(Μέρος 1)
Υφίστανται μερικά ουσιώδη ερωτήματα που αφορούν στην σύγχρονο Ρωσία και τον Πρόεδρο Πούτιν, τα οποία αξίζει να προσεγγισθούν με ενδελεχή, ακριβή και λεπτομερή επισκόπησή τους, συναρτώμενα με την εκτίμηση του πολιτικού δρωμένου (και ου μόνον) στην μεγάλη Ευρασιατική χώρα : Ποία είναι πράγματι η τρέχουσα ρωσική ελίτ, γιατί ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν εξακολουθεί να βασίζεται τόσον στις δυνάμεις ασφαλείας όσον και στους φιλελευθέρους, γιατί δεν ριζώνει στην Ρωσία μια «δυτικότροπος» αστική δημοκρατία; Ο Πούτιν εσταμάτησεν την Ρωσία στο χείλος της αβύσου. Ποίος θα την οδηγήσει άραγε μετά από αυτόν;
Το Προεδρικόν Ουκάζιο (Διάταγμα) 44 σελίδων του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βλαντιμήρ Βλαντιμήροβιτς Πούτιν «Σχετικώς με την στρατηγική εθνικής ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας» («О Стратегии национальной безопасности Российской Федерации») εξεδόθη την 2α Ιουλίου του 2021, ως το κατ΄εξοχήν έγγραφον του νέου Δόγματος Εθνικής Στρατηγικής Ασφαλείας της Ρωσίας.
Η έκδοση του νέου ουκαζίου αντικατέστησε το αντίστοιχον έγγραφο του 2015 που είχεν εκδοθεί μετά την κρίση της Ουκρανίας του 2014 και την επακόλουθο διάλυση των σχέσεων με την Δύση. Ενώ βασίζεται στα θέματα που ετέθησαν στην στρατηγική του 2015, η τελευταία κοινοποιηθείσα στρατηγική έχει έναν πολύ διαφορετικό τόνο όσον αφορά στις αντιλήψεις απειλών από την Δύση, «διαποτίζεται» από μίαν έντονο υπενθύμιση της τρεχούσης κρίσεως με την Δύση. Υπάρχει επίσης μία αβαθής «διόγκωση» της ιδέας της Ρωσίας ως προστατρίας των παραδοσιακών, συντηρητικών αξιών – ένα θέμα που η ρωσική ηγεσία έχει προωθήσει επιμελώς, αλλά και ηπίως, τα τελευταία έτη.
Αυτή η εστίαση στις παραδοσιακές αξίες στην τελευταία επανάληψη, είναι εμφανής σε όλο το νέο έγγραφο, η διατήρηση δε αυτών των αξιών έχει καταχωρηθεί ως εθνική προτεραιότης. Ο προσφάτως (14 Μαΐου) ανακοινωθείς από την ρωσική κυβέρνηση κατάλογος των «εχθρικών χωρών» αναφέρεται επίσης στην εν λόγω στρατηγική, αναφερόμενος στην εκ μέρους των χωρών αυτών επιδίωξη καταστροφής της ρωσικής εσωτερικής ενότητος και στην ριζοσπαστικοποίηση των κινημάτων διαμαρτυρίας.
Αντιθέτως, η Ρωσία επαναλαμβάνει την προηγουμένη στάση της – τόσον από πλευράς στρατηγικής ασφαλείας του 2015, όσον και από την έννοια της εξωτερικής πολιτικής του 2016 – σχετικώς με τη δημιουργία σχέσεων με την «Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών» (ΚΑΚ), την Κίνα και την Ινδία μέσω διμερών επαφών και υπό την αιγίδα πολυμερών πρωτοβουλιών όπως η «Ευρυτέρα Ευρασιατική Ένωση», ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) και οι BRICS (ο διεθνής πολιτικός οργανισμός των κορυφαίων αναδυομένων αγορών, που αποτελείται από πέντε χώρες: την Βραζιλία, την Ρωσία, την Ινδία, την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και την Νότιο Αφρική).
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα θέματα και τα ζητήματα που επεσημάνθησαν στην νέα «Στρατηγική Εθνικής Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας» έχουν θιγεί και στο έγγραφον του 2015, το οποίον με δεδομένο το χρονοδιάγραμμά του περιείχε ήδη αυστηρά κριτική προς τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Ωστόσον, υπάρχουν συγκεκριμένες διαφορές, τόσον στο περιεχόμενον όσον και στον τόνο του εγγράφου του 2021, που το καθιστούν σημαντικό.
Η εμφανεστέρα διαφορά είναι στον κατάλογο των εθνικών προτεραιοτήτων, όπου η «διατήρηση των λαών της Ρωσίας και η ανάπτυξη του ανθρωπίνου δυναμικού» έχει παρουσιασθεί ως ο κύριος στόχος. με συγκεκριμένη αλλαγή στην επισήμανση άλλων προτεραιοτήτων εν συγκρίσει προς το 2015 – εκτός από την εθνική άμυνα και την κρατική και δημοσία ασφάλεια.
Αυτές οι αλλαγές δεν είναι απλώς «καλλωπιστικές» και επιπόλαιες, δεδομένου ότι είναι σαφώς ενδεικτικές για το πώς αντιλαμβάνεται η ρωσική ηγεσία τις εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις ασφαλείας που αντιμετωπίζει η χώρα, κάτι που αντικατοπτρίζεται επίσης στα ουσιώδη μέρη του εγγράφου στρατηγικής. Σχεδόν κάθε τομεύς προτεραιότητος στο έγγραφον του 2021 περιέχει κριτική για τις «δυτικές ενέργειες» που φέρονται να υπονομεύουν τα ρωσικά εθνικά συμφέροντα. Το έγγραφον αναφέρει ότι οι ΗΠΑ, οι σύμμαχοί τους, οι υπερεθνικές εταιρείες και οι ξένες μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) -μεταξύ άλλων- επιτίθενται ενεργώς στις παραδοσιακές ρωσικές αξίες και οι επιθέσεις τους αυτές θα κάνουν την Ρωσία να χάσει την «πολιτιστική κυριαρχία» της. Επίσης η Δύση θεωρείται υπεύθυνος για την επιδίωξη περιορισμού των δραστηριοτήτων των ρωσικών εταιρειών και για «παρεμπόδιση της αναπτύξεως της Αρκτικής, διαστρέβλωση της παγκοσμίου ιστορίας, αποκατάσταση του φασισμού, υποκίνηση ενός κινήματος διαμαρτυρίας και διχασμό της ρωσικής κοινωνίας ».
