Η Ρωσία επιστρέφει στην Μεσόγειο ως σημαντικός γεωστρατηγικός παράγοντας, αυτή η επιστροφή είναι η σημαντικότερη τάση που χαρακτηρίζει αυτή την περιοχή τα τελευταία χρόνια και αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου γεωπολιτικού σχεδιασμού της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής.

Η επέμβαση της Ρωσίας το 2015 στην Συρία σηματοδότησε μια νέα φάση στην μεσογειακή εμπλοκή της Μόσχας, με βάση μια λογική παρέμβασης όπου άλλες δυνάμεις αφήνουν στρατηγικά κενά. Σε αυτά τα κενά η Ρωσία χαράσσει ολοένα και πιο κεντρικό ρόλο στις μεσογειακές ισορροπίες και διαμορφώνει δυναμικά την μεσογειακή επιστροφή της. Στην Συρία η Μόσχα με την άμεση στρατιωτική της επέμβαση το 2015 σηματοδότησε μια αναβάθμιση της εμπλοκής της στην περιοχή και μετατόπισε το ρεύμα της αμερικανοσιωνιστικής πολιτικής που έφερε τον τίτλο «αραβική άνοιξη», το αποτέλεσμα αυτής της εμπλοκής ήταν η στρατιωτική κατάρρευση των μισθοφόρων του Ισλαμικού Κράτους και των παραφυάδων αυτού.

Μετά την Συρία, η Ρωσία άρχισε να εμβαθύνει τον ρόλο της σε ένα άλλο θύμα της «αραβικής άνοιξης» στην Μεσόγειο, την Λιβύη. Το πραγματικό πρόσωπο του υβριδικού πολέμου που εξαπέλυσε η Μόσχα στο πλευρό του συμμάχου της στρατηγού Χαφτάρ έγινε ορατό το 2019, αν και η Ρωσία είχε ενισχύσει τον ρόλο της στην Λιβύη ήδη από το 2016. Σήμερα η Μόσχα στην διαμόρφωση της δυναμικής της Λιβύης έχει πρωταγωνιστικό και αποφασιστικό ρόλο, άλλοι παράγοντες που εμπλέκονται (Ιταλία, Γαλλία, Τουρκία) παίζουν ρόλο δευτεραγωνιστή. Σημειωτέο ότι η Μόσχα στο ζήτημα της Λιβύης συνεργάστηκε στενά με τον άλλο σύμμαχο του Χαφτάρ, την Αίγυπτο, με την οποία διατηρεί σχέσεις φιλίας και στενής συνεργασίας από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης.

Τα παραπάνω μπορεί να υποδηλώνουν ότι η Ρωσία μπορεί να ασκήσει αποφασιστική επιρροή μόνο σε χώρες που είναι θύματα της «αραβικής άνοιξης» ή έχουν κατακλυστεί από ξενοκίνητους εμφυλίους πολέμους.
Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Η Ρωσία τα τελευταία χρόνια έχει επίσης εμβαθύνει τις σχέσεις της με άλλες περιφερειακές χώρες στον Περσικό Κόλπο και την Αραβική Χερσόνησο.

Σημαντικές και αποκαλυπτικές είναι και οι κινήσεις της Μόσχας στην Βόρεια Αφρική, αν και τυγχάνουν λιγότερης προσοχής. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η Ρωσία κατέληξε σε συμφωνία με το Μαρόκο για την κατασκευή ενός διυλιστηρίου δυο δισεκατομμυρίων ευρώ, μια εξέλιξη που είναι αξιοσημείωτη, αν και το ίδιο το έργο ως επένδυση δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικό, δείχνει όμως την συνεπή στρατηγική που ακολουθεί η Μόσχα στην περιοχή.

Η σημερινή συμμετοχή της Ρωσίας στα τεκταινόμενα της Μεσογείου και η ικανότητα της να διαμορφώσει δυναμική είναι ενδιαφέρουσα, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τις αρχές της δεκαετίας του 2000, και είναι αποτέλεσμα της αυτοπεποίθησης της εξωτερικής της πολιτικής και της αποφασιστικότητας και της τεχνολογικής ισχύος των ενόπλων της δυνάμεων. Από αυτή την άποψη η επέμβαση της Ρωσίας στην Γεωργία το 2008 (Αμπχαζία, Νότια Οσετία) αποτέλεσε σημαντικό σημείο καμπής στην εξωτερική της πολιτική και ο ρόλος της στην Συρία, την Λιβύη και γενικότερα στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου συνιστά άμεσο αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος.

Η σύγκρουση στην Γεωργία προανήγγειλε μια σημαντική μετάβαση στην διεθνή πολιτική, μια επιστροφή της Ρωσίας στην πολιτική «great power». Σε αυτό το γεγονός βοήθησε η αδυναμία του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ να αντιδράσουν, κατά συνέπεια η Μόσχα έγινε πιο δυναμική με στόχο την απόκτηση καθεστώτος επιρροής, κάτι που είχε απωλέσει μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Προφανώς στην ίδια λογική συγκαταλέγεται η προσάρτηση της Κριμαίας και η απόσχιση των ρωσόφωνων επαρχιών της Ουκρανίας (Ντονμπάς).

