Η Τουρκία τον Νοέμβριο του 2015 κατέρριψε ένα ρωσικό μαχητικό στα σύνορα της με την Συρία. Οι εικόνες του αεροσκάφους που συνετρίβη κυκλοφόρησαν εν ριπή οφθαλμού στο διαδίκτυο και στα μέσα ενημέρωσης, όλοι ανέμεναν ότι η Ρωσία μετά από αυτό το γεγονός θα τιμωρούσε την Τουρκία με βομβαρδισμούς τουρκικών βάσεων ή με κάποιο άλλο είδος στρατιωτικών αντιποίνων. Όμως η απάντηση της Μόσχας ήταν διαφορετική και τουλάχιστον από πολλούς μη αναμενόμενη. Η Ρωσία σταμάτησε να εισάγει φρούτα και λαχανικά από την Τουρκία, ακύρωσε τα τουριστικά ταξίδια Ρώσων πολιτών στα τουρκικά θέρετρα, τερμάτισε τα ταξίδια χωρίς βίζα μεταξύ των δυο χωρών. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ισχυρό πλήγμα για την τουρκική οικονομία.

Όσο ασυνήθιστη και αν φαίνεται αυτή η αντίδραση, δεν είναι ούτε μεμονωμένη, ούτε ρωσική ιδιαιτερότητα.
Η Ενωμένη Ευρώπη και οι ΗΠΑ αρέσκονται αυτής της μεθόδου, τουτέστιν των οικονομικών κυρώσεων, μάλιστα έχουν τελειοποιήσει την οργάνωση της οικονομικής εξάρτησης. Όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία, η ΕΕ και οι ΗΠΑ πάγωσαν στις τράπεζες τους λογαριασμούς και περιουσιακά στοιχεία Ρώσων πολιτών, ακολουθώντας την πολιτική του Τζορτζ Μπους (νεότερος) που ήταν ο αρχιτέκτονας των οικονομικών κυρώσεων κατά του Ιράν.
Η πολιτική αυτή μπορεί να περιγραφεί με την φράση: Η γεωπολιτική είναι στην εποχή μας ένα παιχνίδι που παίζεται καλύτερα με οικονομικά και εμπορικά όπλα.

Στην γενική φαντασία, ο πόλεμος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την στρατιωτική αντιπαράθεση. Όμως σήμερα οι γεωπολιτικές συγκρούσεις διεξάγονται όλο και περισσότερο με μη στρατιωτικά μέσα. Μεγάλες και περιφερειακές δυνάμεις εκμεταλλεύονται ως όπλα το εμπόριο, την χρηματοδότηση, αλλά και την μαζική μετανάστευση.
Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία έχει οικοδομήσει έναν κόσμο αλληλεξάρτησης.
Ο διαιρεμένος κόσμος που υπήρχε την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου έδωσε την θέση του στο ελεύθερο εμπόριο, στις διεθνείς επενδύσεις, στις επικοινωνίες χωρίς σύνορα. Η παγκόσμια οικονομία έγινε μια αντανάκλαση της πολιτικής, η παγκοσμιοποίηση έφτασε στο έσχατο όριο της ολοκλήρωσης της.

Αλλά η παγκόσμια αλληλεξάρτηση δεν σήμανε και το τέλος του γεωπολιτικού αγώνα εξουσίας, όπως ήλπιζαν οι αισιόδοξοι και οι φορείς της παγκοσμιοποίησης. Το γεωπολιτικό παίγνιο συνεχίζεται, σε νέα μορφή και με σύγχρονα μέσα. Τα πεδία μάχης όπου χρησιμοποιούνται στρατιωτικά μέσα συν τω χρόνω συρρικνώνονται, οι μελλοντικές συγκρούσεις (εφόσον δεν υπάρξουν απονενοημένοι χειρισμοί από εκείνες τις δυνάμεις που οραματίζονται το χάος για να επιζήσουν) δεν θα είναι στα χαρακώματα, στους ωκεανούς ή στον ουρανό. Θα είναι στο εμπόριο, στην οικονομία, στις συγκοινωνιακές συνδέσεις, στο διαδίκτυο, στις μεταναστευτικές ροές.

Οι οικονομικές κυρώσεις κάθε μορφής θα είναι τα όπλα του μέλλοντος, οι κυρώσεις θα είναι τα νέα μη επανδρωμένα μαχητικά που θα εργαλειοποιούν επεμβάσεις χωρίς την αποστολή στρατευμάτων.
Οι κυρώσεις θα είναι στοχευμένες και χειρουργικές, όπως ακριβώς γίνεται σήμερα με τα μη επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη, θα εφαρμόζονται δε χωρίς καν να είναι παρατηρήσιμες από τον πληθυσμό (θα έχουν stealth χαρακτηριστικά).

Οι μεταναστευτικές ροές, πέραν του εμπορίου και της χρηματοδότησης, αξιοποιούνται επίσης γεωπολιτικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Τουρκία, η οποία εργαλειοποιεί τις ροές μεταναστών για να αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων με την ΕΕ. Οι λαθρομετανάστες που συσσωρεύονται στα σύνορα της ΕΕ αποτελούν έναν ισχυρό παράγοντα πίεσης για πολιτικές χάρες και χρήματα. Είναι προφανές ότι αυτού του είδους η πίεση λειτουργεί ιδιαίτερα καλά ενάντια στις φιλελεύθερες δημοκρατίες που θέλουν να προστατεύσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, διχάζοντας όμως με αυτό τον ισχυρισμό τον λαό και αλλοιώνοντας την εθνική και φυλετική υπόσταση του.

Οι εμπορικές οδοί ήταν ανέκαθεν ένα εργαλείο γεωπολιτικής επιρροής. Ο κινεζικός νέος «δρόμος του μεταξιού», ένα εγχείρημα απέναντι στο οποίο ωχριά το αμερικανικό σχέδιο Μάρσαλ του 1948, ακολουθεί ένα απλό σύνθημα: Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στο Πεκίνο. Η ασύμμετρη αλληλεξάρτηση με την Κίνα ανταμείβεται για όσους συνδεθούν με αυτό το σιδηροδρομικό και ναυτικό δίκτυο, όσοι δεν το πράξουν θα μείνουν απομονωμένοι και περιθωριοποιημένοι.

Πολλοί πιστεύουν ότι η αξιοποίηση του γεωπολιτικού παιγνίου με μη στρατιωτικά μέσα, η στρατιωτική αυτοσυγκράτηση, είναι ένα θετικό βήμα για το μέλλον της ανθρωπότητας. Όμως η ευκολία με την οποία μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ εκμεταλλεύονται προσχηματικά αυτή την αλληλεξάρτηση αποτελεί κακό οιωνό.
Θυμίζουμε ότι το 1914 η παγκόσμια τάξη κατέρρευσε επειδή οι τότε μεγάλες δυνάμεις επεδίωκαν τον πόλεμο.

Εκατό περίπου χρόνια αργότερα θα μπορούσε να συμβεί το αντίθετο: Η παγκόσμια οικονομία μπορεί να καταρρεύσει ακριβώς επειδή τα κράτη αποφεύγουν τις στρατιωτικές συγκρούσεις και αντ’ αυτού εκμεταλλεύονται την εξάρτηση τους.

Γ. Λιναρδής