Αυτή η ευρυτέρα της περιρρεούσης πραγματικότητος οδήγησε επίσης στην υιοθέτηση της «ασφαλείας των πληροφοριών» ως ειδικής και κεχωρισμένης προτεραιότητος, όπου εκτός από συσχετιζόμενες ανησυχίες όπως η τρομοκρατία, οι κυβερνοεπιθέσεις και το «ξέπλυμα χρήματος», η Ρωσία βλέπει μιαν επί πλέον απειλή από την χρήση του διαδικτύου για την κινητοποίηση μαζικών εκδηλώσεων, καθώς και την στρεβλή παρουσίαση της ιστορίας για «πολιτικούς λόγους». Αυτά είναι προδήλως ενδεικτικά πως η ασφάλεια των πληροφοριών καθίσταται «πρωταρχικός χώρος μάχης».
Όσον αφορά στην προστασία των ρωσικών παραδοσιακών αξιών και στην αντίληψή πως αυτές τελούν υπό πολιορκία, στο έγγραφο του 2021 η εστίαση έχει αυξηθεί πολλαπλασίως, συμφώνως μάλιστα με την ανάδειξη της Ρωσίας ως μιας συντηρητικής ηγέτιδος τα τελευταία χρόνια. Αυτή η εστίαση στις παραδοσιακές αξίες, η ισχυρά παγίωση της ασφαλείας των πληροφοριών, η αντιμετώπιση της δυτικής προπαγάνδας καθιστά την στρατηγική του 2021 ένα ριζικώς νέον έγγραφο, που δυνητικώς θα έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες. Σημειώνεται ότι οι αναφερθείσες αλλαγές δεν θα επηρεάσουν μόνον την ρωσική εξωτερική πολιτική, αλλά και την εσωτερική πολιτική και την ιδεολογία, σηματοδοτούσες πιθανόν μια στροφή από του σημείου όπου αυτά τα θέματα συνεζητούντο μόνον από την ελίτ, σκοπούσα σε μιαν εστιασμένη συναίνεση.
Εκτός από αυτές τις αλλαγές, το έγγραφον ζητεί επίσης «οικονομικήν ασφάλεια». Η Ρωσία αναγνωρίζει την ανάγκη για οικονομική μετάβαση από εξαγωγές πρώτων υλών προς την βαθεία επεξεργασία πρώτων υλών και την διαφοροποίηση σε βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας, ενώ παραλλήλως εργάζεται για την μείωση του διενεργουμένου με δολάρια εμπορίου. Αναγνωρίζει επίσης την ανάγκη για υψηλότερα εισοδήματα, μείωση της ανισότητος, καλυτέρα υγειονομική περίθαλψη και προώθηση της κοινωνικής και οικονομικής αναπτύξεως. Αναγνωρίζει περαιτέρω τον αρνητικόν αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής και την ανάγκη διεθνούς συνεργασίας σε αυτόν τον τομέα. Ο αντίκτυπος της πανδημίας, σε συνδυασμό με τον ήδη υποτονικό ρυθμό αναπτύξεως της Ρωσίας πριν το πλήγμα της COVID-19 κατέστησε αυτήν την εστίαση επιτακτική. Η ανάπτυξη τεχνολογιών είναι ένας άλλος τομεύς εστιάσεως, όπου έγινε αισθητή η ανάγκη να εκπερασθεί η «κρίσιμος εξάρτηση της ρωσικής οικονομίας από εισαγόμενες τεχνολογίες», συμπεριλαμβανομένης της διασφαλίσεως τεχνολογικής ανεξαρτησίας του αμυντικού τομέως, μάλιστα υπό τον επιπρόσθετον αντίκτυπο της αλλαγής της δομής της οικονομίας.
Στο ουκάζιο του Πούτιν, η Ρωσία επαναλαμβάνει την θέση της να επιδιώκει την οικοδόμηση μιας «πολυδιανυσματικής» εξωτερικής πολιτικής, την ενίσχυση του ΟΗΕ και του ρόλου του Συμβουλίου Ασφαλείας, καθώς και την διατήρηση της στρατηγικής σταθερότητος. Αναμένει ότι η γεωπολιτική αστάθεια θα συνεχισθεί καθώς η παγκόσμια τάξη αλλάζει, υποστηρίζει δε ότι γίνονται προσπάθειες για τον περιορισμόν της Ρωσίας και ότι η Δύση θέλει να διατηρήσει την κυριαρχία της. Αυτοί οι ισχυρισμοί, που επανειλημμένως διετυπώθησαν στο παρελθόν από την ρωσική κυβέρνηση, έχουν πλέον διατυπωθεί και στην στρατηγικήν εθνικής ασφαλείας.
Ο ένας τομεύς που συνιστά δείγμα συνεχείας από το παλαιότερο στο νεότερον έγγραφο αναφέρεται στις σχέσεις με την Ανατολή, καθώς επιδιώκεται η δημιουργία δεσμών με τις εκεί περιφερειακές δυνάμεις. Η «ιεράρχηση των προτεραιοτήτων» παραμένει η ιδία: «Πρώτη βαθμίς — ΚΑΚ/Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας (CSTO), Ένωση με τη Λευκορωσία . Δευτέρα βαθμίς – Κίνα και Ινδία σε ισοτιμία. Τρίτη βαθμίς -SCO, BRICS, RIC.» Η εστίαση στην Κίνα και στην Ινδία υπογραμμίζει τον ταχύ ρυθμόν αλλαγής της τάξεως στην Ασία και τον Ειρηνικό, καθώς και και την σημασία που αποδίδει η Ρωσία σε αυτήν την γεωγραφία. Εδώ το έγγραφον αντί να σηματοδοτεί μια σημαντική μετατόπιση προωθεί μόνον την «συναίνεση, η οποία ενισχύθη τα τελευταία έτη».