Η μεσογειακή πολιτική της Ρωσίας εξυπηρετεί τρεις στρατηγικούς στόχους. Πρώτον, η πρόσβαση στην Μεσόγειο είναι θεμελιώδης για την Ρωσία. Η πρόσβαση στα λεγόμενα «ζεστά νερά» και στα συναφή λιμάνια είναι μια μακροπρόθεσμη γεωπολιτική κινητήρια δύναμη της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Φυσικό επακόλουθο αυτού του στόχου είναι η κεντρική θέση που απέκτησε η Οθωμανική Αυτοκρατορία και αργότερα η Τουρκία στην ρωσική στρατηγική σκέψη. Ως εκ τούτου η Μόσχα πρέπει πάντα να διατηρεί κάποια επιρροή στην Τουρκία.

Ο στόχος αυτός έγινε εμφανής στις ρωσικές ενέργειες στην Συρία, στην Λιβύη και στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου η Μόσχα αντί της σύγκρουσης με την Άγκυρα προτίμησε την πολιτική «soft power» και την εμβάθυνση των αμυντικών και οικονομικών δεσμών, κάτι που έγινε ορατό με την προμήθεια των S-400 και την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου στο Ακκουγιού. Είναι αναμφισβήτητο ότι οι δυο χώρες έχουν συντονίσει πολλές αποφάσεις και έχουν καταφέρει να εξισορροπήσουν προσεκτικά τα αντίστοιχα συμφέροντα τους, ακόμη και όταν δεν είναι πλήρως ευθυγραμμισμένες.

Δεύτερον, η Ρωσία ιστορικά θεωρούσε την Μεσόγειο ως ένα χώρο εντός του οποίου μπορεί να ανταγωνιστεί τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και τις ΗΠΑ, ως ένα οργανικό χώρο για να εκπληρώσει τις γεωπολιτικές της δεσμεύσεις στο πλαίσιο μιας στρατηγικής περιφερειακής εξίσωσης σε ολόκληρη την γειτονιά της νότιας Ευρώπης.
Η Ρωσία σκοπεύει να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στην Μεσόγειο ως μέσο αποσύνθεσης των δεσμεύσεων του ΝΑΤΟ, ως μέσο αποδυνάμωσης της ανατολικής διεύρυνσης της Ατλαντικής Συμμαχίας. Επίσης, με την συμμετοχή της σε περιοχές της Μεσογείου όπου ισλαμιστές τρομοκράτες έχουν σημαντική παρουσία, η Μόσχα επιδιώκει να περιορίσει αυτές τις δυνάμεις και την πιθανή επιρροή τους στις μουσουλμανικές επαρχίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Τρίτον, η μεσογειακή προσέγγιση της Ρωσίας σχετίζεται με την ανάγκη αξιοποίησης και εδραίωσης οικονομικών ευκαιριών. Ανοίγονται νέες αγορές και προωθούνται ρωσικά αμυντικά συστήματα που έχουν δοκιμαστεί στα πολεμικά πεδία, ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται η αξιοπιστία της Μόσχας ως σύμμαχος για τα φιλικά καθεστώτα.
Εξ άλλου είναι γνωστό ότι η Μόσχα δεν συνοδεύει το ρωσικό εμπόριο με πολιτικές προϋποθέσεις, επενδύει ακόμη και σε χώρες στις οποίες η πολιτική της προσέγγιση είναι πιο περιορισμένη σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Καθώς η Ρωσία γίνεται ιδιαίτερα εμφανής στο μεσογειακό πλαίσιο, αυτό εντείνει την ικανότητα της να επηρεάσει δυνητικά τα συμφέροντα της Τουρκίας. Ένας από τους στρατηγικούς παράγοντες που πιέζουν την Τουρκία να ενισχύσει τις σχέσεις της με την Ρωσία είναι η αντίληψη για υπονόμευση της στο ζήτημα των ενεργειακών αποθεμάτων της Ανατολικής Μεσογείου. Η αναδυόμενη ενεργειακή συμμαχία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ-Αιγύπτου στρέφεται κατά των συμφερόντων της Τουρκίας και Ρωσίας, δεδομένου του κοινού τους ενδιαφέροντος για συνεργασία σε ενεργειακές διατάξεις προς την Ευρώπη μέσω Τουρκίας και Μαύρης Θάλασσας.

Ένας άλλος σημαντικός στρατηγικός παράγοντας από τον οποίο είναι βέβαιο ότι θα θελήσει να επωφεληθεί η Ρωσία είναι η παρακμή των σχέσεων της Τουρκίας με τις ΗΠΑ, την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Ο διαφαινόμενος εδώ και πολλά χρόνια στρατηγικός επαναπροσανατολισμός της Άγκυρας προς την Ευρασία που καθορίζει την μελλοντική τροχιά της Τουρκίας είναι σημαντικός παράγοντας στην ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ των δυο χωρών.

Η μεγάλη αποφασιστικότητα και ο ακτιβισμός της Ρωσίας στην Μεσόγειο είναι σήμερα μια πραγματικότητα.
Η Μόσχα συγκεντρώνει σημαντική επιρροή στην περιοχή, αναγκάζοντας το ΝΑΤΟ και την ΕΕ να λάβουν πολύ σοβαρά υπόψη την ρωσική πολιτική και την λογική αυτής της πολιτικής. Η τάση της ρωσικής επιρροής είναι απίθανο να περιοριστεί ή να διαλυθεί στο εγγύς μέλλον, μια τάση που αντικατοπτρίζει την εμφάνιση μιας πολυπολικής τάξης που θα κυριεύσει την Μεσόγειο και την οποία θα πρέπει να προσεγγίσει η ελληνική εξωτερική πολιτική, αποβάλλοντας αμερικανο-νατοϊκά στερεότυπα και το «ανήκομεν εις την Δύσιν».

Γ. Λιναρδής