Η Ερυθρή Εθνοκτονία ή … ελληνικός «εμφύλιος»
Το θέμα σήμερα, αφορά σε μιαν ιστορική περίοδο που σημάδεψε βαθιά, ανεξίτηλα και επώδυνα την σύγχρονη Ελλάδα. Διότι, ο ««εμφύλιος»» πόλεμος στην δεκαετία του 1940 συνιστά μια από τις πλέον δραματικές περιπέτειες του νεοελληνικού Εθνικού Βίου. Ακόμη και σήμερα, 76 χρόνια μετά τον «Κόκκινο Δεκέμβρη», η αποτίμηση της εποχής δεν είναι αυτονόητη. Επειδή ο «εμφύλιος», δεν έληξε εκείνη την ημέρα του Αυγούστου, στο μακρινό 1949 με την υπερήφανη νίκη του Εθνικού Στρατού. Αλλά διαμόρφωσε το πλαίσιο της κοινωνικής, πολιτικής και ιδεολογικής διαπάλης, που επηρέασε τις επόμενες δεκαετίες, και, που στοιχεία του υφίστανται ακόμη δραστήρια και σήμερα με τον χολερικό κι εμπαθή μεταπολιτευτικό ρεβανσισμό των Μπολσεβίκων και της Αριστεράς γενικότερα.
Στην παρουσίασή θα αναφερθούν τα σημαντικότερα γεγονότα -από μια πυκνή σε ιστορικά συμβάντα περίοδο-, αλλά κυρίως θα δοθούν απαντήσεις σε καίρια και εύλογα ερωτήματα για τις επιλογές των πρωταγωνιστών.
Κάνουμε λόγο για την δεκαετία του 1940, κι όχι μόνο για τα Δεκεμβριανά και την τριετία 46-49. Κι αυτό γιατί θεωρούμε ότι η διαμάχη μεταξύ της κομμουνιστικής αριστεράς και των υπόλοιπων δυνάμεων, έχει ήδη εκδηλωθεί από τα χρόνια της κατοχής και της «εθνικής (;) αντίστασης». Διαμάχη που από πλευράς Μπολσεβίκων σκοπό είχε όχι μόνον την εξουσία μετά την απελευθέρωση, αλλά και την συνολική κομμουνιστική μορφή του επερχομένου κοινωνικού συστήματος.
Αυτή η μακρά περίοδος χωρίζεται σε τρεις φάσεις ή «γύρους»:
«Πρώτος», από το 1943 έως και την απελευθέρωση τον Οκτώβριο του 1944.
«Δεύτερος», το Δεκέμβρη του 1944, στη λεγόμενη «μάχη των Αθηνών», και
«Τρίτος» (συμβατικά) από τον Μάρτιο του 1946 μέχρι τον Αύγουστο του 1949.
Αρχικά, είναι απαραίτητο να έχουμε υπόψη μας ότι αυτή η φονική αντιπαράθεση για την εξουσία δεν έλαβε χώρα «εν κενώ»:
Πραγματοποιήθηκε σε κράτος, το οποίον από τη συγκρότησή του ήταν (και είναι) βαθύτατα εξαρτημένο, στο οποίο ακόμη και η ιδρυτική πράξη του συνοδεύεται από την «προστασία» της Μεγάλης Βρετανίας. Η οποία χρειάζεται την Ελλάδα για τον έλεγχο των θαλάσσιων οδών της Μεσογείου και συνάμα ως ανάχωμα στη ρωσική επέκταση στις ζεστές θάλασσες.
Όπως το διετύπωσε σαφώς ο Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα το 1841: «….μια πραγματικά ανεξάρτητη Ελλάδα είναι παραλογισμός. Η Ελλάδα μπορεί να γίνει είτε αγγλική, είτε ρωσική και αφού δεν μπορεί να γίνει ρωσική είναι ανάγκη να γίνει αγγλική!». Αυτή η πραγματικότητα, που ήταν εγγενές τεράστιο εμπόδιο στην εθνική χειραφέτηση και ολοκλήρωση, επηρέασε διαχρονικά την πολιτική σκέψη και δράση των Ελλήνων.