Η στρατηγική εθνικής ασφαλείας του 2021 σκιαγραφεί τις ρωσικές φιλοδοξίες, τις ανησυχίες καθώς και το όραμα για το μέλλον. Προσδιορίζει την ανάγκην βελτιώσεως της οικονομικής αναπτύξεως, την μείωση της εξαρτήσεως από τις εξαγωγές φυσικών πόρων, την διατήρηση του περιβάλλοντος κλπ. Εν τω μεταξύ, ενισχύει την εστίαση σε ορισμένα από τα επαναλαμβανόμενα θέματα που προώθησε η ρωσική ηγεσία τα τελευταία έτη, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής του διεθνούς συστήματος, του συντηρητισμού, την εστίαση στις παραδοσιακές αξίες και την απειλή για την εγχώρια σταθερότητα από δυτικές δράσεις. Το έγγραφον σηματοδοτεί την συνέχιση της στρατηγικής κατευθύνσεως στην εξωτερική πολιτική, αλλά εισάγει μιαν ισχυροτέραν έμφασην στην αντιμετώπιση της εσωτερικής πολιτικής, ενώ …. προσαρμόζεται στην εξελισσομένη παγκόσμιο τάξη !
Με την μελέτη του δημοσιοποιημένου νέου δόγματος εθνικής ασφαλείας της Ρωσίας γεννάται λοιπόν μια διπλή εντύπωση : Φαίνεται ότι όλα είναι γραμμένα σωστά και επίσης επέρχεται η αίσθηση ότι ο Πρόεδρος Βλαντιμήρ Πούτιν δεν έχει κανέναν στόχο για να επιτεθεί. Υπάρχει μια περιρρέουσα αίσθηση ενός ακαθορίστου κενού.
Το νέο ρωσικό δόγμα έχει μάλλον αμυντικόν χαρακτήρα. Απευθύνεται σε αντιπάλους και εχθρούς, ενώ δεν περιέχει κάποια σαφή στρατηγική για την κινητοποίηση της κοινωνίας και την άνοδο του ρωσικού έθνους σε νέα ιστορικά ύψη. Η εντύπωση είναι πως ο Πρόεδρος Πούτιν είναι μόνος του και δεν έχει ισχυρούς συντρόφους σε αυτόν τον αγώνα, ως εκ τούτου ερμηνεύεται και ο αμυντικός – «προστατευτικός χαρακτήρ» του δόγματος.
Όντως απορρέει μια διφορουμένη προσέγγιση. Η θετική της πλευρά είναι ο σαφής ορισμός εκείνων των αντιπάλων με τους οποίους η Ρωσία ευρίσκεται σε κατάσταση αντιπαραθέσεως. Εδώ όλα τα προβλήματα κατονομάζονται με τα ονόματά τους, ενώ η επιδίωξη επαρκούς ετοιμότητος ώστε να προστατευθεί η Ρωσία από την εξωτερική πίεση της «Δύσεως» είναι καταφανής. Ή ακριβέστερον η εξωτερική πίεση αποκλειστικώς και μόνον από την Δύση.
Το νέο δόγμα το δηλώνει με σαφήνεια και ευκρίνεια.
Είναι πράγματι ένα αμυντικό πρότυπο / μοντέλο, αλλά, σε αντίθεση με τις προηγούμενες εκδόσεις του, εστιάζει σαφώς σε έναν πολυπολικό κόσμο, σε μια κριτική για την παγκόσμιο ηγεμονία, σε μια κριτική για τον ιμπεριαλισμό, καθώς και την ανάγκη για την προστασία και προαγωγή του ρωσικού πολιτισμού, και νέες προκλήσεις δικτύου.
Είναι ένα καλογραμμένο και υπεύθυνο έγγραφο.
Εδώ αναφερόμεθα σε ένα δόγμα εθνικής ασφάλειας. Επομένως, ορισμένες διαλαμβανόμενες υπερβολικές πολιτισμικές εκτιμήσεις θα ήσαν ενδεχομένως ακατάλληλες, αλλά ακόμη και αυτές που υπάρχουν «περιχαρακώνουν» με σαφήνεια την γενική εθνική γραμμή.
Ένα άλλο εκπληκτικό θέμα είναι, το πόσον ισχυρές είναι οι φιλελεύθερες επιρροές του παγκοσμιοποιητικού περιβάλλοντος του Πούτιν σε αυτό το έγγραφο. Επέρχεται αρχικώς η αίσθηση ότι μια φράση ή το πρώτον ήμισυ της κάθε προτάσεως εγράφη από διαφόρους «ιέρακες», από το Γενικόν Επιτελείο ή το Κύριο Διευθυντήριο Πληροφοριών – GRU την SVR – Υπηρεσία Πληροφοριών Εξωτερικού ή την FSB – Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας, οπότε φαίνεται ότι έπαυσαν οι κρίσιμες διαχειριστικές παρεμβάσεις των ποικίλων μεγαλο-ολιγαρχών πολιτικών, …. τύπου Γκέρμαν Οσκάροβιτς Γκρεφ, Αντόν Γκερμάνοβιτς Σιλουάνοφ ή Ανατόλι Μπορίσοβιτς Τσουμπάϊς.
Όμως εάν εξετάσουμε ενδελεχώς το περιεχόμενον όπισθεν των λεοντείων προπετασμάτων, το κείμενον του ουκαζίου γέμει συμβιβασμών επί των οποίων εβασίσθη όλη η ιδεολογία του Πούτιν καθ’ όλα αυτά τα 20 έτη της εξουσίας του. Κατ΄ουσίαν είναι ένας αλλόκοτος συνδυασμός φιλελευθερισμού, παγκοσμιοποιήσεως και προσανατολισμού προς την κυριαρχία και τον ρεαλισμό. Αυτές βεβαίως είναι αμοιβαίως αποκλειόμενες στάσεις. Από την άποψη της λογικής, της πολιτικής, της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, της φιλοσοφίας, είμεθα είτε φιλελεύθεροι είτε ρεαλιστές.
