Η πρόσφατη επιβεβαίωση της παρουσίας τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών F-16, που επιχειρούν εκτός του εναέριου χώρου του Αζερμπαϊτζάν εν μέσω της εξελισσόμενης σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, δείχνει την τουρκική εμμονή για αμφισβήτηση της ρωσικής ηγεμονίας στον Νότιο Καύκασο.
Δορυφορικές εικόνες που δημοσιεύθηκαν από τους New York Times έδειξαν τουρκικά αεροσκάφη F-16 στην αεροπορική βάση της Γκάντζα στο Αζερμπαϊτζάν στις 3 Οκτωβρίου, μόλις τέσσερις ημέρες αφότου η Αρμενία ισχυρίστηκε ότι αυτά τα F-16 κατέρριψαν ένα από τα αρμενικά αεροσκάφη Σουχόϊ – 25 (Su-25) κατά τη διάρκεια επιχείρησης κατά μήκος της συνοριακής γραμμής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Βεβαίως η παρουσία τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών δεν αποδεικνύει αναμφίβολα τη συμμετοχή τους στην κατάρριψη του αεροσκάφους, αλλά αποδεικνύει την άμεση στρατιωτική συμμετοχή της Τουρκίας, συμμετοχή που υπερβαίνει πολύ την ήδη καθιερωμένη εκ μέρους της υποστήριξη στο Αζερμπαϊτζάν, όπως με την παροχή μαχητών από την Συρία και στρατιωτικού εξοπλισμού στις αζερικές δυνάμεις.
Η αποφασιστικότητα της Άγκυρας να υποστηρίξει την επίθεση του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ (που ελέγχεται νόμιμα από την Αρμενία) αποτελεί σαφώς άμεση πρόκληση για τη θέση της Μόσχας στον Νότιο Καύκασο. Μέχρι στιγμής, η Ρωσία έχει προσπαθήσει να διαχειριστεί ήπια τις εντάσεις μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν ώστε να εμποδίσει εξωτερικές δυνάμεις να συμμετάσχουν στη σύρραξη.

Πιθανώς, οι συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν τον προηγούμενο Ιούλιο παρείχαν στην Τουρκία την ευκαιρία και την κάλυψη ώστε να βοηθήσει στην προετοιμασία μιας αζερικής επίθεσης, ενέργειας που υποστηρίζει τις μακροπρόθεσμες τουρκικές φιλοδοξίες στον Νότιο Καύκασο.
Η Τουρκία έχει από καιρό επιδιώξει να αυξήσει την επιρροή της στο Αζερμπαϊτζάν για να ενισχύσει τη θέση της στον Νότιο Καύκασο, μια περιοχή όπου οι τουρκικές και οι ρωσικές φιλοδοξίες βρίσκονται σε ακατάπαυστο ανταγωνισμό. Οι κλιμακούμενες εντάσεις με την Αρμενία πιθανότατα κατέστησαν το Αζερμπαϊτζάν πιο πρόθυμο γιά μεγαλύτερη τουρκική υποστήριξη και ως εκ τούτου πιο πρόθυμο να αμφισβητήσει τον υφιστάμενο έλεγχο της Αρμενίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Η συνήθης συνεχώς υφισταμένη στρατιωτική δραστηριότητα κατά μήκος της νοητής γραμμής που διαχωρίζει τις δυνάμεις των Αρμενίων και των Αζέρων μάλλον βοήθησε στην επιτυχή απόκρυψη των προετοιμασιών για εκτενέστερες στρατιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίες ξεκίνησαν στις 27 Σεπτεμβρίου.