Ο Μεγάλος – παγκόσμιος πόλεμος, όπως και κάθε πόλεμος, θα άλλαζε τους συσχετισμούς ισχύος. Οι νικητές του εύλογα επεδίωκαν το μέγιστο κέρδος με κάθε πρόσφορο μέσο, άρα και με την εμπλοκή στις εσωτερικές έριδες των κρατών-στόχων. Φυσιολογικά, λοιπόν, πίσω από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις δρουν ξένες δυνάμεις και συμφέροντα. Ο διαβόητος «ξένος παράγων», στο σύνολό του, είτε από την πλευρά του κράτους είτε των ανταρτών έχει καθοριστικό ρόλο. Και να μην υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι στόχοι των κρατών στη διεθνή σκακιέρα παραμένουν σχεδόν οι ίδιοι, παρά τις αλλαγές στην πολιτική τους ηγεσία, στο πολίτευμα ή ακόμη στο κοινωνικό τους σύστημα. Π.χ. Η Μόσχα θα θέλει πάντοτε την ελευθερία κινήσεων στα στενά των Δαρδανελλίων και την έξοδο στο Αιγαίο. Και η Βρετανία θα κάνει το παν για να την εμποδίσει. Η γεωπολιτική, έχει διαχρονική αξία.
Τα ανωτέρω, δεν συνεπάγονται βεβαίως ότι ο «εμφύλιος» ήταν αποτέλεσμα των ξενικών παρεμβάσεων. Δυστυχώς είναι αρκετοί όσοι μικρομεσόνοες, ανάλογα με την ιδεολογική τους αφετηρία και χροιά, χρεώνουν στους Βρετανο-αμερικανούς ή αντίστροφα στους Σοβιετικούς και στους Γιουγκοσλάβους την αποκλειστική αιτία της εξοντωτικής αδελφοκτόνου «δυστυχίας» μας. Οι εμφύλιες συγκρούσεις, αν και επηρεάζονται από εξω-κρατικούς παράγοντες, δεν θα ξεσπούσαν ποτέ αν δεν υπήρχαν οι κατάλληλοι εσωτερικοί παράγοντες, -τα πρόθυμα χέρια, δηλαδή, που κράτησαν τα όπλα… Φυσικά πρέπει να αναγνωρίσουμε επίσης ότι, ο άνθρωπος ενίοτε παρασύρεται, σχεδόν ακουσίως, από τις θύελλες της ιστορίας.
Πώς φθάσαμε σε έναν τόσο βαθύ ενεργό διχασμό, τόσον σύντομα μετά από τις ημέρες του εθνικού θριάμβου στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο και ένα μικρό κόμμα του 6%, όπως το προπολεμικό ΚΚΕ, (κτυπημένο από την δαιμόνια δραστηριότητα του μεταξικού υπουργού Δημόσιας Τάξης Κωνσταντίνου Μανιαδάκη), απέκτησε τέτοια ισχύ στη διάρκεια της ξενικής κατοχής ;
Το πρώτο ερώτημα ακόμη και σήμερα είναι δύσκολο να απαντηθεί. Ναι μεν τα χάσματα στην γηίνη επιφάνεια ανοίγονται ξαφνικά, αλλά το διαβρωμένο υπέδαφος που τα προκαλεί προϋπάρχει. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι το ηρωικό έπος του 1940 διόλου δεν διέγραψε την προϊστορία του εθνικού διχασμού, την σφοδρά αντίθεση βενιζελικών-βασιλικών, την υπονομευτική και υφέρπουσα αντιπαράθεση γηγενών-προσφύγων, την δυσαρέσκεια των διαφόρων μειονοτήτων από την ένταξή τους στο ελληνικό κράτος, την απάνθρωπη – βασανιστική φτώχεια ή και την στυγνή εκμετάλλευση για κάποιες κατηγορίες του πληθυσμού, στις οποίες και εξαιτίας των οποίων οι επαναστατικές θεωρίες ακούγονταν με ευχαρίστηση.
Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι, στον πόλεμο (και ιδιαίτερα στον εμφύλιο), απελευθερώνονται κατώτερα ένστικτα και ζωώδη πάθη, ενώ η εξουσία «επί ζωής και θανάτου» μεθά τον άνθρωπο. Ο δε «κύκλος του αίματος» όταν ανοίξει δύσκολα κλείνει.
Στο δεύτερο ερώτημα, οι απαντήσεις είναι ευκολότερες: Ο αστικός πολιτικός κόσμος διέπραξε το τεράστιο λάθος να αφήσει ελεύθερο το πεδίο δράσης μετά την τριπλή κατοχή. Δεν έλαβε εκείνες τις πρωτοβουλίες που έπρεπε. Ένα μέρος του κατέφυγε «κακήν – κακώς» στη Μέση Ανατολή, ενώ ολίγοι κινητοποιήθηκαν με ηρωισμό και αυτοθυσία στην κατεχόμενη Ελλάδα. Όμως οι κινήσεις τους ήσαν -αν όχι εγωπαθείς- εγωιστικές, ασύνδετες και ασυντόνιστες. Πολλά μέλη της παλαιάς πολιτικής τάξης συνέχιζαν να ασχολούνται, εν μέσω του πολέμου, με το θέμα της αποκήρυξης της Μοναρχίας, το «δημοκρατικό» πολιτειακό! Η ιστορία, όμως, όπως και η φύση, απεχθάνεται το κενό.
Όπως ευστόχως αναφέρει ο Βρετανός Καθηγητής της Βαλκανικής Ιστορίας, ιστορικός Richard Clogg «….η ανικανότητα και η απροθυμία του παραδοσιακού πολιτικού κόσμου να προσφέρει καθοδήγηση τελικά άφησε τον χώρο στο ΚΚΕ να αναπτυχθεί και να δράσει σχεδόν μόνο του».
Και πράγματι το ΚΚΕ άδραξε την ευκαιρία, διότι:
-είχε τεράστια πείρα συνωμοτικής δράσης, και αυτό ήταν εξαιρετικό προσόν στις συνθήκες της κατοχής
-είχε ηγεσία συμπαγή που δεν αμφισβητείτο, άρα και ενιαίο κέντρο συντονισμού των ενεργειών.
-διέθετε μεγάλη δεξαμενή συμπαθούντων ανάμεσα στους προσφυγικούς πληθυσμούς, που ανήκαν στην εργατική τάξη οι περισσότεροι.
-η αίγλη της Σοβιετικής Ένωσης και του Στάλιν μετά τη μάχη του Στάλινγκραντ ενίσχυσε και τους ντόπιους ιδεολογικούς συγγενείς, φαινόμενο που παρατηρήθηκε και στην λοιπή Ευρώπη.
έθεσε ως προτεραιότητα εξαρχής τάχα «εθνικοαπελευθερωτικούς στόχους». Αυτό που επιθυμούσε ο ελληνικός λαός. Να αντισταθεί για την ελευθερία του, για την αξιοπρέπειά του ως έθνος. Είναι χαρακτηριστική η ονομασία της οργάνωσης που στήνει «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο». Η ταξική διάσταση υποχωρεί. Έτσι ανοίγει ο δρόμος για πλατιές συμμαχίες.
Ουσιαστική ώθηση θα δοθεί με τη δημιουργία του ΕΛΑΣ, που διεκδικούσε την επαναστατική κληρονομιά του 1821. Κι αυτό οφείλεται στους λεγόμενους καπετάνιους και ιδιαίτερα στον, χαρισματικό και ψυχοπαθητικό κίναιδο Άρη Βελουχιώτη.
Πριν φθάσουμε εκεί, με την κήρυξη του πολέμου, ο ισχυρός άνδρας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης θα καλέσει σε «συστράτευση του λαού για τη νίκη της Ελλάδας». Αλλά λίγες ημέρες αργότερα θα κάνει λόγο για ενδοϊμπεριαλιστικό πόλεμο και κομματικά φυλλάδια που καλούν σε λιποταξία θα κυκλοφορήσουν στο μέτωπο. Θυμίζουμε ότι είναι ακόμη η εποχή που το σύμφωνο Σοβιετικών-Γερμανών ήταν σε ισχύ και το κόμμα ακολουθούσε πιστά την γραμμή της κομμουνιστικής Μέκκας. Τα πράγματα θα ξεκαθαρίσουν όταν η Γερμανία θα εισβάλει στην Σοβιετική Ένωση. Η ίδρυση του ΕΑΜ γίνεται ακριβώς τότε.