Ασφαλώς ο Πρόεδρος Πούτιν είναι ρεαλιστής. Όμως περιβάλλεται από πεπεισμένους εμμονικούς φιλελευθέρους. Επιπλέον, είναι μεν ένας ρεαλιστής μαζί με τους ανθρώπους από τις δυνάμεις ασφαλείας του ρωσικού κράτους, αλλά υφίσταται και ένα δεύτερο μέρος, στην εγγύς συνοδεία του, που είναι εμμονικοί φιλελεύθεροι.
Ως αποτέλεσμα αυτής της ιδιαζούσης διχοτομικής συνυπάρξεως, διαβάζουμε ότι είναι απαραίτητο να ενισχυθούν οι κυριαρχικές αξίες της Ρωσίας, ενώ εν συνεχεία γράφεται πως η χώρα πρέπει να ενσωματωθεί ταχέως στην «παγκόσμιο κοινότητα» και να μοιρασθεί τους αστικούς κανόνες του «παγκοσμίου δικαίου» !
Δηλαδή, είναι απαραίτητο να ….. ενισχυθεί η ρωσική εθνική ταυτότης ώστε όσο το δυνατόν ταχύτερον να διαλυθεί το ρωσικό έθνος στον διεθνή κοσμοπολίτικο, καθαρώς μηχανιστικό και άχρωμο ωκεανό αποριζωμένων «ατόμων». Κάθε πρόταση, κάθε παράγραφος συνοδεύεται από μιαν εσωτερική άρνηση της όποιας «εθνικής» οξύτητός της.
Για τον λόγον αυτόν υπάρχει μια παθητική απόπνοια, ένα αμυντικό και όχι επιθετικό αίσθημα στον αναγνώστη.
Αυτή η αμφιθυμία ημπορεί να χρεώσει την εν λόγω στρατηγική με την αστάθεια μιας «παρανοϊδούς χάρτας», καθώς αντικατοπτρίζει τον κυρίαρχο ρόλο που διαδραματίζουν οι «ιέρακες» στο ρωσικό Συμβούλιον Ασφαλείας ομού με εκείνον των οικονομικών ολιγαρχικών. Όμως αυτό είναι ενδεικτικό της «μακροχρονίου αντιπαραθέσεως» με την Δύση, που εξεκίνησε, σηματοδοτούσα μιαν αλλαγή από το 2015, όταν οι δυτικορωσικές σχέσεις εθεωρούντο ακόμη «διασώσιμες». Το ασταθές αυτό συναίσθημα επικρατεί παρά την πρόσφατο σύνοδο κορυφής ΗΠΑ-Ρωσίας στην Γενεύη, υποδεικνύον ότι τα οφέλη των συνομιλιών αναμένονται λίαν περιορισμένα και δη σε συγκεκριμένους τομείς.
Πρόκειται μάλλον για μιαν υφέρπουσα ψυχοσυναισθηματική σύγχυση του ιδίου του Προέδρου Πούτιν, η οποία αντικατοπτρίζεται σε αυτό το έγγραφο. Ακόμη διστάζει και είναι συγχυτικός. Δεν είναι ότι «δεν έχει κανέναν για να επιτεθεί». Μάλιστα εκείνους που ήσαν έτοιμοι να του επιτεθούν, τους απέφυγε αριστοτεχνικώς, τους υπεβάθμισε και τους περιέκοψε κάθε παροχή και «τροφοδοσία» ισχύος. Όλοι οι άνθρωποι του συμπλόκου που του αντετέθη, ιδεολογικώς, πολιτικώς και ψυχολογικώς, ευρίσκονται πράγματι σε αισχρά απαξίωση είτε σε ……κατ’ οίκον περιορισμό.
Είτε παθητικοί μετριοπαθείς και μέτριοι, είτε ελεγχόμενοι «κατευθυνόμενοι πατριώτες» – ζητωπατριώτες, συμφώνως προς το Ευαγγέλιον εμεσιογόνοι «ούτε ζεστοί ούτε κρύοι», δεν έλκονται από κάποιο μεγαλόπνοο όραμα να κυβερνήσουν το ρωσικό κράτος. Και όντως δεν είναι ούτε καν πατριώτες, αλλά απλώς έτοιμοι με ένα νεύμα των ισχυρών να γίνουν πατριώτες ή να σταματήσουν να είναι πατριώτες ! Την ίδια στιγμή, δίπλα στον Πρόεδρο ευρίσκονται επιθετικοί φιλελεύθεροι που έκαμαν συμφωνία μαζί του. Τους είπε : μείνετε φιλελεύθεροι, αλλά να είστε πιστοί σε εμένα προσωπικώς. Και αυτοί, (αν και όχι αμέσως), συνεφώνησαν για λόγους επιβιώσεως και ανελίξεως, για λόγους συμφέροντος.
Ακριβώς αυτός ο συμβιβασμός αντικατοπτρίζεται σε όλα τα σημαινόμενα και υπαινισσόμενα του Δόγματος Εθνικής Ασφαλείας της Ρωσίας. Το κείμενο αποπνέει αυτόν τον βαθύ ιδεολογικοπολιτικό συμβιβασμό. Το Γενικό Επιτελείο αποδίδει την πλήρη εικόνα της καταστάσεως με τις εκτιμήσεις του, αλλά το τελευταίον καταληκτικό μέρος των προτάσεων ….μορφοποιείται από τους φιλελευθέρους, οι οποίοι έχουν μεν αποδείξει την πίστη τους στον Πούτιν, όμως δεν έχουν εγκαταλείψει τις φιλελεύθερες απόψεις τους που όζουν … παγκοσμιοποιήσεως.
Είναι γνωστόν ότι ουσιαστικώς υφίστανται δύο σχολές διεθνών σχέσεων, ο φιλελευθερισμός και ο πραγματισμός / ρεαλισμός. Ο ρεαλισμός βασίζεται στο γεγονός ότι η κυριαρχία είναι η υψηλοτέρα αξία και ο φιλελευθερισμός βασίζεται στο γεγονός ότι η κυριαρχία είναι απλώς μία εκδήλωση ενός προσωρινού κράτους, που πρέπει να θυσιάζεται προς όφελος της Παγκοσμίου Κυβερνήσεως. Επομένως, αυτή η εγγενής αντίφαση ρεαλισμού – φιλελευθερισμού είναι επίσης παρούσα στο δόγμα.
