Ο Ερντογάν πρόσφατα κήρυξε μια «νέα εποχή» για το τουρκικό έθνος, μια εποχή που είναι άμεσα επικαλυπτόμενη με το στρατιωτικο-πολιτικό δόγμα «γαλάζια πατρίδα». Ο Ερντογάν επιθυμεί μια Τουρκία που θα έχει ως πρότυπο την πρώην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η επιθυμία του αυτή έγινε διάπλατα ορατή από την συμμετοχή της Άγκυρας στην αμερικανο-νατοϊκή εκστρατεία στην Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, μια εκστρατεία που έγινε γνωστή ως «αραβική άνοιξη» και που έδωσε την ευκαιρία στην Τουρκία να εμφανιστεί ως περιφερειακή δύναμη.

Ο Ερντογάν απογοητευμένος από τα αποτυχημένα βήματα ένταξης της χώρας του στην ΕΕ και πεπεισμένος ότι η Τουρκία αντιμετωπίζεται από τις Βρυξέλλες ως δεύτερης κατηγορίας συνομιλητής, ακολουθεί εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία συγκρουσιακή πορεία στην εξωτερική πολιτική, αντανακλώντας την κληρονομιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 2016 σε ομιλία του ανέφερε ότι «η Τουρκία δεν έχει αποδεχθεί οικειοθελώς τα σύνορα της», προφανώς προβάλλοντας την αντίθεση του με την Συνθήκη της Λοζάνης του 1923, η οποία καθόρισε τα σημερινά σύνορα της Τουρκίας.

Εδώ και αρκετά χρόνια η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας χαρακτηρίζεται από σχεδόν όλα τα δυτικά ΜΜΕ ως «νέο-οθωμανική», είναι γεγονός ότι η Άγκυρα προσπαθεί να ανακατασκευάσει την σφαίρα επιρροής της παλιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εξ άλλου ο Ερντογάν επανειλημμένα τονίζει ότι η Τουρκία εμπλέκεται σε ολόκληρη την περιοχή Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου επειδή αυτή η περιοχή ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Από το 2011 Η Τουρκία με την «αραβική άνοιξη» απέκτησε την ευκαιρία να αναδειχθεί ως περιφερειακή δύναμη.

Υποστήριξε την σουνιτική Μουσουλμανική Αδελφότητα και τους σουνίτες ισλαμιστές μισθοφόρους του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, προκειμένου να διαμορφώσει την περιοχή προς όφελος της. Παρά την αποτυχία της «αραβικής άνοιξης» να διαμορφώσει κράτη-δορυφόρους αμερικανοσιωνιστικών συμφερόντων στην περιοχή, ο Ερντογάν κατάφερε να επεκτείνει σημαντικά την επιρροή του στον ισλαμικό-σουνιτικό κόσμο. Ο σουνίτης Μόρσι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ανήλθε στην εξουσία της Αιγύπτου το 2012, ανατράπηκε όμως πολύ σύντομα από τον αιγυπτιακό στρατό μετά από μαζικές διαδηλώσεις τον Ιούλιο του 2013. Το πραξικόπημα εναντίον του Μόρσι θεωρήθηκε από τον Ερντογάν ως πρόκληση για τις φιλοδοξίες της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας στην περιοχή.

Είναι πανθομολογούμενο ότι η «αραβική άνοιξη» άνοιξε ένα παράθυρο στις γεωπολιτικές επιδιώξεις του Ερντογάν στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, Βόρειας Αφρικής και Ανατολικής Μεσογείου, παρ’ όλο που αυτές οι επιδιώξεις συγκρούονται έντονα με τα συμφέροντα εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας, των ΗΠΑ. Δεν συγκρούονται με τα συμφέροντα του Ισραήλ, καθώς το εβραϊκό κράτος είναι ο μόνος παίκτης της περιοχής που κρατά ισορροπίες και καλές σχέσεις με όλους, με εξαίρεση το Ιράν. Θυμίζουμε ότι οι οικονομικές σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία παραμένουν αναλλοίωτες εδώ και δεκαετίες, ενώ είναι γνωστές οι πολύ καλές σχέσεις των μυστικών υπηρεσιών των δυο χωρών.

Από τότε που ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος στην Λιβύη, η Τουρκία υποστηρίζει την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση του Φαγέζ αλ Σαράτζ, την οποία έως πρόσφατα αναγνώριζε ως νόμιμη κυβέρνηση και η Αθήνα. Στην εμφυλιοπολεμική σύγκρουση του Σαράτζ με τον Χαφτάρ, ο οποίος υποστηρίζεται από την Ρωσία, την Αίγυπτο, της Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Τουρκία επιδεικνύει αποτελεσματικά την στρατιωτική της δύναμη εμποδίζοντας τον Χαφτάρ να καταλάβει την πρωτεύουσα Τρίπολη και αναγκάζοντας την Γαλλία να ανακρούσει κυριολεκτικά πρύμναν όταν γαλλική φρεγάτα ήρθε αντιμέτωπη με τουρκικά πολεμικά πλοία στο Λιβυκό Πέλαγος.