Μετά την ίδρυση του ΕΛΑΣ, ο Βελουχιώτης θα αξιοποιήσει ευφυώς τις παραδόσεις της κλεφτουριάς και την ισχυρή εθνική συνείδηση των χωρικών. Ακούστε χαρακτηριστικά την περιγραφή της πρώτης του δημόσιας εμφάνισης: «Το απόγευμα της Κυριακής 7 Ιουνίου 1942, όσοι κάτοικοι της Δομνίστας βρίσκονταν στην πλατεία του χωριού, το πρώτο που άκουσαν ήταν ένα ομαδικό και βροντώδες ‘μαύρη είν’ η νύχτα στα βουνά…’. Μετά είδαν να μπαίνει ορμητικά τραγουδώντας ένα τμήμα οπλοφόρων, συντεταγμένο κατ’ άνδρα, με την ελληνική σημαία μπροστά.»
Ο Άρης – Μιζέριας αφού ζητήσει την άδεια από τον πρόεδρο να μιλήσει με την εμφάνιση του παπά στέκεται προσοχή, τον χαιρετάει στρατιωτικά και σκύβει και του φιλάει το χέρι. Στη συνέχεια θα τους μιλήσει για τον απελευθερωτικό αγώνα, το νέο ’21, για εθνική ανεξαρτησία. Τα λόγια αυτά μπαίνουν στην καρδιά των απλών ανθρώπων. Και αυτό θα κάνει παντού.
Παρά την εμφάνιση και άλλων αντιστασιακών ομάδων, και κυρίως του ΕΔΕΣ, ήδη από το 1943 το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ έχουν σχεδόν τον απόλυτο έλεγχο. Οι Βρετανοί, μέσω και της Στρατιωτικής Αποστολής τους, αν και είχαν ενισχύσει αρχικώς οικονομικά και στρατιωτικά, πλουσιοπάροχα τον ΕΛΑΣ, εν τέλει είχαν αρχίσει να ανησυχούν. Η αγωνία για την μεταπολεμική τύχη της χώρας κορυφωνόταν ταυτόχρονα στο Λονδίνο, στο Κάϊρο που ήταν η έδρα της αυτοεξόριστης κυβέρνησης, στην Αθήνα, στα στρατηγεία των ανταρτών. Και δυστυχώς, όσο πλησίαζε η ώρα της απελευθερώσεως τόσο εντεινόταν ο εσωτερικός αγώνας. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, θα συστήσουν μια κυβέρνηση των βουνών, και θα εξαπολύσουν επίθεση σε όλα τα μέτωπα για να ξεκαθαρίσει το τοπίο:
Θα οργανώσουν μαζική εξέγερση σε στρατό και στόλο στη Μέση Ανατολή, πριν ξεκινήσουν για το μέτωπο της Ιταλίας, διαλύοντάς τους.
Θα εξοντώσουν την αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ, εκτελώντας τον αρχηγό της αντισυνταγματάρχη Ψαρρό.
Θα επιτεθούν εναντίον του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο, η οποία είναι η μοναδική περιφέρεια που δεν ελέγχουν.
Ο Βελουχιώτης θα κατέβει στην, πάντα υπερσυντηρητική και εθνικόφρονα, Πελοπόννησο για να κτυπήσει τα Τάγματα Ασφαλείας που συνεργάζονται με τους Γερμανούς, αλλά η άνθισή τους οφειλόταν στην σύγκρουση με την άκρα αριστερά. Η αγριότητα της καταστολής καταγράφεται σε γεγονότα όπως στην σφαγή των αμάχων και αιχμαλώτων στον μαρτυρικό Μελιγαλά.