Υπάρχουν και τα δύο αντιφατικά στοιχεία στο δόγμα.
Αυτή είναι μια ορθοτόμος και ψυχρά διάγνωση. Στο επίπεδον της θεωρίας των διεθνών σχέσεων πρόκειται για μιαν ιδιάζουσα ψυχοπνευματική διαταραχή. Ο άνθρωπος δεν ημπορεί να είναι συνάμα ρεαλιστής και φιλελεύθερος.
Ένα τέτοιο δεδομένο καταργεί εντελώς κάθε ορθολογισμό, κατακρημνίζει ολοσχερώς την λογική.
Επισημαίνει ένα εξόχως επικίνδυνο δρώμενο. Έως του πέρατος του 2021 θα ημπορούσαμε ενδεχομένως να αναμένουμε περισσότερα : Ιστορικά συμβάντα πλανητικής βαρύτητος που ίσως θα λειτουργήσουν ως εξαναγκαστικές «θεραπείες» αυτού του ιδεολικοπολιτικού πολυχασμού, αυτής της πνευματικής διασπάσεως.
Είναι σαφές ότι το νέο δόγμα θέτει την κρατούσα ρωσική ελίτ σε κίνδυνο. Όμως ούτως ή άλλως δεν είναι πρόβλημα να ανήκει κάποιος στην ρωσική ελίτ; Ημπορεί να επιτελέσει τα απαραίτητα καθήκοντά της, ανταποκρινομένη στις προκλήσεις που θέτει η παγκόσμιος τάξη στην Ρωσία; Ας ιδούμε δειγματοληπτικώς την Κρατική Δούμα: υπάρχουν στις γραμμές της ως επί το πλείστον …. παίκτες χόκεϋ, παραολυμπιονίκες, διαθλήτριες, αστέρες ταινιών και επιχειρήσεων του θεάματος που περιελήφθησαν προεκλογικώς στον κατάλογο των υποψηφίων από το κυβερνών κόμμα. Οποιοσδήποτε … διάσημος και κοινωνικώς «επιτυχημένος», αλλά όχι εκπρόσωποι των βιομηχανιών τελευταίας τεχνολογίας και ηλεκτρονικών. Η Δούμα είναι διαφήμιση και προβολή πολιτικού προσωπικού «ευχαρίστου» στις μάζες. Και προετοιμάζει ειδικούς για … εταιρικά πάρτι. Εδώ ακριβώς ευρίσκεται η απάντηση στον προαναφερθέντα προβληματισμό γιατί ο Πρόεδρος Πούτιν δεν έχει κανέναν δίπλα του ώστε να ωθήσει το ρωσικό έθνος προς νέα ύψη.
[Η Κρατική Δούμα με 450 μέλη, είναι η «Κάτω Βουλή» της «Ομοσπονδιακής Συνελεύσεως της Ρωσίας», ενώ η «Άνω Βουλή» είναι το «Συμβούλιον της Ρωσικής Ομοσπονδίας», με 170 μέλη.]
Αυτοί οι άνθρωποι είναι τυχαίοι, απλώς «ονομαστικοί», δεν απαιτείται τίποτα από αυτούς, τους απαγορεύεται οποιαδήποτε ανεξαρτησία και στρατολογούνται με την αρχήν της συμπληρώσεως των κενών θέσεων ή της επιτεύξεως των ζητουμένων αριθμών. Το σημαντικότερον πράγμα που απαιτείται από αυτούς είναι …. να μην έχουν ιδικές τους απόψεις και απλώς να ακολουθούν την κυρίαρχο ροή της εθνικής πολιτικής. Το Κοινοβούλιον, κατά την άποψη του Προέδρου Πούτιν, δεν πρέπει να παρεμβαίνει – αυτό είναι όλο ! Δεν υπάρχει περιστροφή στο σύστημα, όλα μοιράζονται μεταξύ της εγγυτέρας συνοδείας του και διαφορετικών πολιτικών φατριών, οι οποίες είναι στερώς δομημένες και εξασθενημένες, καθώς πολεμούν μεταξύ τους ακαταπαύστως και εντελώς ανεξαρτήτως από τις λειτουργικές διαδικασίες της Δούμας. Η Δούμα δεν επηρεάζει τίποτα ! Απολύτως !
Είναι ένα είδος θεσμού που μάλλον αποτελεί βάρος για το σύστημα Πούτιν. Και επομένως είναι κατά το πλείστον κεκορεσμένη με τους πλέον κενούς και χωρίς νόημα ανθρώπους, οι οποίοι απλώς καταλαμβάνουν μία θέση.
Ως εκ τούτου δεν ημπορούμε να μιλήσουμε για μίαν ουσιώδη και πραγματική κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Αυτή έχει μειωθεί στο μηδέν. Όλα αποφασίζονται από τον Πρόεδρο Πούτιν και η πραγματική επιρροή, οι πραγματικές ζώνες επιρροής ευρίσκονται έξω από την Κρατική Δούμα. Όπως άλλωστε σημαίνει και με το Συμβούλιο της Ομοσπονδίας ή κάποιο Δημόσιο Επιμελητήριο. Το σύστημα Πούτιν είναι κατακόρυφο, είναι μία ιδιότυπος μοναρχία ενός απολύτου ηγεμόνος που αναδιανέμει την εξουσία μεταξύ των φιλοδόξων ικανών νέων και των μεγιστάνων του πλούτου. Επί παραδείγματι, αυτοί οι σκιώδεις μεγιστάνες σε καμία περίπτωση δεν υποβάλλουν τα αιτήματά τους στο κοινοβούλιο. Όλα τα πραγματικά προβλήματα του ρωσικού κράτους, τομεακά, διατομεακά, υπουργικά, επαρχιακά, περιφερειακά και διοικητικά, επιλύονται στο περιβάλλον του Προέδρου Πούτιν και προσωπικώς από τον ίδιον τον Πούτιν. Ο Πρόεδρος «επάγωσε» σκοπίμως την πολιτική κατάσταση κατά τέτοιον τρόπο ώστε …. ποτέ να μην συμβεί τίποτα. Ώστε να μην υπάρχει ρέουσα πολιτική !