Τέσσερις ημέρες συγκρούσεων στα σύνορα Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν που ξεκίνησαν στις 12 Ιουλίου, τη στιγμή που η εντονότερη μετά τις μάχες του 2016 κλιμάκωση μεταξύ των δύο χωρών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, πυροδότησαν στενή αλληλεπίδραση μεταξύ του τουρκικού και του αζερικού στρατεύματος.
Στις 16 Ιουλίου, ο Αναπληρωτής Υπουργός Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν και υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί διοικητές επισκέφθηκαν την Τουρκία, ξεκινώντας εκτενείς συνομιλίες, που πιθανότατα οδήγησαν στον σχεδιασμό των τρεχουσών επιχειρήσεων.
Μέχρι τις 29 Ιουλίου, οι τουρκικές δυνάμεις συμμετείχαν με τις αζερικές ομολόγους τους για δύο εβδομάδες μεικτών στρατιωτικών ασκήσεων, που περιελάμβαναν και την ανάπτυξη τουρκικών F-16 στην αεροπορική βάση της Γκάντζα.

Μετά την κλιμάκωση του Ιουλίου και την εντατικοποιημένη αλληλεπίδραση των Αζέρων με τον τουρκικό στρατό, σημειώθηκε αυξημένη δραστηριότητα πυροβολικού στη γραμμή επαφής των δύο καυκασίων χωρών, ενώ το Αζερμπαϊτζάν αναβάθμισε τις αμυντικές θέσεις του και προώθησε ικανό στρατιωτικό εξοπλισμό για την προετοιμασία των τρεχουσών επιχειρήσεων.

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στη Συρία και στη Λιβύη η Τουρκία έχει επιδείξει μιαν αξιόπιστη «στρατηγική άμβλυνσης» των τριβών με τη Ρωσία, περιορίζοντας το δυναμικό μιας πιθανής άμεσης και συνεχούς σύγκρουσης μεταξύ των δύο δυνάμεων. Ενώ η τρέχουσα κίνηση της Τουρκίας στον Καύκασο φαίνεται πως θα αυξήσει τις ρωσοτουρκικές εντάσεις, μάλλον αυτές τελικά θα αποδειχθούν διαχειρίσιμες βάσει του υφιστάμενου μοντέλου διμερούς διαμεσολάβησης και ύφεσης μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας. Βεβαίως η άμεση τουρκική στρατιωτική συμμετοχή στις επιχειρήσεις του Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Αρμενίας ενέχει τον κίνδυνο να δημιουργηθεί ένα ακόμη θέατρο επιχειρήσεων όπου οι τουρκικές και οι ρωσικές δυνάμεις βρίσκονται άμεσα αντιμέτωπες μευταξύ τους. Η τρέχουσα τουρκική εμπλοκή δεν έχει ακόμη προκαλέσει ανοικτή ρωσική στρατιωτική απάντηση προς υποστήριξη της Αρμενίας. Η Μόσχα πιθανότατα στάθηκε απρόθυμη να το πράξει, σε μια προσπάθεια να διατηρήσει κάποια ισορροπία στις σχέσεις της με το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία.

Ωστόσο, πρόσθετες τουρκικές αποστολές ή άμεση τουρκική εμπλοκή σε πολεμικές επιχειρήσεις ενδέχεται, να αναγκάσουν τη Ρωσία να αναπτύξει δυνάμεις σε ελεγχόμενη από την Αρμενία περιοχή. Όμως ακόμη και αν συμβεί αυτό, μια συνεχής ένοπλη σύρραξη μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας παραμένει απίθανη. Όπως απεδείχθη στις συγκρούσεις στη Συρία και στη Λιβύη - όπου η Ρωσία και η Τουρκία υποστηρίζουν αντίπαλες πλευρές και ενεπλάκησαν ακόμη και σε περιορισμένες άμεσες μεταξύ τους συγκρούσεις - οι δύο χώρες έχουν αναπτύξει μιαν αξιόπιστη και λειτουργική μέθοδο για αποκλιμάκωση και σταθεροποίηση.
Στην τρέχουσα περίπτωση, οι ενδεχομένως αναπτυσσόμενες τουρκικές και ρωσικές αποστολές είναι πιθανότερο να λειτουργήσουν ως σταθεροποιητικός παράγων της γραμμής επαφής στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ παρά το να εμπλακούν ενεργά σε μία μεγαλύτερη σύγκρουση. Έτσι η επέκταση της τουρκικής συμμετοχής θα καταστεί πιο πιθανή μόνο σε περίπτωση όπου το Αζερμπαϊτζάν επιμείνει να ενεργεί αποφασισμένο να καταλάβει αρμενικό έδαφος (στο Ναγκόρνο).