Στις συνοικίες πέριξ του κέντρου της Αθήνας ήδη η εξουσία είχε περάσει στο ΚΚΕ. Οι φονικές αψιμαχίες με την Χωροφυλακή και τους εθνικόφρονες ήσαν στην ημερήσια διάταξη.
Παρά το γεγονός ότι η δράση του αυτή το έκανε να χάσει μεγάλο μέρος από τους συμπαθούντες προηγουμένως το ΕΑΜ, το ΚΚΕ το φθινόπωρο του ’44 μπορούσε να αρπάξει την εξουσία. Ήταν η πιο οργανωμένη ένοπλη δύναμη στον ελλαδικό χώρο. Κι όμως δεν το έκανε ! Μάλιστα ήδη από τον Αύγουστο είχε τελικά συμφωνήσει με την κυβέρνηση που συγκρότησε ο Γεώργιος Παπανδρέου, με την καθοδήγηση των Βρετανών, στο Λίβανο. Και με τη συμφωνία της Καζέρτας θα είχε και δικούς του υπουργούς !
Τι ήταν αυτό που το συνεκράτησε, όταν ακόμη οι Βρετανοί δεν είχαν φθάσει στην χώρα μας, και καμία οργανωμένη δύναμη δεν μπορούσε τότε να αντισταθεί επί μακρόν στους Μπολσεβίκους του ΚΚΕ;
Στην πραγματικότητα, η τύχη της Ελλάδας κρινόταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων των εν δυνάμει νικητών του πολέμου. Ήδη από την άνοιξη φαίνεται ότι υπήρχε η σιωπηρή συγκατάθεση της Μόσχας για τις ενέργειες της Βρετανίας στην Ελλάδα, αναγνωρίζοντάς την ως μέρος της σφαίρας επιρροής της. Και η σοβιετική στρατιωτική αποστολή στα ελληνικά βουνά τον Αύγουστο του ’44 έδωσε τις δικές της συμβουλές, που επέβαλαν το συμβιβασμό.
Εξάλλου, ο σοβιετικός Ερυθρός Στρατός με ιδιαίτερη προσοχή δεν πέρασε ούτε εκατοστό σε ελληνικό έδαφος, διερχόμενος την Βουλγαρία. Η συμφωνία πρέπει να έκλεισε στις 9 Οκτωβρίου, στην Μόσχα, στη συνάντηση Τσώρτσιλ-Στάλιν, πριν επικυρωθεί στην Γιάλτα. Είναι η περίφημη ιστορία με το χαρτάκι που γράφτηκαν, σύμφωνα με τον Τσόρτσιλ, τα ποσοστά επιρροής για τις διάφορες χώρες. Η Ελλάδα «επήγαινε» κατά 90% στους Βρετανούς και 10% στους Σοβιετικούς. Αληθεύει άραγε πράγματι η «μοιρασιά της χαρτοπετσέτας» ; Εκ του αποτελέσματος προκύπτει ότι συμφωνία υπήρξε και μάλιστα θα ετηρείτο μέχρι τέλους, ακόμη και όταν την θέση των Βρετανών θα έπαιρναν οι ΗΠΑ. Και μάλλον θα ετηρείτο μέχρι τέλους της Σοβιετικής Ένωσης.
Έχοντες σήμερα υπόψη μας ότι, ο Στάλιν είχε δεσμευθεί να μην βοηθήσει στην κατάληψη της εξουσίας από τους «έλληνες» κομμουνιστές, τα ερωτήματα που γεννιούνται είναι:
Οι τελευταίοι το γνώριζαν;
Και αν ναι γιατί επιχείρησαν στη συνέχεια δύο φορές ένοπλο αγώνα κατά του ελληνικού κράτους;
Και αν όχι, πώς δεν αντελήφθησαν από την εμφανή και πρόδηλο στάση της Μόσχας ότι θα έμενε απλός παρατηρητής των εξελίξεων;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Στάλιν είχε κάθε συμφέρον να παραμένει στην Ελλάδα μια χαίνουσα πληγή για τους δυτικούς. Να μπορεί να χρησιμοποιεί το ελληνικό χαρτί στο παιχνίδι του διεθνούς ανταγωνισμού. Ότι κέρδη θα επετύγχανε το ΚΚΕ ήσαν καλοδεχούμενα. Αλλά ποτέ δεν θα προχωρούσε σε ευθεία αντιπαράθεση με τους δυτικούς γι’ αυτό το ζήτημα, πέραν από τις διπλωματικές και πολιτικές αντεγκλήσεις που θα λάβουν χώρα αργότερα στον ΟΗΕ.