Ως εκ τούτου, στην Κρατική Δούμα, οι αθλητές αθλούνται, οι κοσμοναύτες … πετούν, οι αοιδοί τραγουδούν.
Το δρώμενο είναι πολύ απλό και απαλό : Δεν ομιλούν στην Βουλή, δεν σκέπτονται στην Δούμα.
Άλλο ένα πράγμα είναι επίσης ιδιαιτέρως σημαντικό : Η υφισταμένη απόλυτος αδιαφάνεια της ανακατανομής δυνάμεων και θέσεων εντός της κυβερνήσεως δεν επιτρέπει να εμφανισθούν οι μοχλοί και τα νήματα αυτής της εξουσίας. Αυτή η εξουσία δεν είναι γνωστόν πώς αναδιανέμεται και όλα εξαρτώνται από τις παρασκηνιακές ρυθμίσεις του στενού κύκλου του Προέδρου Πούτιν. Αυτό είναι κακό. Αλλά είναι συνάμα καλό ότι ο αγών μεταξύ των διαφορετικών τμημάτων του καθεστώτος και των ολιγαρχών, των διαφορετικών πολιτικοοικονομικών φατριών, δεν επηρεάζει ούτε κλονίζει το πολιτικό σύστημα της Ρωσίας, όπως επί παραδείγματι συμβαίνει με τις διαβόητες «Τσέμπολ» της Νοτίου Κορέας.
[Στην Νότιο Κορέα μια «τσέμπολ» – «πλουσία οικογένεια» είναι ένας μεγάλος βιομηχανικός όμιλος που διοικείται και ελέγχεται από ένα άτομο ή μία οικογένεια. Μια «τσέμπολ» αποτελείται συχνάκις από πολλές διαφοροποιημένες θυγατρικές, που ελέγχονται από ένα άτομο ή μιαν ομάδα προσώπων των οποίων η εξουσία επί της ομάδος ως επί το πλείστον υπερβαίνει την νομική εξουσία του κράτους. Η πρώτη γνωστή χρήση του όρου (σε αγγλικό κείμενο) ήταν το 1972. Πολλές δεκάδες μεγάλες εταιρίες της Νοτίου Κορέας που ελέγχονται από οικογένειες εμπίπτουν σε αυτόν τον ορισμό. Επίσης οι «τσέμπολ» παίζουν σημαντικό ρόλο στην πολιτική της Νοτίου Κορέας. Το 1988, ένα μέλος μιας οικογενείας «τσέμπολ», ο Τσανγκ Μονγκ – Τζουν, πρόεδρος της εταιρείας «Hyundai Heavy Industries», έθεσε επιτυχή υποψηφιότητα για την Εθνοσυνέλευση της χώρας. Άλλοι επιχειρηματικοί ηγέτες επελέγησαν επίσης ως μέλη της Εθνοσυνελεύσεως μέσω (απλής) «αναλογικής εκπροσωπήσεως». Η διάσημος Hyundai έχει καταβάλει επίπονες προσπάθειες για να συμβάλει στην «απόψυξη» των σχέσεων Βορείου και Νοτίου Κορέας, αλλά όχι χωρίς διαμάχες. Πολλές «τσέμπολ» έχουν επικριθεί για ιδιαιτέρως χαμηλές πληρωμές μερισμάτων και άλλες πρακτικές διαχειρίσεως που ευνοούν τον έλεγχο των μετόχων σε βάρος των απλών επενδυτών.]
Αυτός ο αγών προσώπων και οικονομικοκοινωνικών φορέων δεν αντικατοπτρίζεται εμφανώς στο ρωσικό κοινοβούλιο. Δεν εκχέεται τοξικός στα μέσα ενημερώσεως. Τα μέσα μαζικής ενημερώσεως λειτουργούν συχνάκις ως συλλογικά ναρκωτικά, αποσιωπούν πραγματικότητες και παρέχουν ψευδαισθήσεις διασκεδάσεως, ενώ το κοινοβούλιο απλώς αντιπροσωπεύει ένα είδος ησύχου έλους – καταφυγίου για …. προνομιούχες τυχερές πάπιες. Έτσι όλοι οι συμμέτοχοι του παιγνίου δοξάζουν τον Θεό και πορεύονται.
Είναι λοιπόν πράγματι δυσχερέστατο να ανευρεθεί προσωπικό για την σύσταση και λειτουργία μιας αληθούς ρωσικής εθνικής ελίτ; Πού ημπορούν να ανευρεθούν άτομα ικανά να αξιολογήσουν επαρκώς τις απειλές που θέτει έναντι της Ρωσίας η παγκόσμιος κοινότης και να προτείνουν λύσεις; Άλλωστε, αν η φερ΄ειπείν ελίτ υποβαθμισθεί στο επίπεδον της Κρατικής Δούμας (όπως αυτή εμφανίζεται τώρα), τότε πού να αναζητηθούν οι αναγκαίοι ικανοί πολιτικοί; Κάποτε στην Αγγλία η απειλή πολέμου με την εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία έφερε στο πολιτικό προσκήνιο τον αδίστακτο και δαιμόνιο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Και όλη η ελίτ αυτομάτως ήλλαξε μαζί του.
Από πού λοιπον θα σφυρηλατήσει η Ρωσία σχέδια κατάλληλα για τα γιγαντιαία διηπειρωτικά της ζητούμενα;
Χωρίς την κατάλληλο πολιτικοστρατιωτική ελίτ, δεν πρόκειται να οδηγηθεί πουθενά.