Είναι σαφές ότι το μνημόνιο για τα θαλάσσια σύνορα που υπέγραψε ο Ερντογάν με τον Σαράτζ (ένα μνημόνιο προφανώς παράτυπο και παράνομο σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, το οποίο όμως δεν έχει υπογράψει η Τουρκία) δεν αφορά μόνο ζητήματα υποθαλάσσιων ενεργειακών πόρων και θαλάσσιων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο. Αφορά και ζητήματα εξουσίας στην Λιβύη, ζητήματα εκμετάλλευσης των πετρελαϊκών κοιτασμάτων του υπεδάφους της Λιβύης και την μελλοντικής ανοικοδόμησης της χώρας, στην οποία μερίδα του λέοντος θα πάρουν τουρκικές κατασκευαστικές εταιρίες. Αναφορικά με την εμπλοκή της Τουρκίας στην Λιβύη θυμίζουμε ότι ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Τρίπολη επαίνεσε την παρουσία τουρκικών όπλων και τζιχαντιστών μισθοφόρων στην σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο χώρα, ενώ το ΝΑΤΟ επανειλημμένα κωφεύει στην παραβίαση του εμπάργκο όπλων από τουρκικά πλοία και αεροσκάφη.

Η απόπειρα πραξικοπήματος το 2016 στην Τουρκία άνοιξε τον δρόμο για την συνταγματική μεταρρύθμιση του 2017, μια μεταρρύθμιση κομμένη και ραμμένη στα μέτρα του Ερντογάν, αφού με το προεδρικό σύστημα που εγκαινιάστηκε επιταχύνονται οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων και ούτως αυξάνεται περαιτέρω η επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή. Ο Τούρκος πρόεδρος ονειρεύεται μια νέα Οθωμανική Αυτοκρατορία, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μια στροφή από την Δύση προς την Ανατολή, με αναβάθμιση των σχέσεων με την Ρωσία και το Ιράν. Το πρόβλημα είναι ότι η εκστρατεία στην βόρεια Συρία και εν μέρει στο Ιράκ, κυρίως εναντίον των Κούρδων, ωφελεί ουσιαστικά τα δυτικά συμφέροντα και αυτά του Ισραήλ (πιθανός διαμελισμός Συρίας και Ιράκ). Εξ αιτίας αυτής της στρατηγικής των Τούρκων, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ όχι απλώς ανέχονται την τουρκική εξωτερική πολιτική στην Μέση Ανατολή και Ανατολική Μεσόγειο, αλλά συμφωνούν και με τις τουρκικές φιλοδοξίες στην περιοχή.

Από την άλλη πλευρά πολλά κράτη-μέλη της ΕΕ, κυρίως η Γερμανία, εξακολουθούν να βασίζονται στην συνεργασία με την Άγκυρα. Η αιτία αυτής της στήριξης είναι τα γεωστρατηγικά συμφέροντα. Η Τουρκία συνεχίζει να λειτουργεί ως σημαντική γέφυρα προς την Εγγύς και Μέση Ανατολή, τον Καύκασο και έμμεσα προς την Κεντρική Ασία.
Η νομενκλατούρα της ΕΕ είναι δύσκολο να φανταστεί πολιτικές δραστηριότητες στην Μέση Ανατολή χωρίς την βοήθεια της Τουρκίας, πολύ δε περισσότερο ενάντια στην Τουρκία.

Επιπλέον όπως συνέβαινε πάντα η Τουρκία ελέγχει τα Στενά του Βοσπόρου και συνεπώς την στρατηγικά εξαιρετικά σημαντική πρόσβαση προς τον Εύξεινο Πόντο. Επιπροσθέτως Γερμανία και άλλες χώρες του Βορά θεωρούν απαραίτητη την στενή συνεργασία με την Άγκυρα για την καταπολέμηση του λαθρομεταναστευτικού ρεύματος. Η ΕΕ θεωρεί σημαντικό να αποτραπεί κατά το δυνατόν η προσέγγιση της Τουρκίας με την Ρωσία και ενδεχομένως με την Κίνα. Στην πραγματικότητα μια ρήξη με την Άγκυρα θα ήταν ένα σοβαρό πλήγμα στην πολιτική της ΕΕ και σε αυτήν του ΝΑΤΟ.

Η υπό τον Ερντογάν Τουρκία βλέπει τον εαυτό της ενσωματωμένο στην παράδοση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ερντογάν θεωρεί τον εαυτό του ισοϋψή και επί ίσοις όροις με τις μεγάλες δυνάμεις. Ωστόσο η στρατηγική που θα οδηγήσει τις επιδιώξεις του Ερντογάν να γίνουν πραγματικότητα δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωθεί. Συρία, Ιράκ, Λιβύη, Ελλάδα, Κύπρος εντάσσονται σε αυτή την στρατηγική. Αν θέλαμε να θέσουμε προτεραιότητες, Κύπρος και Ελλάδα είναι οι πιθανότεροι στόχοι.
Γ. Λ.