Επίσης δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, ο Ιωσήφ – Μπροζ, ο Τίτο, ο «Κροάτης» κομμουνιστής ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας, παρακολουθούσε με ξέχωρη ικανοποίηση την αναταραχή στην χώρα μας που κατείχε την έξοδο στη θάλασσα του Αιγαίου και εξυπηρετούσε τα σχέδιά του για μια μεγάλη «Βαλκανική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία», υπό την δική του ασφαλώς ηγεσία.
Και μάλλον την δική του σύμφωνη γνώμη πήραν οι ηγέτες του ΚΚΕ, όταν απεφάσισαν να αλλάξουν στάση και να προλάβουν τις εξελίξεις, επιχειρώντας τελικά την κατάληψη της εξουσίας, με ένοπλη επανάσταση, με τα γνωστά «Δεκεμβριανά». Μια ανθρωποκτόνο και εθνοαποδομητική επανάσταση που παρ’ ολίγον να πετύχει, καθώς οι μη κομμουνιστικές και μη συνοδοιποριακές του ΚΚΕ δυνάμεις έφθασαν να ελέγχουν μόνο 2-3 τετραγωνικά χιλιόμετρα στο κέντρο της πόλης, ενώ την άμυνα εκτός από λίγες δυνάμεις της Χωροφυλακής και της ακατάβλητης οργάνωσης Χ, την κρατούσε ο επίκουρος αγγλικός στρατός.
Η επανάσταση δεν πέτυχε, διότι η ηγεσία του ΚΚΕ έκανε δύο λάθη: την ίδια ώρα έστειλε 15 χιλιάδες Ελασίτες εναντίον του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο και το κυριότερο δίστασε, για άγνωστο λόγο, όταν ακόμη οι Βρετανοί δεν είχαν προλάβει να φέρουν στρατιωτικές ενισχύσεις στην Αθήνα.
Η σημασία, όμως, που είχε για το Λονδίνο η Ελλάδα αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ο ίδιος ο Τσώρτσιλ κατέφθασε στην Αθήνα. Το παιχνίδι για το ΚΚΕ θα χαθεί για δεύτερη φορά. Οι Βρετανοί βοηθούν τους αντιστεκόμενους «εθνικόφρονες» να νικήσουν κατά κράτος και ο ΕΛΑΣ θα απομακρυνθεί από την Αθήνα, αφήνοντας πίσω του ερείπια, αίμα και μίσος μετά ένα όργιο εγκλήματος και κτηνωδίας.
Το επόμενο βήμα των Μπολσεβίκων ήταν η συμφωνία της Βάρκιζας τον Φεβρουάριο του ’45, που προέβλεπε, κυρίως, τον αφοπλισμό των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Ο ΕΛΑΣ, παρά την ανωτέρω συμφωνία, απέκρυψε ένα μεγάλο τμήμα του οπλισμού του, ενώ κάποιες χιλιάδες μαχητών του παρέμειναν «στο βουνό», και άλλοι εγκαταστάθηκαν σε στρατόπεδα εκπαίδευσης στην Αλβανία και Γιουγκοσλαβία για προπαρασκευή του επομένου «Γύρου».
Προφανώς, τελώντας εν αναμονή μιας λύσης. Ποια θα ήταν αυτή; Αποδοχή του status που είχε διαμορφωθεί ή ένοπλη απόπειρα ανατροπής της; Η αιματηρή τριετία 1946-49 το ξεκαθάρισε με το αίμα των ηρωικών μαχητών του Εθνικού Στρατού και την θυσία χιλιάδων αθώων αμάχων !
Αχιλλέας Ξανθάκης