Βεβαίως ο Πρόεδρος Πούτιν δεν το σκέπτεται έτσι, καθώς τώρα ελίτ είναι αυτός και οι φίλοι του. Η ελίτ είναι αυτοί! Στην Ρωσία, η δυτικού τύπου αστική δημοκρατία είναι ένα εντελώς ξένο φαινόμενο. Δεν ριζώνει και δεν προσφέρει τίποτα από μόνο του. Στην Βρετανία υπάρχουν δημοκρατικές παραδόσεις, η αποτελεσματικότης των οποίων είναι επίσης αμφιλεγομένη, αλλά η αστική δημοκρατία υπήρξεν εκεί επί πολλούς αιώνες και έχει επάγει συγκεκριμμένα συμπεριφορικά μιμίδια στους Βρετανούς. Αυτό το δρώμενο οι Ρώσοι και δεν το είχαν ποτέ και δεν θα το έχουν ποτέ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον η ελίτ τους διαμορφώνεται με άλλους τρόπους, καθόλου … δημοκρατικούς. Και ο Πρόεδρος Πούτιν το γνωρίζει πολύ καλά.
Το σημερινό «κατεστημένο» περιβάλλον του Προέδρου Πούτιν αρχίζει ήδη να εμποδίζει την άνοδο νέων ανθρώπων. Αυτή η διαδικασία υπενθυμίζει την διαβόητον «οπρίτσνινα» (опри́чнина) [την περίοδον της ρωσικής ιστορίας μεταξύ 1565 και 1572, κατά την οποίαν ο Τσάρος Ιβάν ο Τρομερός συνέστησε την ιδιότυπον εγχώριο πολιτική με μυστικήν αστυνομία, μαζική καταπίεση, δημόσιες εκτελέσεις, καθώς και δέσμευση γαιών από τους αντικειμένους του Ρώσους αριστοκράτες. Οι έξι χιλιάδες πολιτικοί αστυνομικοί, οι οποίοι εφρόντιζαν την εφαρμογή της πολιτικής αυτής εκαλούντο «οπρίτσνικι», ενώ ο όρος οπρίτσνινα εχρησιμοποιείτο επίσης για την μυστική αστυνομική οργάνωση και για τα εδάφη εντός των οποίων, εκείνην την περίοδο, ο Τσάρος εκυβέρνα απ’ ευθείας και εντός των οποίων έδρων οι οπρίτσνικι Ο όρος τον οποίον ο Ιβάν εχρησιμοποίησεν για αυτήν την πολιτική, προέρχεται από την ρωσική λέξη «οπρίτς» (опричь) σημαίνουσα : πέραν από, εκτός].
Μάλιστα δε υπενθυμίζει μίαν διπλήν οπρίτσνινα. Τόσον μία «πατριωτική» που επινέμεται τον χώρον του στρατεύματος και της εθνικής ασφαλείας, όσον και μια «νεο-ολιγαρχική», που έχει αναπτυχθεί σε μεγάλες εταιρείες, ή έχει υλοποιήσει την επιτυχία της με ευστόχους κοινωνικοοικονομικούς ελιγμούς σε μεγάλες επιχειρήσεις. Αμφότερες συνίστανται από ικανότατα, αδίστακτα και επιθετικά άτομα.
Ο Πρόεδρος Πούτιν βασίζεται σε τέτοια «θηρία», προερχόμενα από ιδιωτικές επιχειρήσεις και από τους ήρωες των δυνάμεων ασφαλείας, από τα υπουργεία και τις υπηρεσίες εξουσίας. Από τους φιλοδόξους στρατιωτικούς και τις δυνάμεις ασφαλείας, οι οποίες δεν ανταλλάσσουν σχέδια διαφθοράς, που μερικές φορές απορροφούν δειλούς και κακούς υπαλλήλους. Στο σύστημα του Πούτιν, αυτοί οι προικισμένοι φιλόδοξοι έχουν την ευκαιρία να ανέλθουν πολύ υψηλά. Ηπορούν να κινηθούν παραλλήλως με τα παιδιά των προστατευομένων ελίτ, μαζί με τους ασφαλείς επιβάτες των διεφθαρμένων «ανελκυστήρων», οπότε σπεύδουν πεισματικώς στην εξουσία. Δεν είναι ακόμη σε πρώτη ζήτηση, αλλά αποτελούν τον πυρήνα του κράτους στα υπουργεία και στους δημοσίους φορείς εξουσίας. Αν δεν ήσαν αυτοί οι πατριώτες, η Ρωσία και το αμυντικό της σύστημα θα είχαν καταρρεύσει.
Βεβαίως υπάρχουν ικανοί παθιασμένοι και στους φιλελευθέρους κύκλους. Είναι επίσης δυνατοί και σκληροί, απελπισμένοι άνθρωποι, εργαζόμενοι στις μεγάλες επιχειρήσεις, διακατεχόμενοι από οράματα και σκοπούς. Κινούνται όμως σε διαφορετική κατεύθυνση από τους ενστόλους πατριώτες. Προσπαθούν να αποκτήσουν πλούτο και επιρροή για τον εαυτόν τους και προς το συμφέρον της παγκοσμίου ελίτ, καθώς ονειρεύονται μιαν ημέρα να γίνουν μέρος της.
Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα συγκρουσιακή και επιλεκτική πολιτική διαδικασία. Υπάρχουν πολυεπίπεδες και πολυσύνθετες πραγματικές αντιφάσεις μεταξύ των επί μέρους ελίτ. Όλα αυτά όμως τεκταίνονται σχεδόν απαρατήρητα. Αυτό δεν είναι αισθητό στην Κρατική Δούμα ή στην κυβέρνηση.
Με άλλα λόγια, η δημοκρατία της Ρωσίας δεν είναι … ορατή. Υπάρχει μια ζοφερά εικών. Ακριβώς όπως την εποχή του Ιβάν του Τρομερού με την οπρίτσνινα. Όλα βασίζονται σε έναν Πούτιν.
Αλλά είναι ο ρωσικός λαός είναι αυτός που κρατά, που στηρίζει και το κράτος και την κοινωνία. Διότι οι άνθρωποι ενός έθνους και η δημοκρατία είναι διαφορετικά πράγματα. Είναι οι άνθρωποι που γράφουν την ιστορία.
Και αν λέγουν σε κάποιον άρχοντα ένα «ναι» ή «όχι», έστω και πολύ ήπιο, πολύ πράο (ακόμη), αυτοί αποτελούν την κλείδα της νομιμότητος του κρατούντος πολιτικού συστήματος, του κυβερνήτη, του καθεστώτος.