Μακροπρόθεσμα, μία διαρκής οικονομική αδυναμία θα περιορίσει την ικανότητα της Τουρκίας να υποστηρίξει τις εξωτερικές της φιλοδοξίες, αλλά σε αυτό το σημείο, οι στρατιωτικές δυνατότητές της θα υποστηρίξουν την επιθετική εξωτερική πολιτική της. Στην πραγματικότητα η τουρκική αντίληψη για μελλοντικές περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες μπορεί να ωθήσει γρηγορότερα την Τουρκία να ακολουθήσει μια επιθετικότερη εξωτερική πολιτική, όσο ακόμα μπορεί. Ενώ η Άγκυρα διενεργεί παίγνια ισχύος στην περιφέρεια της, η κλιμακούμενη τουρκική οικονομική κάμψη συνεχίζει προφανώς να απειλεί μακροπρόθεσμα τις ηγεμονικές φιλοδοξίες της.

Η τουρκική λίρα εξακολουθεί να εξασθενεί, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να αναπροσαρμόσει τη νομισματική της πολιτική, ενώ από την τουρκική συμμετοχή στην κρίση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ η λίρα υπέστη ένα ακόμη πλήγμα. Ωστόσον, βραχυπρόθεσμα, οι τρέχουσες οικονομικές δυσχέρειες της Τουρκίας, δεν δείχνουν ικανές να εμποδίσουν την επιθετική εξωτερική πολιτική ή τις στρατιωτικές δυνατότητές της:
Η Τουρκία έχει ήδη πραγματοποιήσει πολλές στρατιωτικές επιθέσεις στη Συρία. Διατηρεί την παρουσία της στις κατεχόμενες από αντάρτες περιοχές του Ιντλίμπ και στα βόρεια σύνορα της Συρίας, παρά τις εκάστοτε άμεσες περιορισμένες αντιπαραθέσεις των Τούρκων με συριακά και ρωσικά στρατεύματα.

Ως απόκριση στην επίθεση του «Λιβυκού Εθνικού Στρατού» στην Τρίπολη τον Απρίλιο του 2019, η Τουρκία ανέπτυξε εκεί στρατιωτικές δυνάμεις για να στηρίξει την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας που εδρεύει στην Τρίπολη, προκαλώντας ανταποδοτικά αυξημένη στρατιωτική υποστήριξη στον Εθνικό Λιβυκό Στρατό από τους Ρώσους.

Στην Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία κλιμάκωσε και αναζωπύρωσε εδαφικές διαφορές με την Ελλάδα και την Κύπρο, καθώς προωθεί τις φιλοδοξίες της να αναπτύξει υπεράκτιους ενεργειακούς πόρους, οδηγώντας εμμέσως και σε ευρύτερη αντιπαράθεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Τουρκία επίσης αμφισβητεί άμεσα την Ευρωπαϊκή Ένωση και σε άλλα ζητήματα, χρησιμοποιώντας την ικανότητά της να αυξάνει ή να μειώνει τις προσφυγικές ροές ως μέσο για διαρκή μόχλευση αστάθειας.

Στον Νότιο Καύκασο, από καιρό η Τουρκία επεδίωξε συστηματικά να επεκτείνει την επιρροή της μέσω των σχέσεών της με το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία. Τώρα απλώς το πραγματοποιεί με την στρατιωτική συμμετοχή στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Α. Κωνσταντίνου