική ως αποτελεσματικός παίκτης.