Ο Πούτιν συναισθάνεται τον λαό και από αυτόν αντλεί τη νομιμότητά του, όχι από το κοινοβούλιο, τις πολιτικές ομάδες και τις οικονομικοκοινωνικές «φυλές». Γιά τούτο και έχει καταστεί ένα είδος ενσάρκου δραστικής συνθέσεως μεταξύ κυβερνήσεως και λαού, η δε Ρωσία σήμερα στηρίζεται μόνον σε αυτόν.
Σημειωτέον γεγονός ότι, εδώ και εκατό έτη η Ρωσία κυβερνάται από μιαν ελίτ …. ρωσοφοβική. Και είναι επίσης γεγονός ότι η προεπαναστατική ελίτ δεν ήταν πολύ καλυτέρα. Ο ρωσικός λαός υποφέρει. Παρ’ όλα αυτά, συνεχίζει την ιστορική του ύπαρξη με έναν συγκεκριμένο τρόπο και διατηρεί την τρομακτική δύναμή του. Μάλλον δεν έχει ειπεί την τελευταία του λέξη στην Ιστορία. Οι Ρώσοι επίγονοι της εποχής Πούτιν θα έλθουν στο προσκήνιο.
Αυτό όμως είναι το επόμενο στάδιο. Θα έλθει μετά το τέλος της νυν εποχής, η οποία συντόμως ή βραδέως θα τελειώσει. Τότε, και μόνον τότε, μετά τον Πούτιν, θα ιδούμε τον ρωσικό λαό να λέγει την τελευταία του μεγάλη λέξη, να κάνει την θριαμβευτική εσχατολογική του χειρονομία, να εκφράζει πλήρως την εντελέχειά του, είτε να επιφέρει τον τελικό θάνατο και την κατάρρευση των πάντων.
Τα ανωτέρω συνιστούν μιαν εν πολλοίς ζοφερά εικόνα. Η ρωσική ελίτ, η «νομενκλατούρα», είναι ηθικώς αθλία, αντιλαϊκή, και αυτό συνάδει με πολλούς τρόπους με το γεγονός ότι η εν λόγω ελίτ προήλθεν από το πρόσφατο σοβιετικό παρελθόν, αν και αυτό το σοβιετικό παρελθόν δεν αφορά στην «μαχητική» και επιβιωτική σταλινική ελίτ που συμμετείχε στις περιστάσεις, αλλά αυτήν που «εκρύβη» από τις περιστάσεις, μιαν ελίτ παρασιτική. Αυτή είναι η «προσαρμοστική» ελίτ του μεταψυχροπολέμου.
[H διαβόητη «Νομενκλατούρα» – номенклату́ра (όρος που δηλώνει συνεκδοχικώς την κοινωνική τάξη, που συνδέεται με το κράτος και διαθέτει σημαντικά προνόμια, καθώς και το σύνολο των αξιωματούχων του καθεστώτος) είναι προσδιορισμός από την «Κεντρικήν Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενώσεως», περιγραφής των ηγετικών θέσεων στα όργανα του κόμματος και του σοβιετικού κράτους, στις οικονομικές επιχειρήσεις και στις κοινωνικές οργανώσεις, καθώς και του καταλόγου προσώπων καταλλήλων να τις αναλάβουν. Ο Μιχαήλ Σεργκέβιτς Βοσλένσκυ (Михаил Серге́евич Восленский, 1920-1997) εξελαΐκευσε τον όρο στο περιβόητο βιβλίον του «Νομενκλατούρα – Η Σοβιετική άρχουσα τάξη» (1980), ώστε να περιγράψει την προνομιούχο τάξη, την ελίτ στην ΕΣΣΔ, την οποίαν απετέλουν 3 εκατομμύρια άτομα.]
Όσον αφορά στην σταλινική ελίτ και στην ύστερη μεταπολεμική σοβιετική ελίτ, ο διαφορισμός τους είναι μάλλον απλώς χρονολογικός και συνιστά ένα πολύ απλοϊκό μοντέλο : δηλαδή υπήρχε μια καλή ελίτ και μετά ήλθε μια κακή ! Όχι βεβαίως, δεν ήλθε κάποια άλλη ελίτ. Αυτή είναι η ίδια και απαράλλακτη ελίτ. Ακριβώς, υπό τον Στάλιν υπήρχε μια ιδεολογία, υπήρξε μια κινητοποίηση της κοινωνίας και υπήρξε τερατώδης καταστολή. Όταν η ιδεολογία έσβησε, η κινητοποίηση κατέρρευσε και η καταστολή έπαυσεν, όλα στην αρχή επεβραδύνθησαν και στην συνέχεια διελύθησαν. Μόλις απέθανε η γενεά των ανθρώπων που έζησαν συνεχώς με θάνατο και βία, μόλις η τρομερά πίεση του οξέος και επιθετικού συστήματος καταστολής εξετονώθη κατ’ ολίγον, η ιδία σταλινική ελίτ ήρχισε σταδιακώς να διαλύεται. Απεσυνετέθη δε σε τέτοιον βαθμό που έφθασε σε πλήρη εκφυλισμό της στην δεκαετία του ’80.
Δεν χρειάζεται να αυταπατώμεθα. Αυτή και εξακολουθεί να είναι η ιδία ελίτ.
Κατά το … ένδοξο σοβιετικό παρελθόν ήταν απλώς περιοδικώς «απαραίτητον» για λόγους «επαναστατικής κομμουνιστικής ομοιοστασίας» να εκτελούνται, να βασανίζονται και να ακρωτηριάζονται τα παιδιά και οι γυναίκες τους, ….. προκειμένου να διατηρούνται οι καλοί τους ηγέτες ως κραταιοί «φίλοι». Τότε οι άνθρωποι είχαν σκοπούς προερχομένους από τις ανάγκες και τον φόβο ! Η σταλινική ελίτ ήρχισε να υποβαθμίζεται με τον θάνατον του Στάλιν από την στιγμήν που εσταμάτησεν η κτηνώδης κρατική καταστολή. Πολύ δυσάρεστος και καθόλου ηρωική διαπίστωση (συμβατή με την σαδομαζοχιστική μυθολογία των απανταχού μπολσεβίκων), αλλά συνάμα απολύτως αληθής.
Α. Κωνσταντίνου
